Araştırma Makalesi


DOI :10.26650/YTA2024-1364389   IUP :10.26650/YTA2024-1364389    Tam Metin (PDF)

Mütareke’den Cumhuriyet’e Türk Edebiyatında Malûl Gazi Tiplemeleri ve Malûl Gazi Algısı

Mehmet Beşikçi

Bu makale, bir tarihçi bakış açısından, On Yıllı Harp döneminin (1912-1922) malûl gazilerinin Mütareke’den Cumhuriyet’e uzanan süreçte Türk edebiyatında nasıl temsil edildiklerine odaklanmaktadır. Spesifik olarak roman ve hikâye türündeki metinleri ele alan makale, Türkiye’deki sorunlu malûl gazi algısının bir yandan söz konusu dönemin edebiyatına da yansıdığını, ama diğer yandan bu sorunlu algınının şekillendirici faktörlerinden birinin de bizatihi bu edebî metinlerin olduğunu tartışmaktadır. Bu açıdan makalede başlıca üç sorunun altı çizilmektedir. Bunlardan biri, sakatlara yönelik sağlamcı önyargıların ve militarist motiflerin beslediği eril bakış açısının bir tür kalıp yargı malûl gazi tiplemesi ürettiğidir; bu kalıp yargıda malûl gaziler “ideal erkek asker” imgesiyle uyumsuz addedilir. İkinci sorun, malûl gazi tiplemeleri derinlemesine ve kendi gerçek ve karmaşık kontekstlerinde analiz edilen edebî karakterler olmaktan ziyade, genellikle yazarın ve metnin kendi siyasî-ideolojik gündemi içerisinde vurgulamak istediği başka bir mesajı kuvvetlendirmeye yarayan yan unsurlar olarak kullanılırlar. Üçüncü sorun ise sağlamcı önyargıların bir sonucu olarak, edebî metinlerdeki malûl gazi tiplemeleri, sanki bedensel eksikliklerini “telafi” etmek için buna mecburlarmış gibi, hep olağanüstü işler başarmak zorunda bırakılırlar. Makale ağırlıklı olarak Cumhuriyet’in kuruluş dönemine (1923-1946) odaklanmakla birlikte, toplumcu gerçekçi edebî metinlerle bir mukayese yapma adına 1981’e kadar uzanmaktadır.

DOI :10.26650/YTA2024-1364389   IUP :10.26650/YTA2024-1364389    Tam Metin (PDF)

Disabled Veteran Characters in Turkish Literature from the Armistice through the Republican Period and the Perception of Disabled Veterans

Mehmet Beşikçi

From a historian’s point of view, this article focuses on how the disabled veterans of the Ten-Year War (1912-1922) were represented in Turkish literature from the Armistice through the Republican periods. Dealing specifically with novels and stories, the article discusses that the existing approach to disabled veterans, which was quite problematic in the era under study, was also reflected in the literary texts produced in this period. On the other hand, these literary texts themselves were among the factors that shaped this troubled perception. In that respect, the article underlines three main problems. First, ableist biases and the masculine perspective fed by militarist motifs led to the creation of a stereotyped disabled veteran character in literary texts; in this stereotype, disabled veterans are regarded as incompatible with the image of “an ideal masculine soldier”. Second, instead of being analyzed in depth within their own real and complex contexts, disabled veteran characters are usually used as auxiliary elements to strengthen a different message in the political-ideological agenda of authors and their texts. Third, as a result of ableist biases, disabled veteran characters were always obliged to achieve extraordinary duties in these literary texts, as if they needed to do this to compensate for their physical “deficiencies”. Though the main focus of the article is the early Republican era (1923-1946), it extends its time period until 1981; it also deals with the social realist literary perspective in order to make a comparison.


GENİŞLETİLMİŞ ÖZET


From the Armistice period through the Republican era, the approach of both the state and the society towards disabled veterans was quite problematic. The state had difficulty providing a satisfactory welfare umbrella for disabled veterans and, on the other hand, it was also reluctant to let them establish large-scale autonomous civic associations through which they could demand measures to improve their situation. On a more general social level, despite the glorification of military culture within the framework of national identity and the abundant use of militarist motifs, ableist biases towards disabled veterans were still very strong. This article focuses on how disabled veterans of the Ten-Year War (1912-1922) were represented in Turkish literature from the Armistice through the Republican periods. By using the literary texts that were produced in the period under study from a historian’s point of view, its aim is to better understand the existing perception of disabled veterans in particular and disability in general. Dealing specifically with novels and stories, the article discusses that the existing approach to disabled veterans, which was quite problematic in the era under study, was also reflected in the literary texts produced in this period. However, the article also discusses that these literary texts themselves were among the factors that shaped this troubled perception. In that respect, the article underlines three main problems. 

