Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi

GÖNDERBİLGİ
EnglishTürkçe

Araştırma Makalesi


DOI :10.26650/TUDED2019-0027   IUP :10.26650/TUDED2019-0027    Tam Metin (PDF)

Kutadgu Bilig’de Kılık ve Kılınç Sözlerinin Kullanım Özellikleri Üzerine

Engin Çetin, Emre Uzer

Kutadgu Bilig’in çağlar aşan edebî ve fikrî gücü yanında geniş söz varlığına sahip bir eser olması, yaklaşık yüz elli yılda eseri çeşitli açılardan ele alan çok sayıda çalışmanın yapılmasını sağlamıştır. Bu çalışmada, eserde kılık ile kılınç sözcüklerinin kullanım özellikleri üzerinde durulacaktır. Makale başlıca üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde kılık ve kılınç sözcüklerinin yapısal ve anlamsal özellikleri incelenmiş, sözcüklerin geçmişten günümüze yaşadığı anlam değişiklikleri üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde bu iki sözcüğün Kutadgu Bilig’deki kullanımları ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Üçüncü bölümde ise eldeki verilerden hareketle değerlendirme yapılarak sonuca gidilmiştir. Her ikisi de kılfiiline dayanan kılık ve kılınç sözcüklerine ilk olarak Eski Uygurca metinlerde rastlanır. Bu dönemde az sayıda kullanılan kılık sözcüğü “yaradılış, huy” anlamı taşımaktadır. Kılınç sözcüğü ise Eski Uygurca metinlerde sıklıkla kullanılmıştır ve “iş, eylem, amel” anlamı taşımaktadır. Kutadgu Bilig’de ise sıklık bakımından üstünlüğün Uygurca metinlerdekinin aksine kılık (kılk) sözcüğü lehine değiştiği görülmektedir. Eserdeki bazı beyitlerde kullanılan ifadelerden iki sözcük arasındaki anlam farkı zaman zaman açık olarak hissedilememektedir. Benzer şekilde bazı örneklerde her iki sözcüğün art arda kullanılışı da anlam belirsizliğini artıran bir durum olmuştur. Bu durumda aynı kökten türeyen iki sözcüğün zamanla anlam bakımından yaklaştığı ve Karahanlı Türkçesinin kılınç’tan kılık’a yönelişin bir aşaması olduğu düşünülebilir. Bu çalışmada kılık ve kılınç sözcüklerinin geçtiği yaklaşık 450 beyit incelenerek bu iki sözcüğün kullanım özellikleri değerlendirilmiş, nüsha farklılıkları, kafiye, vezin ve birliktelik kullanımları gibi farklı özellikler ve şairi belirli kalıplar içinde kalmaya zorlayan durumlar göz önünde bulundurularak ilgili beyitlerde söz konusu sözcüğün seçilme nedenleri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Eski Türkçe, Karahanlı Türkçesi, Kutadgu Bilig, kılık / kılk, kılınç
DOI :10.26650/TUDED2019-0027   IUP :10.26650/TUDED2019-0027    Tam Metin (PDF)

On the Function Qualities of the Words Kılık and Kılınç i̇n Kutadgu Bilig

Engin Çetin, Emre Uzer

The fact that Kutadgu Bilig has a wide vocabulary besides its literary and intellectual power that has been going on for ages has led to numerous studies that have taken the work from various points in one and and a half century. In this study, we will focus on the properties of the two words commonly used in Kutadgu Bilig, the words ‘kılık’ and ‘kılınç’. The article consists of three main sections. In the first part, structural and semantic properties of the words of kılık and kılınç are examined and the meaning changes of the words from the past to the present are discussed. In the second part, the use of these two words in Kutadgu Bilig is discussed in detail. In the third part, an evaluation was made based on the available data and the result was reached.The words kılık and kılnç, both based on the verb kıl-, are first attested in Uighur texts. The word kılık rarely seen used in r in this period means “creation, temperament” The word kılınç is frequently used in Uighur texts and has it means “work, action, deeds” in Kutadgu Bilig, it is seen that the frequency changes in favor of the word kılık (kılk) in contrast to Uighur texts. In this paper, approximately 450 couplets in which the words kılık and kılınç are mentioned will be detailed and the usage characteristics of these words will be examined and the reasons for the selection of the word in the relevant couplet will be emphasized considering the different features and necessities such as rhyme, meter and association usage. 

