İbrahı̇m Edhem Pasha’s Article Titled ‘Medhal-i ‘İlm-i Jeoloji’
Bilal Yurtoğluİbrahim Edhem Pasha’s (1818-1893) article titled ‘Medhal-i ‘İlm-i Jeoloji’ (Introduction to Geology) was compiled by Münif Pasha (1830-1910), and serialized between 1862 and 1865 in his popular science journal Mecmû‘a-i Fünûn. Münif Pasha, in a foreword (‘Mukaddime-i ‘ilm-i jeoloji’) he wrote to introduce the article, noted that it was compiled from İbrahim Edhem’s works on physics, chemistry and mineralogy, and especially from his book titled ’İlm-i Jeoloji. The article first introduces matter, its three states and general properties, as well as the physical phenomena such as heat, light and electricity, which were considered important in terms of geological research and investigation. Subsequently, chemical properties of the elements, gases, and compounds formed by gases with each other or with the other elements, metals, non-metals, acids, bases and salts are treated. Information is also given about oceans, seas, rivers, lakes, fresh-water resources, poles and glaciers. Finally, the article treated the physical and chemical properties of the stones, their formation and structure. The present study aims to draw attention to İbrahim Edhem Paşa’s unknown works on geology and physical sciences by studying the compilation made from them.
İbrahim Edhem Paşa’nın ‘Medhal-i ‘İlm-i Jeoloji’ Başlıklı Makalesi
Bilal Yurtoğluİbrahim Edhem Paşa’nın (1818-1893) “Medhal-i ‘İlm-i Jeoloji” başlığını taşıyan makaleler dizisi, 1862-1865 yılları arasında Münif Paşa’nın (1830-1910) popüler bilim dergisi Mecmû‘a-i Fünûn’da tefrika edilmiştir. Münif Paşa, bu makaleler dizisini İbrahim Edhem Paşa’nın fizik, kimya ve mineralojiye dair eserlerinden ve onun ‘İlm-i Jeoloji adlı kitabından derlediğini belirtmektedir. Münif Paşa, makaleye, ‘Mukaddime-i ‘ilm-i jeoloji’ başlıklı bir giriş yazmıştır. Makalede, jeolojik araştırma ve incelemeler bakımından önemli olduğu gerekçesiyle önce madde, maddenin üç hali, genel özellikleri, ısı, ışık, elektrik gibi temel fiziksel olgular hakkında bilgi verilir. Sonra yine jeolojiyle ilgili olan elementler, gazlar, gazların birbirleriyle ve diğer elementlerle oluşturduğu bileşikler, metaller, ametaller, asitler, bazlar ve tuzlar konusunda kimyasal açıklamalar yapılır. Daha sonra okyanuslar, denizler, nehirler, göller, tatlı su kaynakları, kutuplar ve buzullar tanıtılır. Makale taşlar, oluşumları, yapıları, fiziksel ve kimyasal özellikler hakkında verilen bilgilerle son bulur. Bu çalışma, İbrahim Edhem Paşa’nın bugün elimizde bulunmayan jeoloji ve fen bilimleriyle ilgili eserlerinin bulunduğuna dikkat çekmekte ve jeolojiyle ilgili kitabından yapılan derlemeyi tanıtmaktadır.
