Metin

Assoc. Prof.

Mustafa

Assoc. Prof. Dr.

“Bask ülkesi” anlamına gelen “Euskal Herria”, sadece coğrafî bir bölgeyi işaret etmekle kalmayarak bir toplumu, kültürü ve düşünceyi de ifade etmektedir. İspanya’da 1936-1939 yılları arasında yaşanan “İç Savaş” ve sonrasındaki Franco dönemi (1939-1975), Bask toplumunun hafızasının şekillenmesinde ve bugünkü kimliğin oluşmasında oldukça etkili olmuştur. Ülkenin en büyük bölgesi olan Bizkaia’nın (Vizcaya) merkezi konumunda olan Bilbao şehri de bu kimliğin ve hafızanın en yoğun olarak yaşandığı ve yaşatıldığı yerlerin başında gelmektedir. Franco döneminin sonrasında ve 1983 yılındaki sel felaketinin ardından Bilbao şehrinin pastoral ve endüstriyel kimliğini geride bırakarak yaşadığı sosyal, kültürel, sanatsal ve mimari anlamdaki dönüşüm şehrin tarihsel kökenlere bağlı kalınarak nasıl dönüşebileceğine dair en özel örneklerden biri olmasını sağlamıştır. Bu makalenin amacı modern futbolun İspanya’da kurumsallaşmasını sağlayan en önemli kulüplerden biri olan Athletic Club’ın Bask milliyetçiliğin temsili ve kurumsallaşması konusunda oynadığı aktif rolün ve bir spor kulübünün bir şehir ve toplum tarafından nasıl sahiplenildiğinin vurgusu olacaktır. Bask ülkesinin temsilcisi olma misyonu ile endüstriyel futbol dünyasında ender rastlanacak bir politika yürüten kulüp, çoğunlukla öz kaynaklardan yetiştirdiği sporcular ile mücadelesini sürdürmektedir. Bu anlamda kendi topraklarından yetiştirdiği yereli, büyük bir mücadelenin olduğu küresel ile buluşturan Athletic Club, bir spor kulübü olarak kimlik ve şehir kültürünün oluşumunda bu ölçüde etkili olduğu dünya üzerindeki ender örneklerden biri olmuştur.

Mertcan

Öğretim Görevlisi Dr.

Zaloa

Bir Şehrin, Bir Bölgenin, Bir Ülkenin Takımı:  Athletic Club De Bilbao

Şehrin tarihi, kültürü, sosyal yapısı, nüfusu ve mimarisi için başvurulacak kaynaklar arasında coğrafi eserlerin önemli bir yeri vardır. Birçok coğrafi eserin muhtevasında şehirler hep özel bir öneme sahip olup, daha geniş bölümlerde ele alınmışlardır. Bir coğrafi eserde genel coğrafi terimlere, yeryüzündeki denizlere, dağlara, nehirlere, toplumlara ve şehirlere dair bilgilere rastlanılır. Dini ve mitolojik kaynakların yanısıra, araştırma, gözlem ve seyahatler sonucu erişilen bu bilgiler, yüzyıllar içerisinde gelişerek şehrin tarihsel süreci için bir hazine değerini kazanır. Şehirler için bu denli önemli coğrafi eserler arasında Osmanlı coğrafyacılarının kaleme aldıkları eserler de nitelik ve nicelik açısından büyük öneme haizdir. Hem geçmiş bilgiyi derleyen hem kendi dönemindeki gözlemlerini paylaşan hem de kitabi kaynaklardan elde ettiği malumatı bir araya getiren Osmanlı coğrafyacıları için de şehirler coğrafi eserin en önemli muhtevasını oluşturur. Osmanlı coğrafyacılarının eserlerinde şehir isimlerinden şehirlerin tarihsel süreçteki değişim ve gelişimine, şehrin coğrafi konumundan kültürüne, şehirde yaşayan ilim ehlinden şehrin mimari yapısına geniş bir perspektifte bilgiler verilmektedirler. Coğrafyacılar şehirlere dair bu unsurları, belde-i müsevvere, belde-i tayyibe, belde-i meşhûre, medîne-i kebîre, belde-i kadîme, medîne-i hasene, medîne-i muhdese gibi öz kavramlarla ifade etmektedirler. Bu çalışma kapsamında 17. yüzyıla kadar kaleme alınmış Osmanlı coğrafya eserlerinden Evliyâ Çelebi’nin Seyahatnâme’si, Âşık Mehmed’in Menâzirü’l-avâlim’i, Kâtib Çelebi’nin Cihannümâ’sı, Mustafa b. Ali’nin Tuhfetü’z-zamân’ı ve Sipâhîzâde Mehmed’in Evzahu’l-mesâlik’inde yer alan şehirlerin (belde/medine) hangi kavram ve sıfatlarlarla tanımlandığı, bu kavramların niçin seçildiği örnekler ve karşılaştırmalarla ele alınarak coğrafyacı gözüyle şehrin dilinin kelimelere yansıması kavramları oluşturan arka plan ile birlikte ortaya konulacaktır. Böylece Osmanlı medeniyetindeki şehir, coğrafyacıların özgün ifadeleri ile anlaşılmış olacaktır.

