Osmanlı Bilimi Araştırmaları

GÖNDERBİLGİ
EnglishTürkçe

Araştırma Makalesi


DOI :10.26650/oba.1232465   IUP :10.26650/oba.1232465    Tam Metin (PDF)

Cumhuriyet Dönemi Trahom Mücadelesi ve Malatya Örneği

Gülten Dinç

Trahom, Türkiye tıp tarihi açısından önemli bir halk sağlığı sorunu yaratan bulaşıcı bir göz hastalığıdır. Birinci Dünya Savaşı’na kadar Güneydoğu Anadolu’da endemik olarak görülen trahom, savaş sırasında ülkenin her yerine yayılmış ve insanda görme kaybına ve körlüğe neden olmuştur. Trahom ile mücadele, ilk kez Cumhuriyet’in ilanından sonra gündeme gelmiştir. Sağlık Bakanı Prof. Dr. Refik Saydam, ülkenin sağlık alanındaki gereksinimlerini belirlemek için yaptığı listeye diğer bulaşıcı hastalıkların yanı sıra trahomu da eklemiştir. Zira 1923 yılında ülkede üç milyon trahomlu hasta vardır. Böylece, Sağlık Bakanlığı ve Hıfzıssıhha Dairesi tarafından sıtma, verem, frengi ve trahom gibi bulaşıcı hastalıkları ortadan kaldırmak için büyük bir mücadele başlatılır. Konu hakkında şimdiye kadar yapılan yayınlar sadece genel bilgiler içerdiğinden, bu makalede dönemin gazeteleri incelenmiş ve Malatya tarihini çalışan araştırmacılarla görüşülerek bölgedeki trahom mücadelesi ve mevcut kurumlar hakkında bilgi toplanmıştır. Bu kapsamda makale, Cumhuriyet döneminde özellikle Malatya’da yapılan trahomla savaş faaliyetlerini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler: Trahom Tarihi, Trahom, Trahom Savaşı, Bulaşıcı Hastalıklar, Malatya, Türkiye
DOI :10.26650/oba.1232465   IUP :10.26650/oba.1232465    Tam Metin (PDF)

The Fight Against Trachoma During the Turkish Republic Era: The Case of Malatya

Gülten Dinç

Trachoma is an infectious eye disease and a significant public health issue in terms of the history of Turkish medicine. Trachoma was endemic to Southeast Anatolia until World War I, when it then spread all over the country and caused vision loss and blindness in many people. The fight against trachoma went on the government’s agenda only after the proclamation of the Turkish Republic. Due to the country having three million trachoma patients in 1923, the Minister of Health Dr. Refik Saydam added trachoma to the list of infectious diseases to be fought. As a result, the Ministry of Health (Sağlık Bakanlığı) and the Department of Public Hygiene (Hıfzıssıhha Dairesi) instigated a great initiative to eradicate infectious diseases such as malaria, tuberculosis, syphilis, and trachoma. The present article focuses on the fight against trachoma in the city of Malatya. As only general information is available about the trachoma initiative conducted in the region, the present article examines new sources in order to study it in detail. The study has obtained new detailed information by going through newspapers of the period and interviewing researchers specialized in the history of Malatya, revealing the work undertaken in the fight against trachoma in Malatya during the Republican era.

Anahtar Kelimeler: History of Trachoma, Fight Against Trachoma, Infectious Diseases, Malatya, Türkiye

GENİŞLETİLMİŞ ÖZET


Trachoma is an infectious eye disease and was a significant public health issue in terms of the history of Turkish medicine. Trachoma was endemic to Southeast Anatolia until World War I, when it then spread all over the country and caused vision loss and blindness in many people. The Turkish Republic had three million trachoma patients (70% of the population) when it was founded in 1923. Although the Ottoman government had listed trachoma among the diseases to be reported since 1915, the systematic fight against trachoma in the country didn’t begin until after the proclamation of the Turkish Republic. Starting in 1925, the Ministry of Health and the Department of Public Hygiene initiated work to eradicate trachoma as well as other infectious diseases such as malaria, tuberculosis, and syphilis. The Trachoma Control Program was implemented first, and laws and regulations to fight trachoma were also enacted. Due to the success of this program, trachoma cases decreased in number over the years, and the work of the institutions diminished with time.

