2. Uluslararası Prof. Dr. Fuat Sezgin İslâm Bilim Tarihi Sempozyumu Bildiriler Kitabı

EnglishTürkçe

BÖLÜM


DOI :10.26650/PB/AA08.2023.002.012   IUP :10.26650/PB/AA08.2023.002.012    Tam Metin (PDF)

Osmanlı Takvimlerinin Analizinde Uygulanan Yöntemler ve Karşılaşılan Problemler Üzerine Bir Değerlendirme

Gaye Danışan

Osmanlı takvimleri, başta bilim tarihi olmak üzere Osmanlı zihniyet tarihi, gündelik hayat tarihi, inanç tarihi, sanat tarihi, tıp tarihi, doğa tarihi, çevre tarihi ve halk bilimi gibi birçok alan için değerli bir kaynak konumundadır. Bu kaynakların uzun bir dönem aralığında yapılacak karşılaştırmalı analizi, takvimlerde ortaya konulan bilim anlayışlarının aydınlatılması; takvimlerin içerdiği bilgilerle muhatapları, yani takvim kullanıcıları arasındaki ilişkinin tespiti; takvimlerin bilim tarihi yazımındaki yerlerinin tespiti ve modern bilim tarihi yazım yöntemleri açısından değerlendirmesi gibi konulara imkân sağlamaktadır. Bu makalemizde, bir vaka çalışması olarak “Osmanlı’da Bilimsel Etkinliğin Teorik ve Pratik Yönleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma: Yıllık ve Daimî Takvimler (1550-1710)” (TÜBİTAK-1003 Öncelikli Alanlar Destekleme Programı, proje no: 119K827) başlıklı projemiz kapsamında kullanılan analiz yöntemleri ve karşılaşılan problemler, şu sorular çerçevesinde ele alınmıştır: Bilimsel metinlerin analizinde içerik odaklı ve bağlam odaklı yaklaşımların sunduğu imkân ve zaaflar nelerdir? Bilimsel teorilerin tarihini yazarken süreklilik ve özgünlük arasındaki denge nasıl kurulmalıdır?


Anahtar Kelimeler: Takvîm-i sâl, ahkâm-ı tâliʿ-i sâl, takvîm-i dâimî, Osmanlı dönemi, bilim tarihi
DOI :10.26650/PB/AA08.2023.002.012   IUP :10.26650/PB/AA08.2023.002.012    Tam Metin (PDF)

An Evaluation of the Methods Used and Problems Encountered in the Analysis of Ottoman Calendars

Gaye Danışan

Ottoman calendars are in a position of valuable source for many fields, such as the history of science, the history of Ottoman mentality, the history of everyday life, the history of faith, the history of art, the history of medicine, the history of nature, the history of the environment, and folklore. A comparative analysis of many different calendars over a long-term period provides the opportunity to enlighten the conceptualization of science/ knowledge given in Ottoman calendars. This allows us to determine the relationship between the person preparing the calendar and the calendar user, to research the place of calendars in the historiography of science, and evaluate them in terms of modern science historiography methods. In this article, which is presented as a case study, the analysis methods used and the problems encountered within the scope of our project titled “A Comparative Study on Theoretical and Practical Aspects of Scientific Activity in the Ottoman Empire: Annual and Perpetual Calendars (1550-1710)” (TÜBİTAK-1003 Priority Areas R&D Projects Support Program, project no: 119K827) are discussed, based on the following set of questions: What are the advantages and disadvantages of the “content-oriented” and “context-oriented” approaches to scientific texts? How should one establish a balance between “continuity” and “originality” when writing histories of scientific theories?


Anahtar Kelimeler: Almanac, prognostication for the ascendant of a year, perpetual calendar, Ottoman period, history of science