Anahtar Kelimeler: Old Turkic, Karakhanid, Kutadgu Bilig, kılık / kılk, kılınç

GENİŞLETİLMİŞ ÖZET


The fact that Kutadgu Bilig has a wide vocabulary besides his literary and intellectual power that has been going on for ages has led to numerous studies that have taken the work from various points in one and a half century. In this study, we will focus on the properties of the two words commonly used in the work, which are the words ‘kılık’ and ‘kılınç’. The words kılık and kılınç, both based on the verb kıl-, are first found in Uighur texts. The word kılık rarely seenused in this period means “creation, temperament” The word kılınç is frequently used in Uighur texts and has the meaning of “work, action, deeds” in Kutadgu Bilig, it is seen that the superiority in terms of frequency changes in favor of the word kılık (kılk) in contrast to Uighur texts. At the same time, the two words have converged in terms of meaning and the fact that both words are used together from time to time, as seen in examples (1) ↔ (2) and (3) ↔ (4) below, are similar in Kutadgu Bilig III Index.: kılık “kılık, huy, gidiş, tavır” (Arat, 1979, p. 248) ve kılk “huy, gidiş, tavır” (Arat, 1979, p. 250) and kılınç “work, behavior, temperament” (Arat, 1979, p. 249). However, as can be seen in the examples (5) - (7) below, the difference between the meanings of two words cannot be felt clearly from time to time clearly. Similarly, as shown in examples (8) and (9) below, the consecutive use of both words has increased the uncertainty. In this case, it can be thought that the two words that derive from the same root was converging in terms of meaning in time and that the Karakhanid is a stage of the shift from kılınç to kılık. In this paper, approximately 450 couplets in which the words kılık and kılınç are mentioned will be examined and the usage characteristics of these words will be examined and the reasons for the selection of the word in the relevant couplet will be emphasized considering the different features and necessities such as rhyme, meter and association usage.

(1)  yigit erdi oglan kılınçı amul “He was a young man, of quiet demeanor, uḳuşlug biliglig hem öglüg köŋül 463 intelligent and wise of heart”

(2)  örüg hem silig ol ne kılkı amul “It is calm and clear and peaceful in its conduct, ḳamug teprenürke bagırsak köŋül 1852 and compassionate toward all living things”

(3)  ukuşnuŋ eŋ aşnu kılıkı oŋay “First, his behavior and speech are moral and könilik bile ol yorıkı yıl ay KB 1865 upright, from month to month and year and year 

(4)  kimiŋ aslı eḍgü kılınçı oŋay “A man deeds are witness to his nobility, isiz aslıŋa kendü kılkı tanuk KB 5811 his character bespeaks a noble ancestry”

(5)  ürüŋ süt bile kirse eḍgü kılık “If good character enters a man with his ölüm tutmagınça enürmez yorık 881 mother’s milk, it does not depart until death takes hold”

(6)  tadu birle katlıp törümiş kılınç “A trait that emerges from one’s natural humor ölüm buzmagınça buzulmaz erinç 882 cannot be destroyed except with death” 

(7)  karında törümiş kılınç ögretig “A virtue born in the womb dies only in the yagız yėr katında kiter ay tetig 883 grave”

(8)  yüzi körki kılkı kılınçı özi “Noticing that his appearance and his manner ḳamug yakşı kördi tili uz sözi 531 were agreeable, and that his tongue was skilled”

(9)  küḍezsü iḍim tutsu köŋlüm tüze “May god support me, may He keep my heart ne kılkım kılınçım könilik üze 5820 straight, and my deeds upright”