The region including Adıyaman and Malatya, was one of the areas with the greatest number of trachoma cases, which made the struggle most difficult. For this reason, the war against trachoma was started in 1925 by establishing trachoma hospitals in Adıyaman (20 beds) and Malatya (10 beds), as well as opening dispensaries in both cities. At the same time, specialist doctors, nurses, secretaries, health officers, and caregivers were appointed. Treatment included both surgical interventions and medication.

After the decision was made to combat trachoma, ophthalmologist Dr. Vefik Hüsnü Bulat was sent to the region to conduct an inspection. Vefik Hüsnü prepared a report on trachoma that he then presented at the National Turkish Congress of Medicine in Ankara in 1927. The report included information about the spread of the disease in Türkiye, its characteristics, and the ways through which it had entered the country.

The fight against trachoma was given a prominent place in the Public Health Law of 1930. The fight continued in the 1930s with the creation of institutions, including the trachoma institute, hospitals, dispensaries, and village treatment houses. Mobile teams consisting of physicians and health officers who traveled in the region first on horseback and later on motorized vehicles carried out highly efficient work to eradicate the disease. The number of hospitals, dispensaries, and beds in affected regions gradually increased, with the number of hospitals and dispensaries growing to 120 by 1933. 

Separate schools were established for children infected with trachoma. Between 1933 and 1934, 25 such schools were found across the country that educated students with trachoma. Efforts were also made to inform the public about the measures to be taken in order to avoid the disease. Free movie viewings were organized, informative posters and brochures were distributed, and books and magazines were published.

The trachoma war zone expanded over the years to include nine provinces. By 1950, 16 trachoma hospitals with a total of 225 beds had been placed into operation, as well as 40 trachoma dispensaries and 115 trachoma village treatment houses. During this time, the World Health Organization (WHO) occasionally sent experts to help prepare annual work programs, with UNICEF also contributing in the fight against trachoma by sending motor vehicles, drugs, and other materials. In Malatya, the combat against trachoma continued intensively through hospitals, dispensaries, and courses, until the end of the 1930s when positive results began being obtained. 

In 1951, the fight against trachoma was run by three regional directorates situated in Adana, Diyarbakir, and Malatya.  The provinces of Malatya (Adıyaman), Bingöl, Erzincan, Erzurum, and Tunceli were affiliated with the Malatya regional directorate. As a result of these establishments, trachoma gradually ceased being a serious health problem, especially in the city center of Malatya with the development of urbanism and social life. In 1966, one dispensary was closed due to the decreased rate of trachoma in the city. The Malatya regional directorate for trachoma continued to function until the early 1980s, with the last hospital and dispensary closing in 1984.