Referanslar

  • Acar, Ş. (2015). Osmanlı’da Günlük Yaşam Nesneleri. İstanbul: Yem Yayınları. google scholar
  • Akgür, N. (1992). Müneccimbaşı Takvimlerinde Tarihleme Yöntemleri. Türk Dünyası Araştırmaları, (80), 99-120. google scholar
  • Atsız, H. N. (2019). Osmanlı Tarihine Ait Takvimler. İstanbul: Ankara Kitaplar Yayınevi. google scholar
  • Ayan, D. (2008). Astronomik Düzenlilikten Sosyo-Matematik Uylaşıma Takvim. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 9(1-2), 215-246. google scholar
  • Aydın, F. (2022). Osmanlı Müneccimbaşılık Defterlerinde Yahudi ve Hıristiyan Litürji Takvimi. Bilimsel Etkinliğin Teorik ve Pratik Yönleri: Osmanlı Takvimleri Çalıştayı (1550-1710) özet kitapçığı (s. 11). İstanbul. Erişim adresi: https://osmanlitakvimleri.com/ google scholar
  • Aydın, F. B. Takvimlere Düşülen Notlar Bize Ne Söyler? Bilimsel Etkinliğin Teorik ve Pratik Yönleri: Osmanlı Takvimleri Çalıştayı (1550-1710) özet kitapçığı (s. 7). İstanbul. Erişim adresi: https://osmanlitakvimleri.com/ google scholar
  • Aydüz, S. (1993). Osmanlı Devleti’nde Müneccimbaşılık ve Müneccimbaşılar. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
  • Aydüz, S. (2000). Müneccimbaşı Takvimleri ve Tarihi Kaynak Olarak Değeri, Takvim: Zamanın Haritası. Cogito, (22), 132-144. google scholar
  • Aydüz, S. (2003). İslam Uygarlığında Takvim. Zaman ve Sanat, (28), 66-79. google scholar
  • Aydüz, S. (2013). İslam Medeniyetinde Takvimler. Yedikıta, (60), 53-59. google scholar
  • Aygün, A. (1938). Takvimi daimî. Harita Dergisi, (18), 71-79. google scholar
  • Behrens, G. (2011). An Ottoman Calendar (Takvim) for 1740/41 AD: An Astronomical, Historical and Interreligious Database. Middle East Studies Online Journal, 2(4), 1-90. google scholar
  • Blake, S. P. (2013). Time in Early Modern Islam: Calendar, Ceremony, and Chronology in the Safavid, Mughal and Ottoman Empires. Cambridge University Press. google scholar
  • Calendar for year 1064 H. New York, Columbia University, Rare Book and Manuscript Library, MS Or 24, 8b. google scholar
  • Çakır, A. F. (2022). Osmanlı Maliyesinde Zaman-ı Zabt Sorunu. Bilimsel Etkinliğin Teorik ve Pratik Yönleri: Osmanlı Takvimleri (1550-1710) Çalıştayı özet kitapçığı (s. 12). İstanbul. Erişim adresi: https://osmanlitakvimleri.com/ google scholar
  • Danışan Polat, G. (2016a). 16. Yüzyılda Osmanlılarda Deniz Astronomisi ve Astronomi Aletleri. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul. google scholar
  • Danışan Polat, G. (2016b). Anonim Bir Ruznamenin Deniz Astronomisi ve Astronomi Aletleri Açısından İncelenmesi. Uluslararası Fethinin 500. Yılında Cezayir, Barbaros Hayrettin Paşa ve Osmanlı Denizciliği Sempozyumu, İstanbul, s. 27. google scholar
  • Danışan, G. (2021). A Comparative Study of Ottoman Perpetual Calendars: Şeyh Vefâ’s Rûznâme and its Copies. In Knowledge in Transition: Scientific Exchanges in Medieval and Early Modern Eurasia, ca. 750-1750 (pp. 2). google scholar
  • Danışan, G. (2021). The Paper Instruments in the History of Ottoman Astronomy. Bulletin of the Scientific Instrument Society, (149), 34-43. google scholar
  • Danışan, G. (2022). Avrupa ve Osmanlı Volvelleri: Tarihi, Yapısı ve Kullanımı Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma. Bilimsel Etkinliğin Teorik ve Pratik Yönleri: Osmanlı Takvimleri (1550-1710) Çalıştayı özet kitapçığı (s. 23). İstanbul. Erişim adresi: https://osmanlitakvimleri.com/ google scholar
  • Danışan, G. (baskıda). An Unusual Example of Ottoman Paper Instruments: The Calendar of Derviş Mehmed el-Hasib el-Mevlevi. D. Martykânovâ, C. E. Adıgüzel (Eds.), Science, Technology and Beauty: Glimpses of al-Andalus and the Ottoman Empire. İstanbul University Press. google scholar
  • Danışan, G., Çakır, A. F., Aydın, F. B., Özdemir, S. C., Durusüt, N. (2022). Osmanlı Takvimlerinde Sıhhat u Maraz: Hıltlar, Mevsimler ve Sağlık. Bilimsel Etkinliğin Teorik ve Pratik Yönleri: Osmanlı Takvimleri Çalıştayı (1550-1710) özet kitapçığı (s. 19). İstanbul. Erişim adresi: https:// osmanlitakvimleri.com/ google scholar
  • Derviş Mehmed el-Hasîb el-Mevlevî. Takvim-i sâl 1134-1135. KRDAE, Bilim Tarihi Koleksiyonu, No. 540, 1. google scholar
  • Durusüt, N. (2022). Takvimler Üzerine Bir Veri Tabanı Çalışması. Bilimsel Etkinliğin Teorik ve Pratik Yönleri: Osmanlı Takvimleri Çalıştayı (1550-1710) özet kitapçığı (s. 20). İstanbul. Erişim adresi: https://osmanlitakvimleri.com/ google scholar
