CHAPTER


DOI :10.26650/B/AA07AA25.2024.033.015   IUP :10.26650/B/AA07AA25.2024.033.015    Full Text (PDF)

Where Maghreb and Mashriq Sufism Meet: Mystical Life in Egypt in the 13th and 14th Centuries

Derya Baş

The beginning of Sufi life in Egypt in the 9th century does not show a different course from the other regions of the Islamic geography. The Sufis in the region were always in close contact with the Sufis of Baghdad. Most of the Sufis operating in Egypt were of the Junaydī line. With the formation of Sufi orders in the 13th century, Egypt became a region that attracted Sufis. In addition to the Egyptian-based tariqats such as the Bedawiyya, Shāzeliyya, and Desūkiyya, in which the influence of Abū Median al-Maghribī is seen in almost all of them, Egypt, where Baghdad-based tariqats such as the Qadiriyya and Rifāiyya were active, was the scene of a colorful Sufi life in these centuries. A significant number of the tariqats operating in Egypt in these centuries were related to each other both by descent and by tariqa. This situation also seems to have created a control mechanism within the tariqats. Although the supervision of the ulema over the tariqas always continued, the favorable attitude of the Ayyubid and Mamluk administrations towards Sufis strengthened the tariqats in Egypt. These rulers, who tended to strengthen the Sunnite structure after the Fatimid period, attached great importance to their relations with Sufis who were a part of Sunnism. Some examples from the menākıbnāmes written during the period are evidence that the Egyptian ulema also established good relations with Sufi greats. This harmony of Sunnite-Ashʿarite scholars and administrators with Sufis marked the religious life in Egypt during these centuries. Although the positive attitude of the ruling class towards Sufis did not change much, in the 15th century this harmony was replaced by the intolerance of the anti Ashʿarite Salafist scholars. The importance Ibn al-ʿArabī attached to the Egyptian poet Ibn al-Fārīz and his poetry attracted followers of Ibn al-ʿArabī to Egypt. Members of the Akbarī school such as Sadr al-Dīn al-Qūnawī, Muayyid al-Dīn al-Jandī, and Abdurrezzāq al-Kashānī came to Egypt and recited Ibn al-Fārīz’s Qasīda al-Ṭāiyya under the tutelage of Sadr al-Dīn al-Qūnawī at the first Saīd al-Suadā khanqah established in Egypt, and each of these commentators later wrote a commentary on this qasīda. This powerful poet of Egyptian Sufism exerted his greatest influence on the followers of Ibn al-ʿArabī.


DOI :10.26650/B/AA07AA25.2024.033.015   IUP :10.26650/B/AA07AA25.2024.033.015    Full Text (PDF)

Mağrib Ve Maşrik Sûfîliğinin Buluştuğu Yer: 13-14. Yüzyıl Misir’ında Tasavvufi Hareketlilik

Derya Baş

9. asırda Mısır’da tasavvufi hayatın başlangıcı İslam coğrafyasının diğer bölgelerinden genelde farklı bir seyir göstermez. Zira bölgedeki sûfîler Bağdat sûfîleri ile hep yakın ilişki içinde olmuşlardır. Mısır’da faaliyet gösteren sûfîlerin çoğu Cüneydî çizgidedir. 13. asırda tarikatların teşekkülü ile birlikte Mısır, sûfîleri cezbeden bir bölge hâline gelmiştir. Ebû Medyen el-Mağribî etkisinin hemen hepsinde görüldüğü Mısır menşeli Bedeviyye, Şâzeliyye, Desûkıyye gibi tarikatların yanı sıra Kâdiriyye, Rifâiyye gibi Bağdat merkezli tarikatların faaliyette bulunduğu Mısır 13. ve 14. asırlarda renkli bir tasavvufi hayata sahne olmuştur. Eyyûbî ve Memlüklü yönetimlerinin sûfîlere yönelik olumlu yaklaşımları tarikatları Mısır’da güçlendirmiştir. Bununla birlikte ulemanın sûfîler üzerinde gözetim ve denetimi kendilerine has yöntemlerle devam etmiştir. Fâtımiyye dönemi sonrası Sünnî yapıyı güçlendirme eğiliminde olan yöneticiler Sünnîliğin bir parçası olan tasavvuf ehli ile münasebetlerine büyük önem atfetmişlerdir. Döneme dair yazılan menâkıbnâmelerden kimi örnekler Mısır ulemasının da tasavvuf büyükleri ile iyi ilişkiler tesis ettiklerinin kanıtıdır. Sünnî-Eşʿarî ulema ve idarecilerin sûfîlerle bu uyumu bu asırlarda Mısır’daki dinî hayata damgasını vurmuştur. Yönetici sınıfın sûfîlere pozitif yaklaşımları pek değişmese de 15. asırda bu uyum yerini Eşʿarîlik karşıtı Selefî ulemanın hoşgörüsüzlüğüne bırakmıştır. İbnü’l-Arabî’nin Mısırlı şair İbnü’l-Fârız’a ve şiirlerine verdiği önem İbnü’l-Arabî takipçilerini de Mısır’a cezbetmiştir. Sadreddin el-Konevî, Müeyyidüddin el Cendî ve Abdürrezzâk el-Kâşânî gibi Ekberî ekol mensupları Mısır’a gelmişler ve Saîdü’s-Süedâ Hankahı’nda İbnü’l-Fârız’ın Kasîde-i Tâiyye’sini Sadreddin el-Konevî’nin hocalığı eşliğinde okumuşlar ve daha sonra bu şârihlerin her biri bu kasideye bir şerh yazmışlardır. Mısır tasavvufunun bu güçlü şairi asıl büyük etkisini İbnü’l Arabî takipçilerinde göstermiştir. 



