Araştırma Makalesi


DOI :10.26650/iutd.20241454577   IUP :10.26650/iutd.20241454577    Tam Metin (PDF)

Şehrin Geçmişi Müellif/Müstensihin Duası: Ketebe Kayıtlarında Şehirlere Yapılan Duaların İşaret Ettikleri Üzerine

Sami Arslan

Osmanlı tarihi araştırmalarında kaynak olarak genellikle arşiv belgeleri, kronikler, tabakat kitapları gibi belli başlı metin merkezli kaynaklar kullanılagelmektedir. Yazma eser kültürü üzerine artan araştırmalar metnin yanında metin dışı unsurların da tarih yazımında doğrudan ya da dolaylı olarak kaynağa dönüşebileceğini göstermektedir. Böylece yazma eserler metin olmaları itibariyle bilginin taşıyıcılığını yaparken yazma eserin metin dışındaki unsurları da bu bilgi transferine aracılık etmektedir. Söz gelimi mülkiyet kayıtları özelinde yapılacak bir araştırma yukarıda bahsedilen ‘büyük’ kaynakların bıraktığı boşluğu doldurmaya aday olabilir. Bu makale kitap kültüründe ketebe ya da ferağ kayıtları olarak bilinen telif ve istinsah kayıtlarının ögelerinden bir tanesini, telif ya da istinsahın tamamlandığı şehirlere yapılan dua cümlelerini, merkeze almaktadır. Makalede ketebe kayıtlarındaki dua cümlelerinin şehirler için iyi temennilerde bulunmasının yanında müellif/müstensihin bireysel ya da toplumsal reflekslerini yansıtarak tarihi hadiselerden izler taşıdığı ve bu yönüyle ilgili tarih yazımında bir kaynak olarak kullanılabileceği teklif edilmiştir. 

DOI :10.26650/iutd.20241454577   IUP :10.26650/iutd.20241454577    Tam Metin (PDF)

The Past of the City the Prayer of the Author/Scribe: On the Implications of Prayers for Cities in Ketaba Records

Sami Arslan

Recent scholarship on manuscripts has emphasized the value of nontextual elements, alongside the text itself, as potential sources for historical reconstruction. While manuscripts serve as primary repositories of knowledge, their non-textual components also play a crucial role in knowledge transmission. Property records, for example, offer valuable insights often absent from traditional historical sources. This article delves into one aspect of telif and istinsah records known as ketaba or ferağ records: the prayer sentences inscribed for the cities where the text was copied or ownership was transferred. This study contends that these prayers not only express well wishes for the city, but also reveal the individual or communal sentiments of the scribe/author. Moreover, they potentially hold traces of historical events, offering an additional avenue for historical inquiry.


GENİŞLETİLMİŞ ÖZET


In Islamic book culture, the copyright record is where the authors sign their signatures at the end of the text. In contrast, the istinsah record is where the signature of the copyist (müstensih), who creates a new copy by reproducing the text, is affixed. On the other hand, the ferag or ketaba record is used to express a common term for both. In addition to providing information about the place and time of the composition of the finished text or the copy of the completed manuscript, ketaba records also bear individual traces of the author and the scribe, which opens the door to analysing ketaba records from a different perspective. For example, it is possible to make inferences and interpretations about the personal/social life of the author, the scribe, or the communication networks they were a part of from the prayer sentences they made for themselves or others. For instance, we can trace the scribe’s genealogical information such as father, grandfather, and great-grandfather, their relations, their nicknames, and sometimes even their occupations through the ketaba records; or we can trace the places and times of copy production through the ketaba records.

The fact that some scribes or copyists describe the place or location they were in at the time as if they were sketching it and mentioning geographical and local characteristics is a virgin area for urban history researchers to extract new sources and meanings. A noteworthy element in the ketaba records is the phonetic harmony between the names of the cities and the prayer sentences. This indicates that the prayers were written as a religious ritual with aesthetic concerns. The content of the prayers included in the ketaba records is also an essential subject of analysis. These prayers generally pray to protect cities from disasters, epidemics and turmoil. For example, prayers such as “Protect the city of Istanbul from earthquakes and floods” or “Protect the city of Bursa from fire and famine” appear frequently. As can be seen, the prayer phrases can be closely related to the specific situation of that city.