Firstly, it seems that persistent ableist biases and the masculine perspective fed by militarist motifs led to the creation of an almost stereotyped disabled veteran character in literary texts. A main distinctive feature of this stereotype is that it tends to regard disabled veterans as incompatible with the image of “an ideal masculine soldier”. That ideal image was actually very strong the literature of the era. For example, Yakup Kadri  Karaosmanoğlu’s Kiralık Konak (1922) [Mansion for Rent] is one of the perfect texts to trace this masculine soldier image. Hakkı Celis, its main male character, turns into a “real man” when he is enlisted as a reserve officer to serve in Çanakkale. Becoming a soldier is portrayed as a kind of catharsis, a transition from being a fragile and snob boy into a strong and well-built masculine man. In this perspective, disability is seen as a cause of incompatibility primarily because it would undermine the manliness and masculinity of a soldier. For example, the story of Ali Seyfi, a reserve officer serving in Çanakkale in Peyami Safa’s (aka Serve Bedi) Ateş (1944) [The Fire] is a perfect case of this anxiety. When severely wounded on the front, Ali Seyfi loses not only a leg, but also his genital organ. In the novel, this loss is described as the greatest disaster that can happen to a soldier. As discussed in the article, this anxiety of losing manliness, both literally and metaphorically, has also had wider repercussions in Turkish nationalism. 

Secondly, instead of being analyzed in depth within their own real and complex contexts, disabled veteran characters are usually used as auxiliary elements to strengthen a different message in the political-ideological or moral agenda of authors and their literary texts. In other words, in such cases a disabled veteran character is used as a tool to convey to the reader another, and possibly more “lofty” mission. For example, Ahmet Celâl in Yakup Kadri Karaosmanoğlu’s Yaban (1932) [The Alien], a disabled ex-reserve officer who lost his right arm in the First World War and re-settled in a village near Eskişehir, is actually a functional character to underline the legitimacy of the Turkish National Struggle.

And thirdly, in the shadow of the hegemonic masculine and militarist body image blended with ableist biases, disabled veteran characters are often forced to achieve extraordinary duties in the literary texts produced during the period under study. They are forced to take an extraordinary action, as if they need to do this to compensate their physical deficiencies or, as if this is necessary for them to become “legitimate” literary characters. For example, although Tarık Buğra’s Küçük Ağa (1974) [The Little Agha] is a relatively recent literary text, it does not make any “revision” in terms of the stereotyped disabled veteran characters in Turkish literature; as a matter of fact, it reproduces many of the symptoms that those characters suffer from, through the character of Salih the One Armed (Çolak). Salih lost his right arm on the Iraqi front in the First World War. As soon as he returns to his hometown Akşehir, not only is his disability not appreciated by local people, he is also forced to constantly re-prove himself. That appreciation is only shown when Salih trains himself to become a sharpshooter with a pistol, joins the Nationalist Forces (Kuvayı Milliye) and becomes a warrior again.

Though the main focus of the article is the early Republican era (1923-1946), it also extends its time period until the 1980s. It deals with the social realist literary perspective in order to make a comparison. In that respect, disabled veteran characters in the novels of Orhan Kemal and Kemal Tahir are analyzed and compared to those portrayed during the early Republican period. 