PDF Görünüm

Referanslar

  • Altay, Sadet. “Bulaşıcı ve Müzmin Bir Sosyal Afet: Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Trahom Hastalığı ve Mücadele Çalışmaları (1924-1938).” Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi - CTAD 12, 23 (Bahar 2016): 167-211. google scholar
  • Arıkan, Ayten. Milli Türk Tıp Kongreleri (1923-1968) ve Türkiye Sağlık Politikalarına Etkileri. İstanbul: Türkiye Tıp Akademisi, 2010. google scholar
  • Ayberk, Nuri Fehmi. “Etüdler; Türkiye Trahom Mücadelesi Tarihçesine Ait Hatıralarım.” İstanbul Göz Kliniği Bülteni 19, 10 (1961): 127-134. google scholar
  • Ayberk, Nuri Fehmi. “Etüdler II; Türkiye Trahom Mücadelesi Tarihçesine Ait Hatıralarım.” İstanbul Göz Kliniği Bülteni 19, 11 (1961): 141-148. google scholar
  • Ayberk, Nuri Fehmi. Muhtasar Oftalmoloji. İstanbul: Milli Mecmua Matbaası, 1932. google scholar
  • Ayberk, Nuri. Trahom Mücadele Kılavuzu. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası, 1937. google scholar
  • Ayberk, Nuri. Türkiye’de Trahom Mücadelesi. İstanbul: Kader Basımevi, 1936. google scholar
  • Ayberk, Nuri Fehmi. “Türkiye’de Trahoma ve Trahom Mücadelesine Genel Bir Bakış.” Altıncı Ulusal Türk Tıp Kurultayı, Ankara, 7-9 Birinciteşrin, 1935 içinde 206-237. İstanbul: Kader Basımevi, 1936. google scholar
  • Aydın, Erdem. “Cumhuriyet Döneminde Sağlık Örgütlenmesi.” Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları sayı 5 (1999): 141-169. google scholar
  • Aydın, Erdem. Dünya ve Türk Tıp Tarihi. Ankara: Güneş Tıp Kitabevleri, 2021. google scholar
  • Aydın, Erdem. Türkiye’de Sağlık Teşkilatlanması Tarihi. Ankara: Naturel Yayınları, 2002. google scholar
  • Bilger, İzzet. “Adana Okullarında Trahom Savaşı.” Sağlık Dergisi 24, 9 (1950): 523-532. google scholar
  • Çelik, Kemal. “Atatürk Dönemi CHP ve Hükümet Programlarında Sağlık.” Atatürk Dönemi Sağlık Tarihi Kongresi içinde 287-305. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 2009. google scholar
  • Dinç, Gülten. “Ortaasya Türk Topluluklarından Günümüz Türkiye’sine Bulaşıcı ve Salgın Hastalıkların Gelişimi.” Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları sayı 18 (2012): 73-104. google scholar
  • Doğan, Hamdi. “Cumhuriyet Döneminde Adıyaman ve Besni’de Trahom (1925-1975).” Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 16, 2 (2017): 461-489. google scholar
  • Göğebakan, Göknur. Fotoğraflarla Geçmişte Malatya. Malatya: Malatya Belediyesi Kültür Yayınları, 2004. google scholar
  • Hilmi. “Trahom.” Türkiye Hilâl-i Ahmer Mecmuası 69 (1927): 3423-3429. google scholar
  • Hot, İnci. “Ülkemizde Trahom ile Mücadele.” Türkiye Klinikleri Tıp Etiği - Hukuku - Tarihi sayı 11 (2003): 22-29. google scholar
  • Işık, Mahmut. “Türkiye’de Trahom ve Trahom Mücadelesi.” Sağlık Dergisi 40, 1-2 (1966): 66-87. google scholar
  • Keskinbora, Kadircan. “Atatürk Döneminde Trahomla Mücadele Tarihçesine Bakış.” Atatürk Dönemi Sağlık Tarihi Kongresi (1920-1938) Bildirileri, editörler Mustafa Mutluer ve Eren Akçiçek içinde 413-422. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, 2009. google scholar
  • Oykut, Ziya. “Nuri Fehmi Ayberk ve Trahom.” İstanbul Göz Kliniği Bülteni 8 (1961): 93-95. google scholar
  • Örgen, Cahit. “Cumhuriyet Döneminde Trahom Sorunu.” Atatürk ve Cumhuriyet Döneminde Sağlık Hizmetleri Açık Oturumu içinde 89-94. Ankara: Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayınları, 1982. google scholar
  • Özer, Sevilay. “Türkiye’de Trahomla Mücadele (1925-1945).” Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi 54 (Bahar 2014):119-150. google scholar
  • Özpekcan, Meliha. “Büyük Millet Meclisi Tutanaklarına Göre Türkiye Cumhuriyeti’nde Sağlık Politikası I.” Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları sayı 7 (2001): 105-160. google scholar
  • Özpekcan, Meliha. “Büyük Millet Meclisi Tutanaklarına Göre Türkiye Cumhuriyeti’nde Sağlık Politikası II.” Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları sayı 8 (2002): 163-274. google scholar
  • Sağlık Hizmetlerinde 50 Yıl. Ankara: Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Yayınları, 1973. google scholar
