2. Uluslararası Prof. Dr. Fuat Sezgin İslâm Bilim Tarihi Sempozyumu Bildiriler Kitabı
İslam Bilim Tarihinde Dil Çalışmalarının Bilimselleşmesi: Vazʿ İlminin Serüveni
Mehdi CengizDili diğer disiplinlerin aracı olarak görmek yerine, bizatihi onu incelemeyi önceleyen yaklaşım, İslam medeniyeti ve Batı uygarlığında yeni disiplinlerin kurulmasına imkân sağlamıştır. Batı’da Saussure ile tarih, felsefe, gramer ve filolojiden bağımsızlaşan dil çalışmaları, lengüistik/dilbilim adıyla bilimler hiyerarşisindeki yerini almış ve diğer bilim dallarıyla iş birliği yaparak çalışma alanını genişletmiştir. İslam bilim tarihinde ise başlangıçta tefsir ve hadis gibi ilimlerin aracı olarak görünen dil, özellikle Fahreddin er-Râzî gibi usûlcüler tarafından bütün dillerin ortak özelliklerini kapsayan çeşitli çalışmalara konu olmuştur. Söz gelimi dönemin bilimsel verileri kullanılarak dilin kaynağı, sosyal bir kurum olarak dilin işlevi ve sözün biyolojik oluşum sürecine dair yapılan açıklamalar bu kapsamda değerlendirilebilir. Akabinde Îcî’nin vazʿ risalesi yazması ile yeni bir döneme girilmiş, Ali Kuşçu ve Molla Lütfi gibi bilim insanlarının katkılarıyla ise müstakil bir araştırma alanına dönüşmüştür. Modern döneme gelindiğinde ise vazʿ ilmi, dilbilim ve göstergebilimin aksine ilerleme kaydetmemiştir. Bu tebliğde vazʿ disiplini, geçirdiği aşamalara uygun olarak dönemlendirilecek, böylece vazʿ ilminin tarihsel gelişimi gösterilecektir. Bu doğrultuda çalışmanın girişinde vazʿ kavramının tanımı, mesâili ve dilbilimle ilişkisi tartışılacaktır. Akabinde Îcî öncesinde ele alınan vazʿ konuları tespit edilecek, son bölümde ise Îcî sonrası ilgili disiplinin geçirdiği aşamalar üzerinde durulacaktır.
Scientificization of Language Studies in the History of Islamic Science: The Adventure of ‘Ilm al-Waḍ‘
Mehdi CengizThe approach that prioritizes examining the language itself rather than seeing it as a tool of other disciplines has enabled the establishment of new disciplines in Islamic civilization and Western civilization. Language studies, which became independent from history, philosophy, grammar, and philology with Saussure in the West, took its place in the hierarchy of sciences under the name of linguistics and expanded its field of study by collaborating with other disciplines. In the history of Islamic science, language, which was initially seen as a tool for sciences such as tafsīr and hadith, has been the subject of various studies covering the common features of all languages, especially by methodists such as Fakhr alDīn al-Rāzī. For example, using the scientific data of the period, the source of language, the function of language as a social institution, and the explanations made about the biological formation process of the word can be evaluated in this context. Subsequently, a new era was entered with the writing of Aḍud al-Dīn al-Ījī’s book on al-waḍ‘, which became an independent research field with the contributions of scientists such as Ali AlQushjī and Mullā Luṭfī. When it comes to the modern period, the science of al-waḍ‘ did not make any progress, unlike linguistics and semiotics. In this paper, the discipline of al-waḍ‘ will be periodized in accordance with the stages it has gone through. Thus, the historical development of the science of al-waḍ‘ will be shown. In this direction, at the beginning of the study, the definition of the concept of al-waḍ‘ and its relationship with linguistics will be discussed. Subsequently, the subjects of al-waḍ‘ that were discussed before Aḍud al-Dīn al-Ījī will be determined. In the last section, the stages of the related discipline after Aḍud al-Dīn al-Ījī will be emphasized.
