IV. Kılıç Arslan Döneminde Türkiye Selçuklu Devleti’nde Ortaya Çıkan Türkmen İsyanları
Aybüke ÖzcanTürkiye Selçuklu Devleti’nin Moğollara karşı Kösedağ’daki yenilgisi, Selçukluların tâbiiyetinde bulunan Türkmenler, Ermeniler gibi bazı unsurları da harekete geçirmiş ve bağımsızlık faaliyetlerine neden olmuştur. II. Gıyâseddin Keyhüsrev’in vefatından sonra ise geriye tecrübesiz üç melik ve onları kendi siyasî ihtirasları için kullanan devlet adamları kalmıştır. Makalemizin de konusu olan Sultan IV. Rükneddin Kılıç Arslan’ın müşterek ve müstakil hâkimiyet dönemi, pek çok siyasî hadisenin vuku bulduğu ve Türkiye Selçuklu Devleti’nin yıkılış sürecine girdiği zaman dilimini kapsamaktadır. Nitekim bu dönem içerisinde muhtelif Türkmen ayaklanmaları meydana gelmiştir. Kalabalık kitleler hâlinde Selçuklu topraklarına gelen ve devletin teşekkül aşamasında önemli rol oynayan Türkmenlerin siyasî, askerî, iktisadî ve sosyal nedenlerle ortaya çıkan ayaklanmalarının sebeplerinden birisini de mezkûr sultanın devlet adamları, Moğollar ve İlhanlılar ile olan ilişkileri teşkil etmektedir. Öte yandan İranlı devlet adamlarının yönetimde etkin olmaları, sultanlar arasındaki hâkimiyet mücadeleleri ve kutuplaşma da Türkmenleri bir taraf tutmaya zorlamıştır. Taht kavgalarında ekseriyetle IV. Rükneddin Kılıç Arslan’ın karşısında yer alan Türkmenler, Türkiye Selçuklu Devleti’nin inhitatındaki süreçte kanlı çarpışmalara ve geniş çapta zayiata yol açmıştır. Bahsi geçen ayaklanmaların muhtelif milletlerden ve Moğol birliklerinden destek alınmadan bastırılması pek de mümkün olmamıştır. Zira devletin idarî husustaki zafiyeti, tabii olarak ordusuna da sirayet etmiştir. Bu makalede ise IV. Rükneddin Kılıç Arslan’ın müstakil ve müşterek hükümdarlığındaki Türkmen isyanları ele alınarak değerlendirilecektir.
Türkmen Revolts in the Türkiye Saldjūḳ State During the Reign of Rukn al-Dīn Ḳilidj Arslan IV
Aybüke ÖzcanThe defeat of the Türkiye Saldjūḳ State (The State of Rūm/Anatolian Saldjūḳs) by the Mongols at Köse Dagh mobilised some elements such as Türkmens and Armenians, who were under the Saldjūḳs, and led to independence activities. After the death of Ghiyāth al-Dīn Kaykhusraw II, three inexperienced maliks and statesmen who used them for their own political ambitions remained. The period of Sultan Rukn al-Dīn Ḳilidj Arslan IV’s joint and independent rule, which is the subject of this article, covers the period when many political events took place and the Türkiye Saldjūḳ State entered the process of collapse. As a matter of fact, various Türkmen uprisings occurred during this period. One of the reasons for the political, military, economic and social uprisings of the Türkmens, who came to the Saldjūḳ lands in large masses and played an important role in the formation of the state, was the relations of the aforementioned sultan with the statesmen, Mongols and Ilkhāns. Furthermore, the influence of Iranian statesmen in the administration, the struggle for dominance among the sultans and the polarisation forced Türkmens to take sides. The Türkmens, who mostly sided against Rukn al-Dīn Ḳilidj Arslan IV in the fight for the throne, caused bloody clashes and large-scale casualties during the decline of the Türkiye Saldjūḳ State. It was not possible to suppress these uprisings without the support of various nationalities and Mongol troops. The administrative weakness of the state naturally spread to its army as well. This article will analyse and evaluate the Türkmen revolts during the independent and joint reign of the Sultan Rukn al-Dīn Ḳilidj Arslan IV.