İlhami

Assist. Prof.

Osmanlı Coğrafyacılarınin Kalemi̇nden Şehri̇n Dili

Antik medeniyetlerin kurulduğu yer olan Anadolu, tarih boyunca birçok farklı millete ev sahipliği yapmıştır. Şüphesiz ki İzmir’in bu coğrafyada çok özel bir yeri vardı. Bereketli toprakları ve hinterlandın genişlemesi ile Anadolu’nun Avrupa’ya açılan kapısı olan İzmir, asırlar boyunca hem ticaret hem de birçok farklı kültür için elverişli olmuştur. İzmir’de beş unsur vardı; Türkler, Yunanlar, Ermeniler, Yahudiler ve Frenkler. Her bir unsurun yaşadığı bölge kültürlerine göre çeşitlilik göstermekteydi. Taş evler ve geniş caddeler Frank mahallelerinde bulunmaktaydı. Konsoloslar ve Avrupalı tüccarlar da burada yaşıyordu. Yunan ve Ermeni mahalle evleri ve sokak yerleşim düzeni Frank mahallesine benziyordu. Yahudi ve Türk mahalleleri Kadife Kale’nin etekleri üzerine kurulmuştu, en güneydeki sokaklar daha düzensiz, spontane ve dardı. Evler hemen birbirinin yakınındaydı ve genellikle ahşaptan inşa edilmişlerdi. Zamanla ahşap evlerin yerini yarı ahşap evler almıştır. Evlerin bu kadar yakın olması yangınlara neden olmaktaydı. Bu makale 19. yüzyılda İzmir şehrinin dönüşümünü incelemeye çalışmaktadır. Konu yangınlar bakımından incelenirken şehrin diğer değişimlerinden de behsedilmiştir.

Neşe

XIX. Asır İzmir’inde Yangınlar Özelinde Bir Dönüşüm

Doğu Karadeniz, tarih boyunca çeşitli toplulukların ve kültürlerin etkisi altında kalmış bir bölgedir. Bu çerçevede Anadolu’nun Kafkasya ile buluştuğu noktada yer alan Artvin, stratejik açıdan önemli konumdadır. Artvin’in dışında Erzurum, Kars ve Ardahan’ın bir kısmını kapsayan bölgeye eski dönemde Tao-Klarceti denmekteydi. Uzun bir dönem bu coğrafya Gürcülerin yönetimi altında kalmıştır. Onların burada yapmış oldukları kiliseler ve manastırlar, sahayı Gürcüler nezdinde oldukça önemli bir pozisyona getirmiştir. İlk önce Kıpçaklar daha sonra Selçuklular ve Osmanlıların faaliyetleri neticesinde Tao-Klarceti Bölgesi, Türk yurdu hâline gelmiştir. İlerleyen dönemde Ardahan, Artvin gibi yerler kesin olarak Türk topraklarına katılınca bu durum bazı Gürcü çevrelerini derinden sarsmıştır. Stalin döneminde başlayan Gürcü tarihini yeniden yazma projesi kapsamında 1940’lı yıllarda hazırlanan eserlerde, Ksenophon’un Anabasis kitabına atfen Grek kökenli olmayan toplulukların Gürcü menşeli olduğu tezi ortaya atılmıştır. Bundan dolayı Doğu Karadeniz Bölgesi’ndeki otokton halkların Gürcüler olduğu ileri sürülmüş, kadim halk bahsinden hareketle bölgenin Gürcistan’a iade edilmesi talebinde bulunulmuştur. Özellikle Artvin ve çevresi yoğun bir Gürcü propagandasına maruz kalmıştır. Dönemin önde gelen Türk bilim insanları bu iddiaların ilmi dayanağı olmadığına dair yazılar kaleme almışlardır. Gürcü Türkologlar ise ileri sürdükleri tezlerle bölge üzerinde etnik milliyetçilik yapmışlardır. Bu çalışmada, söz konusu coğrafya üzerinde Türk araştırmacıların ortaya koydukları görüşler ve Gürcü Türkologların çalışmaları karşılaştırılarak bir analiz yapılacaktır. Bu analiz bilhassa Gürcü literatürünün taranmasıyla gerçekleştirilecektir. Ayrıca daha önce Artvin’de yaptığımız saha çalışmasından hareketle yöre halkının anlamını bilmediği kelimeleri Gürcüce ve Ermenice olarak tanımlaması yanlışlığı gibi, saha araştırmasında karşılaşılan problemlerden de bahsedilecektir.

