Araştırma Makalesi


DOI :10.26650/TUDED412765   IUP :10.26650/TUDED412765    Tam Metin (PDF)

‘Mücadele’den ‘Münazara’ya: Türk Edebiyatında Münazaranın Kaynağına Dair İçtimai Bir Bakış

Erhan Çapraz

Münazara, gerek Doğu gerekse Batı edebiyatlarında çok eskiden beri yaygın kullanılan bir tarzın adıdır. Dolayısıyla bu tarzın kaynağına dair çok farklı görüşler mevcuttur. Batılılar münazaranın eski Önasya uygarlıklarından, Yunan ve Latin edebiyatları vasıtasıyla kendilerine ulaştığını kabul etmektedir. Bizde başta M. Fuad Köprülü olmak üzere Meserret Diriöz ve Orhan Şaik Gökyay gibi araştırmacılar ise münazara tarzının ilk olarak Türklerin sözlü edebiyat geleneğinde teşekkül ettiğini, daha sonra Arap ve İran edebiyatlarına geçtiğini ve yakın zamanlara kadar da müstakil bir yapı ve zengin konu çeşitliliği ile geldiğini iddia etmişlerdir. Gerçekten de Türk, İran, Arap ve Batı edebiyatlarında münazara tarzının yapı, icrâ ve icrâ bağlamı arasında ortaklıklar ve çok yakın benzerlikler vardır. Biz de yazımızda bu ortaklık ve benzerliklerden de yola çıkarak Türk edebiyatında münazaranın kaynağına toplumsal yönden bakmaya çalışacağız. Zira Türklerin içtimai yaşamının en önemli tarafını teşkil eden üstünlük mücadelesi, yani savaşlar münazara tarzının da esasını oluşturmaktadır. Türklerin sahip oldukları ‘sağ kol’ ve ‘sol kol’ şeklindeki yapılanma, bir taraftan münazara tarzının belirginleşmesinde etkili olurken diğer taraftan bu tarzın günümüze kadar gelmesini sağlamıştır. Dolayısıyla Türklerde münazara tarzının vücut bulmasında ‘savaş’ların doğrudan tesiri vardır. Bu bağlamda yazıda Türklerin daha ziyade savaşlara dönük mücadele yeteneği ve anlayışının münazara tarzı için de kaynaklık teşkil ettiği ortaya konmaya çalışılmıştır.

DOI :10.26650/TUDED412765   IUP :10.26650/TUDED412765    Tam Metin (PDF)

From ‘Struggle’ to ‘Debate’: A Conventional Look at the Source of Debate in Turkish Literature

Erhan Çapraz

The debate is a style that has been used extensively both in eastern and western literature. Hence, there are many, very different considerations about the source of this style. Westerners accept that the debate has reached them from ancient pre-Asian civilizations through Greek and Latin literatures. Notably, Fuad Köprülü, researchers such as Meserret Diriöz and Orhan Şaik Gökyay claimed that the debate style first took shape in oral literature traditions of the Turks, and was passed onto Arab and Persian literature. It has recently come up with a distinctive structure and a rich variety of subjects. However, in Turkish, Iranian, Arabic, and western literatures, the debate style closely-shares similarities and common features between the structure, performance, and performance context. Based on these similarities and common features, we examine the source of the debate in Turkish literature from a conventional point of view. Likewise, the struggle for superiority, namely the wars, which constitutes the most important part of the Turks social life, forms the basis of the debate style. On the one hand, the “right arm” and the “left arm” structure of the Turks has become effective in the development of the debate style and on the other hand, provided this style to survive till date. Therefore, the “wars” have a direct effect on the embodiment of the debate in the Turks. In this context, the study has suggested that the ability and understanding of the Turks toward wars constitute a source for debate style. 