PDF Görünüm

Referanslar

  • Ahmerov, K. Z. ark. (1958). Başkırsko – Russkiy Slovar’. Moskva: Akamemia Nauk SSSR. google scholar
  • Altaylı, S. (1994). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü I – II. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları. google scholar
  • Arat, R. R. (1999). Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 4. baskı. google scholar
  • ___ (1998). Kutadgu Bilig II Çeviri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 4. baskı. google scholar
  • ___ (1979). Kutadgu Bilig III İndeks. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. google scholar
  • Argunşah, M. ve Güner, G. (2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları. google scholar
  • Ata, A. (1997). Nasırü’d-din Bin Burhanü’d-din Rabguzi Kısasü’l-Enbiya: Peygamberler Kıssaları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Ata, A. (1998). Nehcü’l-Ferādīs, Uştmaḫlarnıŋ Açuḳ Yolı, Cennetlerin Açık Yolu III, Dizin-Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Aydın, E. (2018). Uygur Yazıtları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat yayıncılık. google scholar
  • Baskakov, N. A. ve ark. (1974). Karaimsko – Russkiy – Polskiy Slovar’. Moskva: Akamemia Nauk SSSR. google scholar
  • Berta, A. (2009). Sözlerimi İyi Dinleyin... Türk ve Uygur Runik Yazıtlarının Karşılaştırmalı Yayını. (çev.: Emine Yılmaz). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Çetin, E. (2017). Altun Yaruk Sekizinci Kitap. Adana: Karahan Kitabevi Yayınları. google scholar
  • Çanga, M. (2016), Kur’an-ı Kerim Lügati, İlavelerle Mu‘cemü’l Müfehres. İstanbul: Timaş Yayınları. google scholar
  • Clauson, s. G. (1972). An Etymologycal Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford University. google scholar
  • Dankoff, R. (1983). Yūsuf Khāss Hājib, Wisdom of Royal Glory (Kutadgu Bilig) A Turko-Islamic Mirror for Princes. Chicago and London. google scholar
  • Dankoff, R. ve Kelly, J. (1982-1985). Mahmūd el-Kāşgarī, Compendium of the Turkic Dialects (Dīwān Luγāt at-Turk) Part I-III. Sources of Oriental Languages and Literatures, Turkish Sources:7. Harvard. google scholar
  • Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2015). Divânû Lugâti’t-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Gürsoy-Naskali, E. ve ark. (2007). Hakasça – Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Kargı Ölmez, Z. (1998). Kutadgu Bilig’de ikilemeler (2). Bahşı Ögdisi, Klaus Röhrborn Armağanı (ed.: J. P. Laut, M. Ölmez). Freiburg – İstanbul, s. 235-260. google scholar
  • Kaya, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk. Ankara: Türk Dil kurumu Yayınları. google scholar
  • Koç, K. ve ark. (2003). Kazak Türkçesi – Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları. google scholar
  • Kök, A. (2004). Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73 1v-235v/2), (Giriş-İncelemeMetin-Dizin. (Doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara. google scholar
  • Marufov, Z. M. (ed.) ve ark. (1981). Özbek Tilining İzahli Lugati I-II. Moskva: Akamemia Nauk SSSR. google scholar
  • Mert, O. (2009). Ötüken Uygur Dönemi Yazıtlarından Tes-Taryat-Şine Us. Ankara: Belen Yayıncılık Matbaacılık. google scholar
  • Nadelyaev, V. M. ve ark. (1969). Drevnetyursky Slovar’. Leningrad: Akademia Nauk SSSR. google scholar
  • Nasilov, D. S. ve ark. (1958). Karakalpaksko – Russkiy Slovar’, Moskva: Akamemia Nauk SSSR. google scholar
  • Necip, E. N. (2008). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. (çev.: İklil Kurban). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 2. baskı. google scholar
  • Ölmez, M. (2007). Tuwinischer Wortschatz mit alttürkischen und mongolischen Paralellen. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. google scholar
  • Ölmez, M. (2019). Uygur Hakanlığı Yazıtları. Ankara: Bilge Su Yayınları. google scholar
  • Pekacar, Ç. (2011). Kumuk Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Semet, A. (2005). Lexikalische Untersuchungen zur uigurischen Xuanzang-Biographie. Veröffentlichungen der Societas Uralo-Altaica, Xuangzangs Leben und Werk Band 34. Teil 8. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. google scholar
  • Tarama Sözlüğü (1996). XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 2. baskı. google scholar
  • Tavkul, U. (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Toparlı, R. ve Argunşah, M. (2008). İslâm, Mu‘înü’l-Mürîd. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Sağol, G. (1993). An Inter-linear Translation of the Qur’an into Khwarazm Turkish, Sources of Oriental Languages and Literatures. Turkish Sources, Harvard. google scholar
  • Tezcan, S. (1981) Kutadgu Bilig dizini üzerine. Belleten LXV/II, S. 178, s. 24-78. google scholar
  • Toparlı, R. ve ark. (2003). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Ünlü, S. (2004). Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 235v/3-450r/7), (Giris-Metinİnceleme-Analitik Dizin. (Doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara. google scholar
  • Wilkens, J. (2010). Die drei Körper des Buddha (trikāya) das dritte Kapitel der uigurischen Fassung des Goldglanz-Sūtras (Altun Yaruk Sudur) eingeleitet, nach den Handschriftenaus Berlin und St. Petersburg herausgegeben, übersetzt und kommentiert. Berliner Turfantexte: XXI, Turnhout (Belgien): Brepols. google scholar
  • Wilkens, J. (2016). Buddhistische Erzählungen aus dem alten Zentralasien Edition der altuigurischen Daśakarmapathāvadānamālā Teil I-II-III. Berliner Turfantexte: XXXVII, Turnhout (Belgien): Brepols. google scholar
  • Yudahin, K. K. (1998). Kırgız Sözlüğü I-II. (çev.: Abdullah Taymas). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Yüce, N. (1993). Ebu’l-Kâsım Cârullâh Mahmud bin ʿOmar bin Muhmmed bin Ahmed ez-Zamaḫşari, elḪvârizmi Mukaddimetü’l-Edeb. Ḫvârizm Türkçesi ile Tercümeli Şuşter Nüshası. Giriş, Dil Özellikleri, Metin, İndeks. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Çetin, E., & Uzer, E. (2019). Kutadgu Bilig’de Kılık ve Kılınç Sözlerinin Kullanım Özellikleri Üzerine. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 59(2), 261-284. https://doi.org/10.26650/TUDED2019-0027