PDF Görünüm

Referanslar

  • Adıvar, Halide Edip: Ateşten Gömlek, Can Yayınları, İstanbul, 2007. google scholar
  • Buğra, Tarık: Küçük Ağa, 39. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2020. google scholar
  • Çalık, Ziya: Takma Ayak Hasan Çavuş, Hâkimiyeti Milliye Matbaası, Ankara, 1934. google scholar
  • Enis, Selahattin: Zaniyeler, Can Yayınları, İstanbul, 2022. google scholar
  • Gündüz, Aka: Yaldız, Hüsnütabiat Matbaası, İstanbul, 1930. google scholar
  • Güntekin, Reşat Nuri: Akşam Güneşi, İnkılap, İstanbul, t.y. google scholar
  • Hasek, Jaroslav: Aslan Asker Şvayk ve Dünya Savaşı’nda Başından Geçenler, çev. Celâl Üster, 9. Baskı, Can Yayınları, İstanbul, 2022. google scholar
  • İlhan, Attilâ: Dersaadet’te Sabah Ezanları, 6. Baskı, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2021. google scholar
  • Karaosmanoğlu, Yakup Kadri: “Dokunma Belki Kahramandır”, İkdâm, 19 Haziran 1332 (1916). google scholar
  • Karaosmanoğlu, Yakup Kadri: “Hasretten Hasrete”, İkdâm, 23 Şubat 1337 (1921). google scholar
  • Karaosmanoğlu, Yakup Kadri: “Küçük Zâbit”, İkdâm, 3 Temmuz 1332 (1916). google scholar
  • Karaosmanoğlu, Yakup Kadri: Hikâyeler, 11. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2018. google scholar
  • Karaosmanoğlu, Yakup Kadri: Kiralık Konak, 64. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2020. google scholar
  • Karaosmanoğlu, Yakup Kadri: Millî Savaş Hikâyeleri, 25. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2019. google scholar
  • Karaosmanoğlu, Yakup Kadri: Yaban, 90. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2020. google scholar
  • Kemal, Orhan: Bereketli Topraklar Üzerinde, 60. Baskı, Everest, İstanbul, 2022. google scholar
  • Kemal, Orhan: Eskici ve Oğulları, 61. Baskı, Everest, İstanbul, 2022. google scholar
  • Levend, Agâh Sırrı: Acılar, Birleşik Kitabevi, Ankara, 2012. google scholar
  • Remarque, Erich Maria: Batı Cephesi’nde Yeni Bir Şey Yok, çev. Burhan Arpad, 4. Baskı, Everest, İstanbul, 2015. google scholar
  • Safa, Peyami [Server Bedi]: Ateş, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, t.y. google scholar
  • Safa, Peyami: “Gazi”, Millî Mücadele Hikâyeleri, der. Nesime Ceyhan, Selis, İstanbul, 2009. google scholar
  • Safa, Peyami: Ateş Böcekleri, Orhaniye Matbaası, İstanbul, 1925. google scholar
  • Safa, Peyami: Mahşer, Ötüken Neşriyat, İstanbul, t.y. google scholar
  • Tahir, Kemal: Bir Mülkiyet Kalesi, 3. Baskı, İthaki, İstanbul, 2018. google scholar
  • Tahir, Kemal: Köyün Kamburu, İthaki, İstanbul, 2006. google scholar
  • Tahir, Kemal: Yorgun Savaşçı, 4. Baskı, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1971. google scholar
  • Woolf, Virginia: Mrs. Dalloway, çev. Tomris Uyar, 24. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2021. google scholar
  • Açıksöz, Salih Can: Sacrifical Limbs: Masculinity, Disability, and Political Violence in Turkey, University of California Press, Oakland, Ca., 2020. google scholar
  • Akın, Yiğit: ‘Gürbüz ve Yavuz Evlatlar’: Erken Cumhuriyet’te Beden Terbiyesi ve Spor, 4. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2019. google scholar
  • Arpacı, Murat: “Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Kamu Sağlığı Siyaseti ve Öjenik (1923-1946)”, Tarih ve Toplum: Yeni Yaklaşımlar, S. 17, Bahar 2014, s. 129-56. google scholar
  • Beşikçi, Mehmet: “From Devastating Warfare to Deficient Welfare: the Ottoman-Turkish Disabled Veterans of the First World War (1918-1930)”, Middle Eastern Studies, C.60, S. 1, 2024, s. 33-50. google scholar
  • Bezmez, Dikmen, Sibel Yardımcı ve Yıldırım Şentürk (der.): Sakatlık Çalışmaları: Sosyal Bilimlerden Bakmak, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2011. google scholar
  • Birkan, Tuncay: Dünya ile Devlet Arasında Türk Muharriri, 1930-1960, Metis, İstanbul, 2019. google scholar
  • Dede, Kadir: “Erken Cumhuriyet Döneminde Ulus İnşası ve Tarihî Romanlar: Savaşçı, Medeni ve Millî Kahraman”, Kebikeç, S. 44, 2017, s. 91-112. google scholar
  • Günay-Erkol, Çimen: “Arka Arkaya Yenilmiş Bir Ordunun Subayı Olmak: Yorgun Savaşçı’da Erkekliğin Mahrem Tarihi”, Kemal Tahir Kitabı: Bir Aydın Üç Dönem, der. Asım Öz, Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul, 2021. google scholar
  • Gür, Murat: Türk Romanında Erkeklik ve Milliyetçilik (1908-1923), Doktora Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, 2018. google scholar
  • Gürbilek, Nurdan: Kör Ayna, Kayıp Şark: Edebiyat ve Endişe, 2. Baskı, Metis, İstanbul, 2007. google scholar