Onur

Öğretim Görevlisi

İdeolojik Çatışmaların Odağında Bir Şehir Tarihi İncelemesi:  Artvin Ve Çevresi

Tarihi boyunca Hippodrom, Atmeydanı ve Sultanahmet Meydanı gibi değişik isimlerle anılan Atmeydanı bir imparatorluklar başkenti olan Istanbul’un en önemli hafıza mekânlarındandır. Bizans ve Osmanlı İmparatorlukları döneminde başkentin idare merkezi olan Atmeydanı siyasal iktidarların egemenliklerini ve meşruiyetlerini pekiştirdikleri pek çok sembolik figüre ve olaya sahne olmuştur. Meydanın kaderi XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı toplumundaki batılılaşma hareketi ile değişmeye başlar. Avrupa kültürünün etkisiyle Boğaz kıyılarının ve Sadabat bahçelerinin keşfedilmesi ve sarayın Boğaz’a taşınması Atmeydanı’nın eski idari ve siyasi önemini yitirmesine neden olur. 1850’lerden itibaren Atmeydanı’na ve Ayasofya gibi çevresindeki pek çok tarihi anıta artan diplomatik ve turistik ziyaretler Meydanı, yaşayan bir merkezden ziyaret edilen bir açık hava müzesine dönüştürür. Bu dönüşüme rağmen Atmeydanı toplumsal bellekte, isyan meydanı, eğlence merkezi, infaz mekânı, toplumsal mücadele alanı ve ticaret merkezi gibi pek çok farklı işlevin izini taşımış ve iç içe geçen bu rollerinin üstünde iktidarın meşruiyetini sağlama mekânı olarak sosyo-politik önemini asırlar boyunca korumuştur. Günümüze dek taşıdığı kültürel kalıntılarla ve iktidarın meydana yönelik politikalarıyla kurgulanan bu sembolik dil Atmeydanı’nın Cumhuriyet Türkiyesi döneminde başkentin değişmesi ile tamamen kaybolur. Meydan, bugün modern tüketim toplumu kalıpları içinde turistik bir çekim merkezi haline gelmiştir. Bu çalışma Atmeydanı’nı, iktidar-mekân-tarih ilişkiselliği ve toplumsal hafıza mekânı bakımından incelemeyi ve Istanbul’un politik tarihine paralel olarak şehrin dinamik merkezi konumuna yükselişinden bugün dondurulmuş bir açık hava müzesi durumuna geçişini ele almayı amaçlar. Oldukça geniş bir tarihsel kapsam içerisinde incelenecek olan Atmeydanı’nın dönüşüm hikâyesi Istanbul’un Roma dönemi öncesi pagan tarihinden Osmanlı İmparatorluğu sonrası modern kent tarihine paralel bir şekilde ele alınacaktır.