  • Faroqhi, S. (2011). Osmanlı Zanaatkârları (Zülal Kılıç, Çev.). İstanbul: Kitap Yayınevi. google scholar
  • Fazlıoğlu, İ. (2003). Osmanlı Döneminde ‘Bilim’ Alanındaki Türkçe Telif ve Tercüme Eserlerin Türkçe Oluş Nedenleri ve Bu Eserlerin Dil Bilincinin Oluşumdaki Yeri ve Önemi. Kutadgubilig, (3), 151-184. google scholar
  • Hüseyin Efendi, Ahkâm-ı tâli‘-i sâl ve takvim. KRDAE, No. 165/1, 5a. google scholar
  • Hüseyin Efendi, Ahkâm-ı tâli‘-ı sâl ve takvim. KRDAE, No.165/2, 17a. google scholar
  • İhsanoğlu, E. (Ed.) (1998). Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, c. 2. İstanbul: IRCICA. google scholar
  • Herrera-Casais, M. (2008). The Nautical Atlases of 'Alî al-Sharafi. Suhayl: International Journal for the History of the Exact and Natural Sciences in Islamic Civilisation, 8, 225-226. google scholar
  • Muslihuddin Mustafa ibn Vefâ. Ruznâme-i Şeyh Vefâ. KRDE Bilim Tarihi Koleksiyonu, No. 114, 1b-4a. google scholar
  • Navoni, J. B. (1998). Rouz-namé ou Calendrier perpétuel des Turcs, avec des remarques et des exemples sur la manière de compter les lunaisons, et avec des tables pour trouver la correspondence des dates entre l’ère turque et l’ère vulgaire. In F. Sezgin (Ed., collaboration with M. Amawi, C. Ehrig-Eggert, E. Neubauer), Calendars and Chronology in the Islamic World: Texts and Studies I. Frankfurt: Institute for the History of Arabic-Islamic Science at the Johann Wolfgang Goethe University. google scholar
  • Özdemir, S. C. (2022). Osmanlı Takvimlerinde Ay ve Güneş Tutulmaları. Bilimsel Etkinliğin Teorik ve Pratik Yönleri: Osmanlı Takvimleri Çalıştayı (1550-1710) özet kitapçığı (s. 16). İstanbul. Erişim adresi: https://osmanlitakvimleri.com/ google scholar
  • Richards, E. G. (1999). Mapping Time: The Calendar and its History. USA: Oxford University Press. google scholar
  • Safaqisî, ‘Alî ibn Ahmad al-Sharfi (2003). The Mediterranean Sea Atlas of Alli ibn Ahmed ibn Mohammed Al Shafi Al Sfakasi: Dated H. 979, AD 1571 Held in the Bodleian Library the University of Oxford Ref. MS Marsh 294 (W. C. Brice, Ed.) Manchester. google scholar
  • Shamima, A. (1978). The Paris Copy of the Mediterranean Sea-Atlas of Ali ibn Ahmed ibn Muhammed al-Sharfi of Sfax, 958/1551 (Yüksek Lisans Tezi). University of Manchester. google scholar
  • Sorokin, P. A. & Merton, R. K. (1937). Social Time: A Methodological and Functional Analysis. American Journal of Sociology, 42(5), 615-629. google scholar
  • Şen, A. T. (2015). Rasattan Takvime: 15.-16. Yüzyıl Osmanlı Dünyasında Astrolojinin Yeri Üzerine Bazı Gözlemler. Ö. M. Alper & M. Arıcı (Ed.), Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası: İstanbul’un Fethinden Süleymaniye Medreselerinin Kuruluşuna Kadar içinde. İstanbul: Klasik Yayınları. google scholar
  • Şen, A.T. (2016). Astrology in the Service of the Empire: Knowledge, Prognostication, and Politics at the Ottoman Court (1450s-1550s). (Doktora Tezi). University of Chicago, The Faculty of the Division of the Humanities. Erişim adresi: https://knowledge.uchicago.edu/record/711 google scholar
  • Şen, A. T. (2017). Reading the Stars at the Ottoman Court: Bayezıd II (r. 886/1481-918/1512) and His Celestial Interests. Arabica, 64 (3-4), 557-608. google scholar
  • Takvîm-i sâl 1116-1117. Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü [KRDAE], Bilim Tarihi Koleksiyonu, no. T4, 1b-2a. google scholar
  • Turan, O. (1954). İstanbul’un Fethinden Önce Yazılmış Tarihî Takvimler. Ankara: Türk Tarih Kurumu. google scholar
  • White, S. (2011). The Climate of Rebellion in the Early Modern Ottoman Empire. USA: Cambridge University Press. google scholar
  • Wishnitzer, A. (2015). Reading Clocks, Alla Turca: Time and Society in the Late Ottoman Empire. Chicago & London: University of Chicago Press. google scholar
  • Welsch, G. H. (1676). Commentarius in Ruzname Naurus sive Tabulae aequinoctiales novi Persarum et Turcarum anni. Augsburg: Johann Schönigk & Theophil Göbel. google scholar
  • Yusuf b. Ömer es-Sâ'atî. Ahkâm-ı tâli -i sâl ve takvim (967-968). KRDAE, Bilim Tarihi Koleksiyonu, no. 546, 7b-8a. google scholar
  • 983 senesine mahsus zâyiçeli takvim, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, No. TY 2000, 36a. google scholar
  • https://eclipse.gsfc.nasa.gov/eclipse.html google scholar
  • https://stellarium.org google scholar


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.