This is where the prayer mentioned above gives historiography a special meaning. Instead of making a general prayer for the city in which the author and the annotator have finished composing or copying a work of history, another meaning should be sought underneath the prayer for the city to be protected from fire, earthquake, or fitnahs. As witnesses of the period in which they lived, the scribes and the copyists bear the social memory of the city in the prayers they make for the cities in their ketaba records.

Based on this fact, this article traces the prayers made by the scribes and the annotators for the cities they lived in in their ketaba records. It has been observed that prayers were made to protect the cities from seditions and social events. Prayers for protecting these cities or their inhabitants from disasters and calamities such as earthquakes and epidemics are noteworthy in the ketaba records recorded in Damascus, Istanbul, Edirne, Erzincan, and Amasya. Looking back at the relevant dates, it can be seen that the cities faced disasters that needed to be protected in the period close to the period in which the ketebe records were written. A similar situation applies to social events. In the ketebe records, the most crucial factor to be avoided from cities and their inhabitants was fitna. In the prayers for cities such as Edirne, Adana, Maraş, Zile, Bursa, Amasya and Erzincan, the fear of sedition is rampant. As in the section on disasters, we have returned to the relevant dates when the prayers were made and checked from different sources whether the events that were thought to be the basis for the prayers took place on the relevant dates. Thus, in a way, the concerns in the ketaba records have been verified. In this comparison, it has been observed that the events in historical sources can be traced through extra-textual elements and even through prayer sentences, which are some of them. For example, the projections of the Jalali rebellions and the Suhte uprisings can also be read in prayer sentences. During the Jalali uprisings, many authors and manuscript writers must have suffered from the uprisings in their cities or neighbouring cities as they prayed to keep the fitnah away from their cities.  

To summarise, the article proposes that the prayer sentences in the ketebe records not only wish well for the cities but also reflect the individual or social reflexes of the scribe and the annotators, carry traces of historical events and that the prayer, as mentioned above sentences can be used as a source in historiography in this respect. The aforementioned proposal of the article gains a precious meaning in the absence of historical documents to confirm these concerns for cities in prayer sentences. In this way, the events that nurture these anxieties and fears hidden in the prayers in the ketaba records, even if they are not included in historical sources, will indicate that similar experiences have taken place in those cities in the recent past. In doing so, the sources used in the article were identified after a severe screening, carefully read and classified according to the city and prayer topics, and the data were processed to reveal a new and original subject. Although the methodology and perspective used in the study will contribute to new and original results, there will likely be some shortcomings and unforeseen differences in interpretation because it is one of the first of its kind. In conclusion, Ketebe records provide important data for historians researching various fields such as urban, social, and cultural history. These records can be used to learn about the state of cities in the past, to analyse the political and social atmosphere at that time, and to investigate the cultural values of cities. While manuscripts are the carrier of knowledge as they are texts, the non-textual elements of the manuscript also mediate this transfer of knowledge; it has been observed that the non-textual aspects of the prayer sentences in the ketebe records can also become a direct or indirect source in historiography.