  • Jusdanis, Gregory: Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür: Milli Edebiyatın İcat Edilişi, çev. Tuncay Birkan, Metis, İstanbul, 1998. google scholar
  • Kanter, Beyhan: “Kurmaca Bedenler”: Türk Romanında Bir Söylem Biçimi Olarak Beden (1923-1980), Kesit, İstanbul, 2019. google scholar
  • Kıymaz, Ahmet: 1928-1946 Arası Türk Romanlarında Savaş ve Askerlik, Sarkaç, Ankara, 2011. google scholar
  • Köroğlu, Erol: “Bellekte Süren Savaş: Cihan Harbi’nin Mütareke’den Erken Cumhuriyet’e Edebi Temsili”, Toplumsal Tarih, S. 302, Şubat 2019, s. 48-54. google scholar
  • Köroğlu, Erol: “Roman Olarak Tarihsel Roman: Türün İşlevine Kemal Tahir’in Yorgun Savaşçı’sı Üzerinden Bir Bakış”, Kitaplık, S. 111, Aralık 2007, s. 79-85. google scholar
  • Köroğlu, Erol: “Sahnenin Dışındakiler’i Tamamlamak: Ahmet Hamdi Tanpınar ve Kurtuluş Savaşı Anlatıları Türü”, Bilig, S. 66, Yaz 2013, s. 93-122. google scholar
  • Köroğlu, Erol: “Taming the Past, Shaping the Future: The Appropriation of the Great War Experience in the Popular Fiction of the Early Turkish Republic”, The First World War as Remembered in the Countries of the Eastern Mediterranean, der. Olaf Farschid, Manfred Kropp ve Stephan Dâhne, Ergon Verlag, Beyrut, 2006. google scholar
  • Köroğlu, Erol: Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı (1914-1918): Propagandadan Millî Kimlik İnşâsına, 2. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010. google scholar
  • Kurnaz Şahin, Feyza: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Harp Malullerinin Sosyoekonomik ve Sağlık Durumları, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2014. google scholar
  • Moran, Berna: Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış, 1. Cilt: Ahmet Mithat’tan A. H. Tanpınar’a, 32. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2021. google scholar
  • Mosse, George L.: The Image of Man: The Creation of Modern Masculinity, Oxford University Press, Oxford ve New York, 1996. google scholar
  • Naci, Fethi: “Reşat Nuri’nin ‘Zabit’leri”, Türk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış: Berna Moran’a Armağan, der. Nazan Aksoy ve Bülent Aksoy, 4. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2017. google scholar
  • Natter, Wolfgang G.: Literature at War 1914-1940: Representing the “Time of Greatness” in Germany, Yale University Press, New Haven, 1999. google scholar
  • Özher, Sema: Romancı Kimliğiyle Attila İlhan, Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, 2008. google scholar
  • Özkütükçü, Hakan: 1923-1946 Yılları Arasında Yayımlanan Türk Romanında Askerler, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, 2026. google scholar
  • Öztan, Güven Gürkan: Türkiye’de Militarizm: Zihniyet, Pratik, Propaganda, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2018. google scholar
  • Parla, Jale: Edebiyat Yazıları: Kuram ve İnceleme, İletişim Yayınları, İstanbul, 2023. google scholar
  • Sancar, Serpil: Erkeklik: İmkânsız İktidar. Ailede, Piyasada ve Sokakta Erkekler, Metis, İstanbul, 2009. google scholar
  • Sünbüloğlu, Nurseli Yeşim: “Militarist Ezberi Tahkim Etmek: Basındaki Temsilleri Üzerinden Kore, Kıbrıs ve Güneydoğu Gazileri”, Erkek Millet Asker Millet: Türkiye’de Militarizm, Milliyetçilik, Erkek(lik)ler, der. Nurseli Yeşim Sünbüloğlu, İletişim Yayınları, İstanbul, 2013. google scholar
  • Şengül, Büşra: Kayıp Bedenler ve Kayıp Ruhlar: Erken Yirminci Yüzyıl Türk Romanında Engelli Erkekler, Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2023. google scholar
  • Timur, Taner: Osmanlı-Türk Romanında Tarih, Toplum ve Kimlik, 2. Baskı, İmge, Ankara, 2002. google scholar
  • Ural, Tülin: Yerli ve Milli Sırlar: Modern Türkiye’ye Edebiyat Üzerinden Bakışlar, Alfa, İstanbul, 2021. google scholar
  • Yanıkdağ, Yücel: Healing the Nation: Prisoners of War, Medicine and Nationalism in Turkey, 1914-1939, Edinburgh University Press, Edinburgh, 2013. google scholar
  • Yiğitler, Şener Şükrü: Tunç Asker: Türk Romanında Asker Miti ve Militarizm (19231938), Libra, İstanbul, 2020. google scholar
  • Yücekurt Ünlü, Şerife Seda: Body and Symptom: Illness in Peyami Safa’s Novels, Doktora Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2023. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Beşikçi, M. (2024). Mütareke’den Cumhuriyet’e Türk Edebiyatında Malûl Gazi Tiplemeleri ve Malûl Gazi Algısı. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 0(45), 169-207. https://doi.org/10.26650/YTA2024-1364389