References

  • Adalet, Çakır. Mehmed Rifat Efendinin Nefhatü’r-Riyâzi’l-Âliye 'sinde Abdülkadir-i Geylânî ve Kadirîlik. İstanbul: İSAM Yay., 2012. google scholar
  • Addas, Claud. İbn Arabî, Kibrit-i Ahmer’in Peşinde. İstanbul: Gelenek Yay., 2013. google scholar
  • Akpınar, Cemil. “İbnü’l-Lebbân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/119-120. İstanbul: TDV Yayınları, 2000. google scholar
  • Baş, Derya. “Bedeviyye”. Türkiye’de Tarikatlar: Tarih ve Kültür. ed. Semih Ceyhan. 547-608. İstanbul: İSAM Yay., 2015. google scholar
  • Baş, Derya. Seyyid Ahmed el-Bedevî, Tarîkatı ve İstanbul’da Bedevîlik. İstanbul: Kitabevi Yay., 2008. google scholar
  • Baytar, Yaşar Seracettin. İbnü’l-Fârid, Hayatı ve Dîvânı. Ankara: İksad Yay., 2020. google scholar
  • Canbaz, Büşra. Zünnûn-ı Mısrî’nin Tasavvuf Anlayışı. Yalova: Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans tezi, 2019. google scholar
  • Hanegraaff, Wouter J. Bâtınîlik ve Akademi: Batı Kültürünün Reddedilmiş Bilgisi. trc. Emrah Saraçoğlu. İstanbul: Vakıfbank Yayınları, 2023. google scholar
  • Harîrîzâde, Mehmed Kemâleddîn. Tibyânü Vesâili’l-hakâyık fî beyâni selâsili’t-tarâık. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, İbrahim Efendi, 1. google scholar
  • Hocazâde, Ahmed Hilmi. Hadîkatü’l-evliyâ. İstanbul: Şirket-i Mürettibiyye, 1318. google scholar
  • Homerin, Th. Emil. “Memlûklar Dönemi Mısır’ında Sûfîler ve Tasavvuf Aleyhtarları”. trc. Salih Çift. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1, (2002), 243-264. google scholar
  • İbnü’l-Mülakkın, Tabakâtü’l-evliyâ. thk. Nûreddin Şüreybe. Beyrut: Dârü’l-Ma'rife, 1986. google scholar
  • Kalyûbî, Ahmed. Tuhfetü’r-râğıb fî sîreti cemâtin min a‘yâni ehli’l-beyti’l-etâyib. b.y.: Muhammed Efendi Mustafa Matbaası, 1307. google scholar
  • Mevsuatu a’lâmi’l-ulemâ ve’l-udebâ el-Arab ve’l-müslimîn, Beyrut: Dârü’l-Cîl, 2006. google scholar
  • Neccâr, Âmir. et-Turuku’s-sûfiyye fî Mısr. Kahire: y.y., 1983. google scholar
  • Nüveyhiz, Âdil. Mu’cemü’l-müfessirîn min sadri’l-İslâm hatta’l-asre’l-hâzır. Beyrut: Müessesetü Nüveyhi-zi’s-Sakafiyye, 1983. google scholar
  • Öteleş, Zeliha. Abdülganî en-Nâblusî Şerhi Bağlamında İbnü’l-Fârız’ın Kasîde-i Tâiyye’sinde Seyr u Sülûk. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2014. google scholar
  • Özel, Ahmet Murat. “Şâzelî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/385-387. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. google scholar
  • Öztürk, Ergün. Ahmed er-Rifâî ve Rifâiyye Tarikatı. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora tezi, 2021. google scholar
  • Sever, Mehmet. Bahrî Memlükler Dönemi Mezhep Hareketleri. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017. google scholar
  • Sübkî, Ebû Nasr Tâceddin Abdülvehhâb b. Ali b. Abdilkâfî. Tabakâtü’ş-Şâfliyyeti’l-kübrâ, thk. Abdülfettâh Muhammed, Mahmud Muhammed et-Tanâhî. b.y.: Matbaatu Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1964. google scholar
  • Şa'rânî, Abdülvehhâb. Levâkıhu’l-envârf tabakâti’l-ahyâr. Kahire: y.y., 1952. google scholar
  • Teftâzânî, Ebü’l-Vefâ. “Mısır’da Sûfî Tarikatların Tarihi Gelişimi ve Günümüzde Durumları”. trc. Mustafa Aşkar. google scholar
  • Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35 (1996), 535-552. google scholar
  • Tahralı, Mustafa. “Rifâiyye”. Türkiye’de Tarikatlar: Tarih ve Kültür, ed. Semih Ceyhan. 285-334. İstanbul: İSAM Yay., 2015. google scholar
  • Trimingham, J.S. The Sufi Orders in Islam. Oxford 1971. google scholar
  • Varışlısoy, Ayşe. İbrahim ed-Desûkî ve Desûkiyye Tarikatı. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018. google scholar
  • Yazıcı, Tahsin. “Cemâleddîn-i Sâvî”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 7/313-314. İstanbul: TDV Yay., 1993. google scholar
  • Yücer, Hür Mahmut. “Sa'diyye”. Türkiye’de Tarikatlar: Tarih ve Kültür, ed. Semih Ceyhan. 233-281. İstanbul: İSAM Yay., 2015. google scholar
  • Zebîdî, Ebü’l-Fazl Murtazâ. Ikdü’l-cevheri’s-semîn fi’z-zikri ve turuki’l-ilbâs ve’t-telkîn. TDV Kütüphanesinde fotokopi nüsha. google scholar


SHARE




Istanbul University Press aims to contribute to the dissemination of ever growing scientific knowledge through publication of high quality scientific journals and books in accordance with the international publishing standards and ethics. Istanbul University Press follows an open access, non-commercial, scholarly publishing.