Memlükler Dönemi İlim Geleneği (13.-14. Yüzyıllar)

EnglishTürkçe

BÖLÜM


DOI :10.26650/B/AA07AA25.2023.010.10   IUP :10.26650/B/AA07AA25.2023.010.10    Tam Metin (PDF)

Bir Mektubun Serüveni, Zehebî’nin İbn Teymiyye’ye Yazdığı Varsayılan Mektubu: en-Nasîhatü’z-Zehebiyye li-İbn Teymiyye

Münevver Tiyek

648-923/1250-1517 yılları arasında varlığını sürdüren, yoğun Moğol ve Haçlı saldırılarına rağmen ilim ve âlime verilen önemin yüksek seviyede olduğu, hadis ve tarih başta olmak üzere diğer pek çok ilimde zengin bir literatürün oluştuğu Memlük Devleti’nde, dört mezhep için kâdılkudât ataması yapılarak bir denge politikası takip edilmeye çalışılmıştır. Ancak bu politikaya rağmen özellikle Eşʿarî-Hanbelî mezhepleri müntesiplerinde görülen mezhep taassubu anlaşmazlıkların ciddi tartışmalara dönüşmesine sebep olmuştur. Kaynaklar incelendiğinde bu tartışmaların odağında, dönemin güçlü Eşʿarî âlimlerinden Tâceddin es-Sübkî (ö. 771/1371); Eşʿarîliğin karşısında en büyük engellerden biri olarak gördüğü hocası Zehebî (ö. 748/1348) ve İbn Teymiyye’nin (ö. 728/1328) olduğu görülmektedir. Bu tebliğde, öncelikle Zehebî’nin hocası İbn Teymiyye’ye yazdığı varsayılan mektubunun ona aidiyeti, bu hususta yapılan değerlendirmeler ve Zehebî-İbn Teymiyye arasındaki ilişki üzerinde durulacaktır. Bununla birlikte, Memlük dönemi kaynaklarında izini süremediğimiz bu mektup üzerinden, doğruluğu net olarak tespit edilememiş bir veriye itimat edilerek geriye dönük nasıl bir zihin okuması ve tarih inşası yapılabildiği de ortaya konulmuş olacaktır.


Anahtar Kelimeler: Memlükler, Zehebî, İbn Teymiyye, Eşʿarî, Hanbelî
DOI :10.26650/B/AA07AA25.2023.010.10   IUP :10.26650/B/AA07AA25.2023.010.10    Tam Metin (PDF)

The Adventure of a Letter, al-Dhahabī’s Assumed Letter to Ibn Taymiyya: al-Nasīha al-Dhahabiyya li-Ibn Taymiyya

Münevver Tiyek

In the Mamluk State, which continued its existence between 648/1250 and 923/1517, the importance given to science and scholar was at a high level despite the intense Mongol and Crusader attacks, and where a rich literature was formed in many other sciences, especially hadith and history. The four sects were appointed qadi al-qudat to provide a balance between them. However, despite this policy, the sect fanaticism seen especially among the followers of the Ashʿarī-Hanbalī sects caused the disagreements to turn into serious debates. According to the data in the sources, the focus of these discussions is Tāj al-Dīn al-Subkī (d. 771/1371), one of the powerful Ashʿarī scholars of the period; his teacher, al-Dhahabī, who according to him is one of the biggest obstacles to Ashʿarism, and Ibn Taymiyya. In this paper, first of all, it will be emphasized that the letter of al-Dhahabī assumed written to his teacher Ibn Taymiyya, the evaluations made on this issue, and the relationship between al-Dhahabī and Ibn Taymiyya. On the other hand, through this letter, which we cannot trace in the Mamluk period sources, it will be revealed how a retrospective mind reading and history construction can be done by relying on data whose accuracy has not been determined.