  • Sert, Gürkan. “İkinci Milli Tıp Kongresi’nde (1927) Dr. Vefik Hüsnü Bulat’ın Sunduğu ‘Türkiye Trahom Coğrafyası’ İsimli Bildirinin Türkiye Tıp Tarihi Açısından Değerlendirilmesi.” 38. Uluslararası Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı, Cilt III içinde 1517-1521. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2005. google scholar
  • 80. Yılda Tedavi Hizmetleri (1923-2003). Ankara: Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2004. google scholar
  • “Sıhhat ve İçtimaî Muavenet Vekâleti.” Cumhuriyet’in İlk 15 Yılında Sağlık Hizmetleri (Cumhuriyet Halk Partisi tarafından yayınlanan 15. Yıl Kitabı) içinde 358-359. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları, 1998. google scholar
  • “Trahom Bilgilendirme Broşürü.” İÜ-C, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Arşivi. google scholar
  • Unat, Ekrem Kadri. “Türkiye Cumhuriyetinde Atatürk Döneminde Bulaşıcı Hastalıklarla Savaş.” Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Dergisi 12 (1981, Özel Ek Sayı): 383-397. google scholar
  • Unat, Ekrem Kadri. “Türkiye’de Atatürk Döneminde Bulaşıcı Hastalıklarla Savaş İçin Kuruluşlar ve Çalışmalar.” Türkiye’de Atatürk Döneminde Bulaşıcı Hastalıklarla Savaş Toplantısı içinde 5-20. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları, 1982. google scholar
  • Yanıkdağ, Yücel. “Hijyenik Modernlik: Son Dönem Osmanlı ve Erken Cumhuriyette Trahom Coğrafyası.” Toplumsal Tarih sayı 296 (2018): 70-76 google scholar
  • Yanıkdağ, Yücel. Millete Deva Olmak; Osmanlı Savaş Esirleri, Tıp ve Milliyetçilik, 1914-1939. Çeviren Nurettin Elhüseyni. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014. google scholar
  • Yataklı Tedavi Kurumları 1977 Yılı Bülteni. Ankara: SSYB Tedavi Kurumları Genel Müdürlüğü Yayınları, 1978. google scholar
  • Daşpunar, Gizem. “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Salgın Hastalıklarla Mücadele: Sıtma, Trahom, Frengi ve Verem (1923-1950).” Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, 2020. google scholar
  • Kısacık, Raşit. “60’lı yıllarda Sıtmapınarı ve çevresi.” Malatya Haber. Erişim 14 Ağustos 2020. https://malatyahaber.com/haber/sitmapinari/ google scholar
  • Yalvaç, Celal. “Mazideki Yaşam Malatya.” Malatya Haber. Erişim 14 Ağustos 2020. https://malatyahaber. com/haber/malatya-manzumesi/ google scholar
  • “Göz Hastalıkları İçin Teşkilât.” Malatya, 16 Temmuz 1341 [16 Temmuz 1925]. google scholar
  • “Hısn-ı Mansur Göz Mütehassıslığı.” Malatya, 23 Temmuz 1340 [23 Temmuz 1924]. google scholar
  • “İstifa.” Malatya, 25 Mart 1926. google scholar
  • “Kaza’da trahom mücadelesi.” Malatya, 6 Ağustos 1341 [6 Ağustos 1925]. google scholar
  • “Malatya’da Trahom Mücadelesi.” Son Posta, 22 Ekim 1934. google scholar
  • “Malatya’da Trahom Mücadelesi: Mücadele Dispanserinin Şimdiye Kadar Aldığı Neticeler Çok İyidir.” Akşam, 10 Mayıs 1935. google scholar
  • “Muvasalat.” Malatya, 16 Temmuz 1341 [16 Temmuz 1925]. google scholar
  • “Sıhhat-i Umumiyenin Muhafaza ve Memleket Hastahanesinin Tekemmülü Hakkında Sıhhiye Müdürü Mazhar Mustafa Bey’le Muhabirimizin Mülâkatı.” Malatya, 12 Kanun-ı Sani 1340 [12 Ocak 1924]. google scholar
  • “Trahom.” Malatya, 14 Nisan 1927. google scholar
  • “Trahom Mücadele Memuru.” Malatya, 25 Kanun-ı Evvel 1340 [25 Aralık 1924]. google scholar
  • “Trahom Mücadelesi.” Akşam, 31 Ocak 1938. google scholar
  • “Trahom Mücadelesinin Lağvı.” Malatya, 9 Nisan 1341 [9 Nisan 1925]. google scholar
  • “Trahom Teftişatı.” Malatya, 7 Temmuz 1927. google scholar
  • “Trahomla Mücadele İçin Açılan Kurslar.” Cumhuriyet, 12 Kasım 1934. google scholar
  • “Vekâletin 10 Yıllık Mesaisi.” Sıhhiye Mecmuası Fevkalâde Nüshası, 29 Birinci Teşrin 1933. google scholar
  • “1593 Sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu.” Kabul Tarihi: 24 Nisan 1930, Resmi Gazete, 1489, 6 Mayıs 1930. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Dinç, G. (2023). Cumhuriyet Dönemi Trahom Mücadelesi ve Malatya Örneği. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 24(2), 369-393. https://doi.org/10.26650/oba.1232465