PDF Görünüm

Referanslar

  • Ahmed Bâdî Efendi, Riyâz-ı Belde-i Edirne, 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edirne’si, c. %, haz., İyazi Adıgüzel, Raşit Gündoğdu, Trakya Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2014, s. 427. google scholar
  • Akdağ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası: “Celaliler İsyanları”, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2019. google scholar
  • Amasya Beyazıt Kütüphanesi, Bayazıt, 882/3. google scholar
  • Ambraseys, N. N.-C.F. Finkel, The Seismicity of Turkey and Adjacent Areas, A Historical Review, 1500-1800, Eren Yayıncılık, İstanbul, 1995. google scholar
  • Anonim, Gazavât-ı Sultân Murâd b. Mehemmed Hân, nşr. Halil İnalcık, Mevlûd Oğuz, Ankara, 1978. google scholar
  • Arslan, Sami, “Bir Mecmua Müstensih Çelebi’nin Elinde Nasıl Mahkemeye Dönüşür?”, Millî Mecmûa, Türk Düşüncesi: Osmanlılar, 2020, s. 206-214. google scholar
  • Arslan, Sami, Osmanlı’da Bilginin Dolaşımı: Bilgiyi İstinsahla Çoğaltmak, Ketebe, İstanbul, 2020. google scholar
  • Beyazıt Kütüphanesi, Beyazıt, B1361/3. google scholar
  • Bursa İnebey Kütüphanesi, Ulucami, 1548/1. google scholar
  • Emecen, Feridun, Fetih ve Kıyamet: 1453, Timaş Yayınları, İstanbul, 2012. google scholar
  • https://isamveri.org/pdfsbv/D235446/2015/2015_EMECENFM1.pdf google scholar
  • İbn İyâs, Bedâ’i‘u’z-Zuhur fî Vekâ’i‘d-Dühûr, c. 2, haz. Muhammed Mustafa, Mektebetu Dâril-Bâz, Mekke, ty. google scholar
  • Kâfiyeci, Ebu Abdullah Muhyiddin Mehmed b. Süleyman b. Sa‘d el-Berğamavî, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 3403. google scholar
  • Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi, KHK, 1822. google scholar
  • Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi, KHK, 3580. google scholar
  • Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi, KHK, 3168. google scholar
  • Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü, Bölge Yazma Eserler, BY0000006072. google scholar
  • Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü, Bölge Yazma Eserler, BY3883. google scholar
  • Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü, Bölge Yazma Eserler, BY9086. google scholar
  • Köprülü Kütüphanesi, Fazıl Ahmed Paşa, 1596/1. google scholar
  • Köprülü Kütüphanesi, Fazıl Ahmed Paşa, 1596/6. google scholar
  • Köse, Ensar, “İçel’de Bir Celali: Muslu Çavuş İsyanı (1606-1610)”, Tarih Dergisi, sayı 67, İstanbul, 2018. google scholar
  • Kütahya Vahid Paşa, Vahid Paşa, 642. google scholar
  • Maden, Fahri, “Edirne Vilayetinde Bektaşi Tekke ve Türbeleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 2012/64. google scholar
  • Manisa İl Halk Kütüphanesi, 290. google scholar
  • Millet Kütüphanesi, Ali Emiri, Arabi, 1092. google scholar
  • Milli Kütüphane, Nevşehir Gülşehir Karavezir İlçe Halk Kütüphanesi, 50 Gül-Kara 55. google scholar
  • Milli Kütüphane, Tokat İl Halk Kütüphanesi, 60 Hk 266. google scholar
  • Milli Kütüphane, Tokat İl Halk Kütüphanesi, 60 HK 402/3. google scholar
  • Milli Kütüphane, Tokat Zile İlçe Halk Kütüphanesi, 60 Zile 153/1. google scholar
  • Milli Kütüphane, Tokat Zile İlçe Halk Kütüphanesi, 60 Zile 153/2. google scholar
  • Nuruosmaniye, Bayrampaşa, 28. google scholar
  • Nuruosmaniye, Nuruosmaniye, 2129. google scholar
  • Nuruosmaniye, Nuruosmaniye, 4307/1. google scholar
  • Ocak, Ahmet Yaşar, Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler, 15.17. Yüzyıllar, Timaş Yayınları, İstanbul, 2020. google scholar
  • Ragıp Paşa Kütüphanesi, Ragıp Paşa, 322. google scholar
  • Samsun İl Halk Kütüphanesi, 55 Hk 229/5. google scholar
  • Shapiro, Henry R., “17. Yüzyıl Osmanlı-Ermeni ve Entelektüel Tarihine Aralanan Yeni Bir Pencere, Ermenice El Yazması Colofonlar”, Toplumsal Tarih, sayı 265, Ocak 2016, s. 38-45. google scholar
  • Süleymaniye Kütüphanesi, Aşir Efendi, 426/1. google scholar
  • Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 4438/5. google scholar
  • Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 2611. google scholar
  • Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 636. google scholar
  • Süleymaniye Kütüphanesi, H. Çelebi, 1019. google scholar
  • Süleymaniye Kütüphanesi, H. Çelebi, 1071. google scholar
  • Süleymaniye Kütüphanesi, H. Hüsnü Paşa, 533/3. google scholar
  • Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Beşir Ağa (Eyüp), 5/2, 176b. 735/1334-5. google scholar
  • Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, 378. google scholar
  • Süleymaniye Kütüphanesi, Hz. Nasuhi Dergâhı, 260. google scholar
  • Süleymaniye Kütüphanesi, İbrahim Efendi, 870/2. google scholar
  • Süleymaniye Kütüphanesi, Karaçelebizâde, 197. google scholar
  • Süleymaniye Kütüphanesi, Kasidecizâde, 145. google scholar
  • Süleymaniye Kütüphanesi, Kasidecizâde, 234. google scholar
  • Süleymaniye Kütüphanesi, Mahmud Paşa, 390. google scholar
  • Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 1799. google scholar
  • Süleymaniye Kütüphanesi, Servili, 170. google scholar
  • Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa,1196M. google scholar
  • Süleymaniye Kütüphanesi, Turhan V. Sultan, nr. 91. google scholar
  • Süleymaniye Kütüphanesi, Yusuf Ağa, 289/3. google scholar
  • Telci, Cahit, “Edirne: 1563 Yalancı Şahitlerin Gölgesinde Bir İlhâd Davası”, sayı 19, Alevilik-Bektâşîlik Araştırmaları Dergisi, 2019, s. 27- 48. google scholar
  • Varlık, Nükhet, Akdeniz Dünyasında ve Osmanlılarda Veba, 1347-1600, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2017. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Arslan, S. (2024). Şehrin Geçmişi Müellif/Müstensihin Duası: Ketebe Kayıtlarında Şehirlere Yapılan Duaların İşaret Ettikleri Üzerine. Tarih Dergisi, 0(83), 1-19. https://doi.org/10.26650/iutd.20241454577