Anahtar Kelimeler: Mamluk State, al-Dhahabī, Ibn Taymiyya, Hanbalism, Ashʿarism

Referanslar

  • Aybakan, Bilal. “Sübkî, Takıyyuddîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/14-15. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. google scholar
  • Beşşâr Avvâd Ma’rûf. ez-Zehebî ve menhecuhû fi kitâbi’t-Târîhi’l-İslâm. Kahire, 1976. google scholar
  • Bori, Catherina, “A New Source of Biography of Ibn Taymiyya”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies 67/3 (2004), 321-348. google scholar
  • Bori, Catherina. “Ibn Taymiyya wa-Jamâ'atuhü: Authority, Conflict and Consensus in Ibn Taymiyya’s Circle” Ibn Taymiyya and His Times. ed. Yossef Rapoport and Shahab Ahmed. Karachi: Oxford University Press, 2010. google scholar
  • Demirci, Selim. Kriz Döneminde Hadis ve Yorum. İstanbul: İlem Yayınları, 2020. google scholar
  • Gökçe, Ferhat. “Türkiye’de Memlükler Dönemi Hadis Çalışmaları”. TALİD 11/21 (2013), 41-88. google scholar
  • Günay, Hacı Mehmet. “İbnü’z-Zemlekânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/242-243. İstanbul: TDV Yayınları, 2000. google scholar
  • Kalaç, Rıdvan. “Kudâme Ailesinden Ziyauddin el-Makdisi ve Hadis Literatürüne Katkısı”. Kocaeli Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4/1 (2020), 235-280. google scholar
  • Kara, Mustafa. İbn Teymiye’ye Göre İbn Arabî. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1983. google scholar
  • Kettânî, Muhammed Abdulhay b. Abdilkebîr b. Muhammed Hasenî İdrîsî. Fihrisü’l-fehâris. thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1982. google scholar
  • Kevserî, Muhammed Zâhid. el-Akîde ve ilmu’l-kelâm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004. google scholar
  • Koca, Ferhat. “İbn Abdülhâdî, Şemseddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/273-274. İstanbul: TDV Yayınları, 1999. google scholar
  • Kutlu, Sönmez. “Mürcie”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/41-45. İstanbul: TDV Yayınları, 2006. google scholar
  • Konevî, Ebü’l-Fadl Muhammed b. Abdullâh. Edvâun ale’r-Risâleti’l-mensûbeti ile’l-Hafızı’z-Zehebiyyi “en-Na-sihiyyetu’z-Zehebiyye li İbn Teymiyye”. Beyrut: Dârü’l-Me’mûn li’t-Turâs, 2002. google scholar
  • Laoust, Henry. İslam’da Ayrılıkçı Görüşler. çev. Ethem Ruhi Fığlalı ve Sabri Hizmetli. İstanbul: Pınar Yayınları, 2017. google scholar
  • Little, Donald. “Did Ibn Taymiyya have a Screw Loose”. Studia Islamica 41 (1975), 93-111. google scholar
  • Makdisi, George. İslâm’ın Klasik Çağı’nda Din, Hukuk, Eğitim. çev. Tuncay Başoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2007. google scholar
  • Meşhûr b. Hasan. Kütübün Hazzera minha’l-ulemâ. Riyad: Darü’s-sâmiî, 1995. google scholar
  • Özer, Salih. Sünneti ve Hadisi Yeniden Düşünmek. İstanbul: Pınar Yayınları, 2004. google scholar
  • Özervarlı, M. Sait, İbn Teymiyye’nin Düşünce Metodu ve Kelâmcılara Eleştirisi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2017. google scholar
  • İbn Battûta, Ebu Abdullah Şemseddin Muhammed b. Abdullah. Tuhfetü’n-nüzzâr fî ğarâ’ibi’l-emsâr ve acâi-bi’l-esfâr. Beyrut: Dârü’l-ihyâi’l-ulûm, 1987. google scholar
  • İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. ed-Dürerü’l-kâmine fî a’yâni’l-mieti’s-sâmine. Haydarabad: Dâiratü’l-maârifi’l-Osmâniyye, 1349. google scholar
  • İbn Hacer. İnbâü’l-ğumr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986. google scholar
  • İbn Kesîr, Ebü>l-Fida İmâdüddin İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. Beyrut: Mektebetu’l-Maârif, 1981. google scholar