AMA

Dinç G. Cumhuriyet Dönemi Trahom Mücadelesi ve Malatya Örneği. Osmanlı Bilimi Araştırmaları. 2023;24(2):369-393. https://doi.org/10.26650/oba.1232465


ABNT

Dinç, G. Cumhuriyet Dönemi Trahom Mücadelesi ve Malatya Örneği. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, [Publisher Location], v. 24, n. 2, p. 369-393, 2023.


Chicago: Author-Date Style

Dinç, Gülten,. 2023. “Cumhuriyet Dönemi Trahom Mücadelesi ve Malatya Örneği.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 24, no. 2: 369-393. https://doi.org/10.26650/oba.1232465


Chicago: Humanities Style

Dinç, Gülten,. “Cumhuriyet Dönemi Trahom Mücadelesi ve Malatya Örneği.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 24, no. 2 (Dec. 2024): 369-393. https://doi.org/10.26650/oba.1232465


Harvard: Australian Style

Dinç, G 2023, 'Cumhuriyet Dönemi Trahom Mücadelesi ve Malatya Örneği', Osmanlı Bilimi Araştırmaları, vol. 24, no. 2, pp. 369-393, viewed 3 Dec. 2024, https://doi.org/10.26650/oba.1232465


Harvard: Author-Date Style

Dinç, G. (2023) ‘Cumhuriyet Dönemi Trahom Mücadelesi ve Malatya Örneği’, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 24(2), pp. 369-393. https://doi.org/10.26650/oba.1232465 (3 Dec. 2024).


MLA

Dinç, Gülten,. “Cumhuriyet Dönemi Trahom Mücadelesi ve Malatya Örneği.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları, vol. 24, no. 2, 2023, pp. 369-393. [Database Container], https://doi.org/10.26650/oba.1232465


Vancouver

Dinç G. Cumhuriyet Dönemi Trahom Mücadelesi ve Malatya Örneği. Osmanlı Bilimi Araştırmaları [Internet]. 3 Dec. 2024 [cited 3 Dec. 2024];24(2):369-393. Available from: https://doi.org/10.26650/oba.1232465 doi: 10.26650/oba.1232465


ISNAD

Dinç, Gülten. “Cumhuriyet Dönemi Trahom Mücadelesi ve Malatya Örneği”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları 24/2 (Dec. 2024): 369-393. https://doi.org/10.26650/oba.1232465



ZAMAN ÇİZELGESİ


Kabul18.04.2023
Çevrimiçi Yayınlanma06.07.2023

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.