AMA

Arslan S. Şehrin Geçmişi Müellif/Müstensihin Duası: Ketebe Kayıtlarında Şehirlere Yapılan Duaların İşaret Ettikleri Üzerine. Tarih Dergisi. 2024;0(83):1-19. https://doi.org/10.26650/iutd.20241454577


ABNT

Arslan, S. Şehrin Geçmişi Müellif/Müstensihin Duası: Ketebe Kayıtlarında Şehirlere Yapılan Duaların İşaret Ettikleri Üzerine. Tarih Dergisi, [Publisher Location], v. 0, n. 83, p. 1-19, 2024.


Chicago: Author-Date Style

Arslan, Sami,. 2024. “Şehrin Geçmişi Müellif/Müstensihin Duası: Ketebe Kayıtlarında Şehirlere Yapılan Duaların İşaret Ettikleri Üzerine.” Tarih Dergisi 0, no. 83: 1-19. https://doi.org/10.26650/iutd.20241454577


Chicago: Humanities Style

Arslan, Sami,. Şehrin Geçmişi Müellif/Müstensihin Duası: Ketebe Kayıtlarında Şehirlere Yapılan Duaların İşaret Ettikleri Üzerine.” Tarih Dergisi 0, no. 83 (Nov. 2024): 1-19. https://doi.org/10.26650/iutd.20241454577


Harvard: Australian Style

Arslan, S 2024, 'Şehrin Geçmişi Müellif/Müstensihin Duası: Ketebe Kayıtlarında Şehirlere Yapılan Duaların İşaret Ettikleri Üzerine', Tarih Dergisi, vol. 0, no. 83, pp. 1-19, viewed 23 Nov. 2024, https://doi.org/10.26650/iutd.20241454577


Harvard: Author-Date Style

Arslan, S. (2024) ‘Şehrin Geçmişi Müellif/Müstensihin Duası: Ketebe Kayıtlarında Şehirlere Yapılan Duaların İşaret Ettikleri Üzerine’, Tarih Dergisi, 0(83), pp. 1-19. https://doi.org/10.26650/iutd.20241454577 (23 Nov. 2024).


MLA

Arslan, Sami,. Şehrin Geçmişi Müellif/Müstensihin Duası: Ketebe Kayıtlarında Şehirlere Yapılan Duaların İşaret Ettikleri Üzerine.” Tarih Dergisi, vol. 0, no. 83, 2024, pp. 1-19. [Database Container], https://doi.org/10.26650/iutd.20241454577


Vancouver

Arslan S. Şehrin Geçmişi Müellif/Müstensihin Duası: Ketebe Kayıtlarında Şehirlere Yapılan Duaların İşaret Ettikleri Üzerine. Tarih Dergisi [Internet]. 23 Nov. 2024 [cited 23 Nov. 2024];0(83):1-19. Available from: https://doi.org/10.26650/iutd.20241454577 doi: 10.26650/iutd.20241454577


ISNAD

Arslan, Sami. Şehrin Geçmişi Müellif/Müstensihin Duası: Ketebe Kayıtlarında Şehirlere Yapılan Duaların İşaret Ettikleri Üzerine”. Tarih Dergisi 0/83 (Nov. 2024): 1-19. https://doi.org/10.26650/iutd.20241454577



ZAMAN ÇİZELGESİ


Gönderim18.03.2024
Kabul03.07.2024
Çevrimiçi Yayınlanma02.08.2024

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.