Anahtar Kelimeler: DebatestrugglewarTurkish literatureTurks

GENİŞLETİLMİŞ ÖZET


Debate means to exchange opinions on a scientific issue. It is a style widely in literary tradition, and is a type of writing personifying two or more opposite concepts related to each other in the literary tradition by the language of the language. Its use in “to fight” in the Divânu Lugâti’t-Turk belonging to Kashgarli Mahmud shows that this type has a long history in Turks. Debate is commonly used in divan literature and folk literature. On the other hand, the fact that debate is very popular both in eastern and western literature has brought discussions about the origin of this style. The first view about the origin of the argument is that it takes place in Sumerian and Acadian texts. In Europe during the Middle Ages, even though it was believed that the first monuments were created from influences by the Arabian debates, it is accepted that the originated from the ancient Balkans through today’s Greek and Latin literature. Fuad Köprülü belongs to the other important opinion on the argument. Köprülü argues that the reason debate style was born by the influence of Turkish folk literature, and then it passed to Iran and Arabic literatures. Meserret Diriöz and Orhan Şaik Gökyay have the same opinion on this subject. However, according to the results we have obtained, the debate style in Turkish literature, or Arab literature originated in an oral culture and later became a separate literary structure. For this reason it is difficult to perceive which culture and literature it geographically originated from. The findings of Western writer Ethe prove that the nature of eastern and western debates are quite similar in both form and manner of thinking. The information revealed by Köprülü shows that the debates of Turkish literature can also be included in this circle. In this respect, these similarities have also been examined in the literature and life of the Turks as a source of debate in Turkish literature. The lives and struggles of the Turks form important grounds for debate. On the other hand, the views that Ziya Gökalp put forth in the winter and summer debate of the Divânu Lugâti’t-Turk has important clues about the origin of the debate. The “right arm” and “left arm” constructions that were valid until recently for the Turks directly influenced the formation of the debate style and till date. The military organization in which this structure is specifically formed constitutes the “reference context” of reasoning as seen in the debate of the summer and winter in Divânu Lugâti’t-Turk. There is also a dialectical relationship between “social life” and “narrative tradition” in the Turks. Thus, the reference context is conveyed through the texts being performed. In this respect, there are traces of the reference context in the creation myth, Oguz Kagan epic, Dede Korkut stories, and other Turkish heroic epics. On the other hand, as the context area changed, the nature of the struggle changed. The earth and sky epics clearly depict that the struggle forms the basis for reference context. The traces of this struggle are also present in animal struggle scenes showing the iconographic scheme of the Turks. In fact, the basic nature of the Turks that distinguishes them from other natioans is the military feeling and the ability to revive strengthen the arguments of Köprülü and other researchers. For the Turks, the formation of the debate style is a struggle, which is the direct effect of the wars. The “right arm” and the “left arm” structure that the Turks possess have made it possible for the debate style to come to a close. In this process, without a doubt, the contribution of the minstrels is great.