Özge Bilge

Şehrin Merkezinden Dondurulmuş Açık Hava Müzesine”: Atmeydanı

Bu çalışmanın amacı; Osmanlı arşiv belgeleri özellikle vakıf muhasebe defterleri üzerinden günümüzde Beykoz ilçesi sınırlarında bulunan Akbaba köyünün tarihine katkıda bulunmaktır. Geçmişi XV. yüzyıl ortalarına dayanan köy hakkında ilk bilinen Fatih Sultan Mehmed’in fetih ordusuna katılarak başarılar gösteren Mehmed Efendi’nin o dönem boş olan bu araziye gelerek yerleştiği ve bir tekke kurduğudur. Halk arasında Akbaba Sultan namıyla tanınan Mehmed Efendi, daha sonra ismiyle anılacak bu yerde ömrünü geçirmiş, vefat edince tekkesi civarına defnedilmiştir. Efsaneleşen hayat hikayesi ve bir fetih gazisine ait olan mezarı Akbaba’yı zamanla bir ziyaret mekanına dönüştürmüştür. Böylece nüfusunun artmaya başladığı anlaşılan Akbaba’ya Sultan III. Murad’ın (1574-95) hareminin Kethüdâ Kadını Canfedâ Hatun bir cami ve çeşitli hayır eserleri yaptırmıştır. Osmanlı vakıf geleneğine uygun olarak hayır eserleri kaderine bırakılmamış, gerektiğinde ihtiyaçlarının giderilmesi için Canfedâ Hatun’un İstanbul’daki vakfına bağlamıştır. Vakfa ait muhasebe defterlerinin ortaya koyduğu vakfın köydeki tekkeyi sahiplendiği, aralarında sürekli bir ilişkinin olduğudur. Bu ilişkiyi dikkate değer kılan husus; tekkenin müridlerinin yeniçeri askerleri olmasıdır. Sultan II. Mahmud’un 1826’da yeniçeri ocağını kaldırmasıyla diğer Bektaşi tekkeleri Akbaba’daki tekkede kapatılmış, müritleri sürgün edilmiştir. Böylece tekkeyle birlikte yerleşik hayata geçiş sürecinin başladığı Akbaba’nın tarihinde yeni bir dönem başlamıştır. Bu bölümde öncelikle tekkenin köydeki hayata etkisi, Canfedâ Hatun vakfının iktisadi, sosyal ve siyasi yönleri ve vakfın özelliklerinin bâniyesinin saraydaki kimliğiyle ilişkisi değerlendirilecek, ardından köyün günümüze kadar gelen akıbeti ele alınacaktır.

Ayşenur

Beykoz, Akbaba Köyünün Sessiz Sedası: Kethüdâ Canfedâ Hatun

Bu çalışmada tarîkat yapılarının, İstanbul’un şehir kimliğinin oluşumuna gerek fiziken gerekse de kültürel olarak yapmış oldukları katkıları hakkında ana hatlarıyla bilgiler verilecektir. Osmanlı şehirlerinin tarihi kimliğini oluşturan unsurlar arasında vakıf müesseseleri başta gelmektedir. Âsitâne, dergâh ve tekke olarak adlandırılan tarîkat yapıları da cami ve medrese gibi önemli vakıf kurumlarından biridir. Tekkeler, eğitim-öğretimden iaşe ve barınmaya kadar birçok hizmetin verildiği yerlerdi. Tekkeler mimari yapıları bakımından bu fonksiyonlarn icra edildiği tevhidhâne, çilehane, mutfak, kitaplık ve derviş hücreleri gibi birimlerden meydana gelmekteydi. Tekkeler şeyh de denilen postnişin tarafından yönetilirdi. Bir çok tekke, adını şeyhlerinin mesleğinden veya lâkâbından almaktaydı. Tekkeler ve tekkelerdeki türbeler halk folkloru ve inanışları açısından da önemli bir yere sahipti. Halk, evliya olarak gördüğü şeyhlerin türbelerini sık sık ziyaret edip, dua eder ve adaklar adardı. Halka, özel gün ve gecelerde tekkelerde hazırlanan çeşitli yemekler ikram edilir ve dağıtılırdı. İstanbul’un Türk-İslam kimliğini kazanmasında, tarîhi silüetinin, mahalle dokusunun ve kültürünün oluşmasında tekkelerin büyük rolü olmuştur. İstanbul’da birçok mahalle ve semt tekke merkezli olarak ortaya çıkıp gelişmiştir. Zaman içerisinde doğrudan İstanbul tekkeleri ve bu tekkelerde görev yapmış meşhur tarîkat erbâbı ile ilgili birçok eser yazılmış, kayda değer bir literatür oluşmuştur.