  • İbn Müflih, Ebû İshâk Burhâneddin İbrâhim b. Muhammed. el-Maksadu’l-erşed. thk. Abdurrahmân b. Süleymân el-Useymin. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1990. google scholar
  • İbn Nâsırüddin, Şemsüddin Muhammed b. Ebî Bekr. er-Reddu’l-vâfir. nşr. Muhammed Züheyr eş-Şâvîş. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1980. google scholar
  • İbn Receb, Ebü>l-Ferec Zeynüddin Abdurrahman b. Ahmed. ez-Zeyl alâ Tabakâti’l-Hanâbile. thk. Abdurrahmân b. Süleyman el-Useymin. Riyad: Mektebetü’l-Übeykân, 2005. google scholar
  • İbn Teymiyye, Ebü>l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdulhâlim. Mecmû’ü’l-fetâvâ. Suud: Vizâratü’ş-şüûni’l-is-lâmiyye ve’d-da've ve irşâdi’s-suûdiyye, 2004. google scholar
  • İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdulhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü’z-Zeheb. Beyrut: Dârü İbn Kesîr, 1986. google scholar
  • İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdillâh İzzüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Alî el-Yemânî. el-Avâsım ve’l-kavâsım fi’z-zeb an sünneti Ebi’l-Kâsım. Beyrut: Muessetü’r-risâle, 1992. google scholar
  • Laoust, Henri. İslâm’da Ayrılıkçı Görüşler. çev. Ethem Ruhi Fığlalı ve Sabri Hizmetli. İstanbul: Pınar Yayınları, 2017. google scholar
  • Özafşar, Mehmet Emin. Hadis ve Kültür Yazıları. Ankara: Kitabiyat Yayınları, 2005. google scholar
  • Safıyyüddin el-Buhârî. el-Kavlü’l-celî fî tercemeti şeyhilislâm İbn Teymiyye. Dârü Leyneti li’n-neşri ve’t-tevzî’, ts. google scholar
  • Salahüddin Müneccid. Şeyhülislâm İbn Teymiye: siretühû ve ahbarühû inde’l-müerrihîn. Beyrut: Dâ-rü’l-Kitâbi’l-Cedid, 1976. google scholar
  • Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemseddin Muhammed b. Abdirrahman b. Muhammed. el-İ’lân bi’t-tevbîh li-men zemme ehle’t-târîh. thk. Franz Rosenthal. çev. Sâlih Ahmed Ali. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts. google scholar
  • Sehâvî. ed-Dav’ü’l-Lâmî li ehli’l-karni’t-tâsi’. Beyrut, 1992. google scholar
  • İbnü’s-Serrâc. Teşvîkü’l-ervâh, haz. Nejdet Gürkan-Mehmet Necmettin Bardakçı-Mehmet Saffet Sarıkaya. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2015. google scholar
  • Sübkî, Ebû Nasr Tâceddin. Tâbakâtü’ş-Şâfi’iyyeti’l-Kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed Tanahi, Abdulfettah Mu-hammed el-Hulv. Kâhire, 1964. google scholar
  • Sübkî. es-Seyfü ’s-sakîlfi’r-redalâ İbn Zefl. Kâhire: Matbaatü’s-saâde, 1937. google scholar
  • Şeybânî, Muhammed b. İbrahim. et-Tavdîhü’l-celî fi’r-reddi ale’n-Nasîhati’z-Zehebiyyeti’l-menhûleti ale’l-İmâ-mi’z-Zehebî. Kuveyt, 1993. google scholar
  • Zehebî, Ebû Abdullâh Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Mu’cemü’l-muhtas bi’l-muhaddisîn. thk. Muhammed el-Habib Heyle. Taif: Mektebetü’s-Sıddîk, 1988. google scholar
  • Zehebî. Mu'cemü’ş-şüyûh. thk. Muhammed Habîb Heyle. Taif: Mektebetü’s-Sıddîk, 1988. Zehebî. el-İber fî haberi men ğaber. thk. Ebû Hâcir Muhammed Zağlûl. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ilmîyye, ts. google scholar
  • Zehebî. Tercemetu Şeyhi’l-İslâm İbni Teymiyye. thk. Hâlid b. Süleymân b. Ali. Dımaşk: er-Risâletu’l-âlemiyye, 2013. google scholar
  • Zehebî. Selâsetü Terâcimi’n-Nefîse min kitâbi Zeyli Târîhi’l-İslâm. thk. Muhammed b. Nâsır el-Acemî. Kuveyt, 1995. google scholar
  • Zehebî. Beyânü zeğali’l-'ilm. thk. Zâhid el-Kevserî. Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-turâs, ts. google scholar
  • Zehebî. Tezkiretü’l-huffâz. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmîyye, 1998. google scholar


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.