AMA

Çetin E, Uzer E. Kutadgu Bilig’de Kılık ve Kılınç Sözlerinin Kullanım Özellikleri Üzerine. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 2019;59(2):261-284. https://doi.org/10.26650/TUDED2019-0027


ABNT

Çetin, E.; Uzer, E. Kutadgu Bilig’de Kılık ve Kılınç Sözlerinin Kullanım Özellikleri Üzerine. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, [Publisher Location], v. 59, n. 2, p. 261-284, 2019.


Chicago: Author-Date Style

Çetin, Engin, and Emre Uzer. 2019. “Kutadgu Bilig’de Kılık ve Kılınç Sözlerinin Kullanım Özellikleri Üzerine.” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 59, no. 2: 261-284. https://doi.org/10.26650/TUDED2019-0027


Chicago: Humanities Style

Çetin, Engin, and Emre Uzer. “Kutadgu Bilig’de Kılık ve Kılınç Sözlerinin Kullanım Özellikleri Üzerine.” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 59, no. 2 (Mar. 2025): 261-284. https://doi.org/10.26650/TUDED2019-0027


Harvard: Australian Style

Çetin, E & Uzer, E 2019, 'Kutadgu Bilig’de Kılık ve Kılınç Sözlerinin Kullanım Özellikleri Üzerine', Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, vol. 59, no. 2, pp. 261-284, viewed 10 Mar. 2025, https://doi.org/10.26650/TUDED2019-0027


Harvard: Author-Date Style

Çetin, E. and Uzer, E. (2019) ‘Kutadgu Bilig’de Kılık ve Kılınç Sözlerinin Kullanım Özellikleri Üzerine’, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 59(2), pp. 261-284. https://doi.org/10.26650/TUDED2019-0027 (10 Mar. 2025).


MLA

Çetin, Engin, and Emre Uzer. “Kutadgu Bilig’de Kılık ve Kılınç Sözlerinin Kullanım Özellikleri Üzerine.” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, vol. 59, no. 2, 2019, pp. 261-284. [Database Container], https://doi.org/10.26650/TUDED2019-0027


Vancouver

Çetin E, Uzer E. Kutadgu Bilig’de Kılık ve Kılınç Sözlerinin Kullanım Özellikleri Üzerine. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi [Internet]. 10 Mar. 2025 [cited 10 Mar. 2025];59(2):261-284. Available from: https://doi.org/10.26650/TUDED2019-0027 doi: 10.26650/TUDED2019-0027


ISNAD

Çetin, Engin - Uzer, Emre. “Kutadgu Bilig’de Kılık ve Kılınç Sözlerinin Kullanım Özellikleri Üzerine”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 59/2 (Mar. 2025): 261-284. https://doi.org/10.26650/TUDED2019-0027



ZAMAN ÇİZELGESİ


Gönderim15.10.2019
Son Revizyon12.12.2019
Kabul12.12.2019

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.