AMA

Beşikçi M. Mütareke’den Cumhuriyet’e Türk Edebiyatında Malûl Gazi Tiplemeleri ve Malûl Gazi Algısı. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları. 2024;0(45):169-207. https://doi.org/10.26650/YTA2024-1364389


ABNT

Beşikçi, M. Mütareke’den Cumhuriyet’e Türk Edebiyatında Malûl Gazi Tiplemeleri ve Malûl Gazi Algısı. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, [Publisher Location], v. 0, n. 45, p. 169-207, 2024.


Chicago: Author-Date Style

Beşikçi, Mehmet,. 2024. “Mütareke’den Cumhuriyet’e Türk Edebiyatında Malûl Gazi Tiplemeleri ve Malûl Gazi Algısı.” Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları 0, no. 45: 169-207. https://doi.org/10.26650/YTA2024-1364389


Chicago: Humanities Style

Beşikçi, Mehmet,. Mütareke’den Cumhuriyet’e Türk Edebiyatında Malûl Gazi Tiplemeleri ve Malûl Gazi Algısı.” Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları 0, no. 45 (Dec. 2024): 169-207. https://doi.org/10.26650/YTA2024-1364389


Harvard: Australian Style

Beşikçi, M 2024, 'Mütareke’den Cumhuriyet’e Türk Edebiyatında Malûl Gazi Tiplemeleri ve Malûl Gazi Algısı', Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, vol. 0, no. 45, pp. 169-207, viewed 12 Dec. 2024, https://doi.org/10.26650/YTA2024-1364389


Harvard: Author-Date Style

Beşikçi, M. (2024) ‘Mütareke’den Cumhuriyet’e Türk Edebiyatında Malûl Gazi Tiplemeleri ve Malûl Gazi Algısı’, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 0(45), pp. 169-207. https://doi.org/10.26650/YTA2024-1364389 (12 Dec. 2024).


MLA

Beşikçi, Mehmet,. Mütareke’den Cumhuriyet’e Türk Edebiyatında Malûl Gazi Tiplemeleri ve Malûl Gazi Algısı.” Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, vol. 0, no. 45, 2024, pp. 169-207. [Database Container], https://doi.org/10.26650/YTA2024-1364389


Vancouver

Beşikçi M. Mütareke’den Cumhuriyet’e Türk Edebiyatında Malûl Gazi Tiplemeleri ve Malûl Gazi Algısı. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları [Internet]. 12 Dec. 2024 [cited 12 Dec. 2024];0(45):169-207. Available from: https://doi.org/10.26650/YTA2024-1364389 doi: 10.26650/YTA2024-1364389


ISNAD

Beşikçi, Mehmet. Mütareke’den Cumhuriyet’e Türk Edebiyatında Malûl Gazi Tiplemeleri ve Malûl Gazi Algısı”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları 0/45 (Dec. 2024): 169-207. https://doi.org/10.26650/YTA2024-1364389



ZAMAN ÇİZELGESİ


Gönderim21.09.2023
Kabul13.05.2024
Çevrimiçi Yayınlanma05.07.2024

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.