PDF Görünüm

Referanslar

  • AÇA, Mehmet, “Türk Kahramanlık Destanlarında İç Mücâdele ve Yakın Akrabaları Tarafından İhanete Uğrayan Kahraman,” Millî Folklor, S. 44, Ankara 1999, s. 18-23. google scholar
  • AÇA, Mehmet, “Tıva Destan Kahramanının Olgunlaşma Süreci: “Han-Buuday” ve “Çeçen-Kara Möge” Örnekleri,” Bengü Bitig Dursun Yıldırım Armağanı, Öncü Kitap, Ankara 2013, s. 49-62. google scholar
  • AKSOY, Hasan, “Münâzara,” Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C. 6, Dergâh Yay., İstanbul 1986, s. 468-469. google scholar
  • AKSOYAK, İ. Hakkı, “Hafız Divanındaki Beytin Osmanlı Edebiyatına Etkisi,” bilig, S. 8, 1999, s. 99-104. google scholar
  • ARAT, Reşit Rahmeti, Eski Türk Şiiri, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1986. google scholar
  • ATALAY, Besim, Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, C. I, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara 1985. google scholar
  • ATALAY, Besim, Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, C. III, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara 1985. google scholar
  • AYVAZOĞLU, Beşir, http://www.karar.com/yazarlar/besir-ayvazoglu/leyleklerin-muslumanligi-6592, 04.04.2018, 23.30. google scholar
  • BATİSLAM, Dilek, “Divan Şiiriyle Halk Şiirinde Ortak Bir Söyleyiş Biçimi Müraâca’a-Dedim-Dedi,” Folklor/Edebiyat, C. VI, S. 22, Ankara 2000, s. 201-210. google scholar
  • Cönk,, Millî Kütüphane Yazmaları: 06 Mil Yz Cönk 64, vr. 14b. google scholar
  • ÇAPRAZ, Erhan, “Osmanlı Dönemi ‘Sözel Mizah Geleneği’ne Ait Bir Eser: Da'vâ-yı Tuyûr,” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 41, Konya 2017a, s. 137-158. google scholar
  • ÇAPRAZ, Erhan, “Mizahi Bir Mektup ve Kuşbazlığa Dair Bir Vesika: Balat Şeyhi Vahyî Efendi’nin Bağdat Valisi Hasan Paşa’ya Gönderdiği Mektup,” Türkbilig, S. 34, Ankara 2017b, s. 211-228. google scholar
  • ÇAPRAZ, Erhan, “Âşık Tarzı Yer ile Gök Destanlarının Kökeni Üzerine Bir İnceleme,” 2018a (Yayın aşamasında). google scholar
  • ÇAPRAZ, Erhan, “Türk Kültüründe Mitolojik Bir Kahraman Olarak Âşıklar,” 2018b (Yayın aşamasında). google scholar
  • ÇOBANOĞLU, Özkul, Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü, Akçağ Yay., Ankara 2000. google scholar
  • ÇORUHLU, Yaşar, “İslâmiyet’ten Önceki Türk Sanatında Hayvan Mücadele Sahneleri,” İkonografik Araştırmalar: Güner İnal’a Armağan, Bizim Büro Basımevi, Ankara 1993, s. 117-141. google scholar
  • DEMİR, Ahmet, “Ziya Paşa’nın ‘Dedim-Dedi’ Tarzında Bir Şiiri,” SOBİDER, S. 5, Ankara 2015, s. 122-136. google scholar
  • DİRİÖZ, Meserret, “Türk Edebiyatında Münazâra,” Millî Kültür, C. II, S. 1, Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul 1980, s. 20-22. google scholar
  • DURMUŞ, İsmail, “Münazara (Arap Edebiyatı),” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 31, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul 2006, s. 577-579. google scholar
  • ERGİN, Muharrem, Dede Korkut Kitabı I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1989. google scholar
  • FENOGLİO, Irene–GEORGİON, François, “Sunuş,” Doğu’da Mizah, (Çev. Ali Berktay), Yapı Kredi Yay., İstanbul 1996, s. 7-15. google scholar
  • GÖKALP, Ziya, Millî Tetebbûlar/ ‘Millî Tetebbûlar Mecmuası’ Yazıları, (Haz. Ali Duymaz), Ötüken Yay., İstanbul 2016. google scholar
  • GÖKYAY, Orhan Şaik, “Türk Edebiyatında Münazara,” Yücel, C. XII, S. 68-72, Yücel Yay., İstanbul 1940, s. 74-78. google scholar
  • GÖRKEM, İsmail, “Dünden Bugüne ‘Türk Sözel Edebiyatı’: Değişim ve Dönüşüm,” A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 39, Erzurum 2000, s. 411-422. google scholar
  • GÜNAY, Turgut, “Türk Halk Şiirinde İlk ‘Deyişme’ (Müşâare) Örnekleri,” Uluslararası Folklor ve Halk Edebiyatı Semineri Bildirileri, Konya Turizm Derneği Yay., Konya 1976, s. 253-257. google scholar
  • İNAN, Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm (Materyaller ve Araştırmalar), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1995. google scholar
  • KAZIMİ, P.F., Türk Halklarının Kitap ve Kitaphana Medeniyyetinin Menbeşünaslığı (Managrafiya), Mütercim, Bakı 2014. google scholar
  • KİTAPÇI, Zekeriya, Türk Boyları Arasında İslâm Hidâyet Fırtınası, Yedikubbe Yay., Konya 2005. google scholar
  • KÖKSAL, M. Fatih, “Münazara (Türk Edebiyatı),” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 31, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul 2006, s. 580-581. google scholar
  • KÖPRÜLÜ, M. Fuad, Türk Dili ve Edebiyatı Hakkında Araştırmalar, Kanaat Kitabevi, İstanbul 1934. google scholar
  • KÖPRÜLÜ, M. Fuad, Edebiyat Araştırmaları 1, Akçağ Yay., Ankara 2012. google scholar
  • KÖPRÜLÜ, M. Fuad, Türk Edebiyatı Tarihi Ders Notları, (Haz. Yahya Kemal Taştan), Alfa Yay., İstanbul 2015. google scholar
  • LEVEND, Agâh Sırrı, Divan Edebiyatı, Enderun Kitabevi, İstanbul 1984. google scholar
  • ONG, Walter J., Sözlü ve Yazılı Kültür / Sözün Teknolojileşmesi, (Çev. Sema Postacıoğlu Banon), Metis Yay., İstanbul 2007. google scholar
  • ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, C. II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2010. google scholar
  • TANYILDIZ, Ahmet, “Münâzaranın Menşei ve Divânu Lugâti’t-Türk’te Münâzara İçerikli Manzumeler,” Uluslararası Kâşgarlı Mahmud Sempozyumu Bildiri Metinleri, Rize Üniversitesi Yay., Rize 2008, s. 207-214. google scholar
  • TEZCAN, Nuran, “Lâmi'î’nin Gûy u Çevgân’ından İki Münazara,” Belleten, (1980-1981), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1983, s. 49-63. google scholar
  • TOGAN, Zeki Velidî, Oğuz Destanı, Enderun Kitabevi, İstanbul 1982. google scholar
  • YALAR, Mehmet, “Emeviler Döneminde Gazel ve Ömer bin Ebî Rabî'a,” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 18, S. 2, Bursa 2009, s. 43-73. google scholar
  • YILDIRIM, Dursun, “Türk Folklor Araştırmalarının Proplemleri,” Türk Bitiği Araştırma/İnceleme Yazıları, Akçağ Yay., Ankara 1998, s. 65-75. google scholar
  • YILDIRIM, Dursun, “Türk Sözel Kültüründe Süreklilik <Osmanlı Hanedanlığı Döneminden Cumhuriyete>,” Türkbilig, S. 1, 2000a, s. 32-45. google scholar
  • YILDIRIM, Dursun, “Tarihî Süreç İçinde İletişim Odakları, Ağları ve İşlevleri [XIII.-XX. Yüzyıllar Aralığı Türkiyesi],” Türk Dünyası Dergisi, S. 10, 2000b, s. 327-353. google scholar
  • YÜCEL, Ayşe, “Türk Edebiyatında Münâzara ve Şenlik’in Münâzaraları,” Âşık Şenlik Sempozyumu Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 2000, s. 279-292. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Çapraz, E. (2018). ‘Mücadele’den ‘Münazara’ya: Türk Edebiyatında Münazaranın Kaynağına Dair İçtimai Bir Bakış. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 58(1), 21-41. https://doi.org/10.26650/TUDED412765