Fatih

İstanbul’daki Âsıtâne, Dergâh Ve Tekke Gibi Tarîkat Yapılarının Şehir Kimliğinin Oluşumundaki Yeri

Medeni toplumu anlamak, şehirleri anlamaktan geçer. Zira toplumun medenileşmesi yerleşik hayat ve onun doğal bir yansıması olarak şehir ortamında şekillenir. Bunun yanı sıra ticaretin etkisiyle zenginleşen şehirler modernleşmenin merkezinde yer alırlar. Günümüzde ise şehirler modern hayatın getirdiği değişik dinamiklerin etkisine maruz kalmakta, söz konusu etki şehir hayatı ve kimliğinin şekillenmesinde giderek daha fazla pay sahibi olmaktadır. Şehirlerin tarih boyunca yaşadığı dönüşümü ele alan “İnsan ve Mekan Açısından Tarihte Şehir” adlı bu çalışma, önemli şehirlerin tarihlerini sosyal, kültürel, siyasi ve ekonomik yönleriyle incelemektedir. Şehir tarihi araştırmalarına katkı sağlamayı amaçlayan bu çalışma alanında özgün bilimsel yazıların titiz bir şekilde değerlendirilmesi sonucunda meydana gelmiştir. İlk yazı futbolun şehir kimliğine etkisini incelemektedir. Ardından sırasıyla; Osmanlı coğrafyacılarının kaleminden şehrin neler anlattığı, önceden ahşap yapıların ağırlıklı olduğu şehrin yangınların etkisiyle dönüşümü, ideolojilerin etkisinde kalan şehir kimliği, meydanların şehrin kimliğindeki yeri, şehir kimliğinin şekillenmesinde vakıfların oynadığı rol ve yine şehrin sosyal kimliğinin oluşumunda âsitâne, dergâh ve tekke yapılarının etkileri ele alınmaktadır.

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.

Editör	Metin Ünver, Mustafa Tanrıverdi
Medeni toplumu anlamak, şehirleri anlamaktan geçer. Zira toplumun medenileşmesi yerleşik hayat ve onun doğal bir yansıması olarak şehir ortamında şekillenir. Bunun yanı sıra ticaretin etkisiyle zenginleşen şehirler modernleşmenin merkezinde yer alırlar. Günümüzde ise şehirler modern hayatın getirdiği değişik dinamiklerin etkisine maruz kalmakta, söz konusu etki şehir hayatı ve kimliğinin şekillenmesinde giderek daha fazla pay sahibi olmaktadır. Şehirlerin tarih boyunca yaşadığı dönüşümü ele alan “İnsan ve Mekan Açısından Tarihte Şehir” adlı bu çalışma, önemli şehirlerin tarihlerini sosyal, kültürel, siyasi ve ekonomik yönleriyle incelemektedir. Şehir tarihi araştırmalarına katkı sağlamayı amaçlayan bu çalışma alanında özgün bilimsel yazıların titiz bir şekilde değerlendirilmesi sonucunda meydana gelmiştir. İlk yazı futbolun şehir kimliğine etkisini incelemektedir. Ardından sırasıyla; Osmanlı coğrafyacılarının kaleminden şehrin neler anlattığı, önceden ahşap yapıların ağırlıklı olduğu şehrin yangınların etkisiyle dönüşümü, ideolojilerin etkisinde kalan şehir kimliği, meydanların şehrin kimliğindeki yeri, şehir kimliğinin şekillenmesinde vakıfların oynadığı rol ve yine şehrin sosyal kimliğinin oluşumunda âsitâne, dergâh ve tekke yapılarının etkileri ele alınmaktadır.
Konular	Literature, Literature

ISBN	978-605-07-0792-2
E-ISBN	978-605-07-0781-6
Yayıncı	Istanbul University Press
Yayın Tarihi	06.08.2021
Kapak (PDF)
Ön Sayfalar (PDF)
Tam Metin (PDF)

İnsan ve Mekan Açısından Tarihte Şehir

İnsan ve Mekan Açısından Tarihte Şehir