AMA

Çapraz E. ‘Mücadele’den ‘Münazara’ya: Türk Edebiyatında Münazaranın Kaynağına Dair İçtimai Bir Bakış. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 2018;58(1):21-41. https://doi.org/10.26650/TUDED412765


ABNT

Çapraz, E. ‘Mücadele’den ‘Münazara’ya: Türk Edebiyatında Münazaranın Kaynağına Dair İçtimai Bir Bakış. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, [Publisher Location], v. 58, n. 1, p. 21-41, 2018.


Chicago: Author-Date Style

Çapraz, Erhan,. 2018. “‘Mücadele’den ‘Münazara’ya: Türk Edebiyatında Münazaranın Kaynağına Dair İçtimai Bir Bakış.” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 58, no. 1: 21-41. https://doi.org/10.26650/TUDED412765


Chicago: Humanities Style

Çapraz, Erhan,. ‘Mücadele’den ‘Münazara’ya: Türk Edebiyatında Münazaranın Kaynağına Dair İçtimai Bir Bakış.” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 58, no. 1 (Aug. 2025): 21-41. https://doi.org/10.26650/TUDED412765


Harvard: Australian Style

Çapraz, E 2018, '‘Mücadele’den ‘Münazara’ya: Türk Edebiyatında Münazaranın Kaynağına Dair İçtimai Bir Bakış', Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, vol. 58, no. 1, pp. 21-41, viewed 17 Aug. 2025, https://doi.org/10.26650/TUDED412765


Harvard: Author-Date Style

Çapraz, E. (2018) ‘‘Mücadele’den ‘Münazara’ya: Türk Edebiyatında Münazaranın Kaynağına Dair İçtimai Bir Bakış’, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 58(1), pp. 21-41. https://doi.org/10.26650/TUDED412765 (17 Aug. 2025).


MLA

Çapraz, Erhan,. ‘Mücadele’den ‘Münazara’ya: Türk Edebiyatında Münazaranın Kaynağına Dair İçtimai Bir Bakış.” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, vol. 58, no. 1, 2018, pp. 21-41. [Database Container], https://doi.org/10.26650/TUDED412765


Vancouver

Çapraz E. ‘Mücadele’den ‘Münazara’ya: Türk Edebiyatında Münazaranın Kaynağına Dair İçtimai Bir Bakış. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi [Internet]. 17 Aug. 2025 [cited 17 Aug. 2025];58(1):21-41. Available from: https://doi.org/10.26650/TUDED412765 doi: 10.26650/TUDED412765


ISNAD

Çapraz, Erhan. ‘Mücadele’den ‘Münazara’ya: Türk Edebiyatında Münazaranın Kaynağına Dair İçtimai Bir Bakış”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 58/1 (Aug. 2025): 21-41. https://doi.org/10.26650/TUDED412765



ZAMAN ÇİZELGESİ


Kabul29.04.2018

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ



İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.