Memlükler Dönemi İlim Geleneği (13.-14. Yüzyıllar)

EnglishTürkçe

BÖLÜM


DOI :10.26650/B/AA07AA25.2023.010.01   IUP :10.26650/B/AA07AA25.2023.010.01    Tam Metin (PDF)

Memlük Dönemi Âlimlerinden Alemüddin el-Irâkî ve el-İnsâf Adlı Muhâkemâtı Üzerine

Mesut Kaya

Memlüklerin erken döneminde, medrese, cami ve hankahlarda ileri seviyede tefsir dersleri okutulmuş, bu eğitim kurumlarında tefsir tedris edenler önemli eserlere de imza atmışlardır. Mahmud b. Ömer ez-Zemahşerî’nin (ö. 538/1144) el-Keşşâf’ı medrese müfredatının en çok tercih edilen eseridir. Ulema bir yandan bu tefsiri okuturken bir yandan da eserdeki iʿtizâlî görüşlere yönelik çeşitli tenkitler kaleme almıştır. Bu tenkitlerin ilk ve en etkili örneği İbnü’l-Müneyyir’in (ö. 683/1284) el-İntisâf’ı olup eser kendisinden sonra yazılmış olan el-Keşşâf şerh ve hâşiyeleri için önemli bir kaynak olmuştur. Alemüddin Abdülkerim b. Ali el-Irâkî (ö. 704/1304), Memlüklerin meşhur müfessirlerinden biridir. Irâkî’nin pek çok ilimde, özellikle de tefsir ilminde âlim ve fazıl olduğu, tefsir ve usule dair eserler yazdığı nakledilmiştir. Irâkî, İbnü’l-Müneyyir’in el-İntisâf’ı üzerine el-İnsâf fî mesâli’l-hilâf beyne’zZemahşerî ve İbni’l-Müneyyir adındaki eseri kaleme almıştır. İbn Hacer, Irâkî’nin bu eseri Zemahşerî’ye destek çıkmak (fi’l-intisâr) amacıyla kaleme aldığını, bu nedenle tenkitlere uğradığını, müellifin bizzat kendisinin eserini, “reddiyenin reddiyesi” diye nitelendirdiğini, Süyûtî ise onun el-Keşşâf’la el-İntisâf arasında hakemlik yaptığını kaydeder. Bu eser daha sonra muhâkemât adıyla gelişecek olan bir literatürün de ilk örneklerinden birini oluşturur.


Anahtar Kelimeler: Tefsir, Memlükler, Muhâkemât, Alemüddin Abdülkerim b. Ali el-Irâkî, el-İnsâf
DOI :10.26650/B/AA07AA25.2023.010.01   IUP :10.26650/B/AA07AA25.2023.010.01    Tam Metin (PDF)

A Scholar of the Mamluk Period: ʿAlam al-Dīn al-ʿIrāqī and His Adjudicatory Work, al-Inṣāf

Mesut Kaya

The early period of the Mamluks witnessed advanced tafsīr courses in the madrasas, mosques and khānqāhs, and a number of significant works by those scholars instructing these courses in these educational institutions. Maḥmūd b. ʿUmar al-Zamakhsharī’s (d. 538/1144) al-Kashshāf was the most preferred work in the madrasa curriculum. The scholars of the time both read this commentary and wrote, on the other hand, various criticisms against the Muʿtazilite views it held. Of these criticisms, the first and most influential is Ibn al-Munayyir’s (d. 683/1284) al-Intiṣāf, which has since been an important source for al-Kashshāf commentaries and glosses written after him. ʿAlam al-Dīn ʿAbd al-Karīm b. ʿAlī al-ʿIrāqī (d. 704/1304) is one of the famous exegetes of the Mamluks. ʿIrāqī is reported to be a scholar versed in many areas, especially in the science of tafsīr, who wrote several works on tafsīr and its methodology. Among them is his al-Inṣāf fī masāʾil al-khilāf bayna al-Zamakhsharī wa Ibn alMunayyir, a commentary on al-Intiṣāf of Ibn al-Munayyir. Ibn Hajar states that ʿIrāqī wrote this work to support al-Zamakhsharī (fī al-intiṣār), for which he faced criticisms, and the author himself described the work as a “critique of critique” whereas al-Suyūṭī notes that he acted as an arbitrator between al-Kashshāf and al-Intiṣāf. As such the work constitutes one of the first examples of a literature that would later develop under the name of “adjudication” (muḥākamāt).


Anahtar Kelimeler: Tafsīr, Mamluks, Adjudication, ʿAlam al-Dīn ʿAbd al-Karīm b. ʿAlī al-ʿIrāqī, al-Inṣāf

Referanslar

  • Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1973. google scholar
  • Dâvûdî, Muhammed b. Ali. Tabakâtü’l-müfessirîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983. google scholar
  • Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1999. google scholar
  • Hısnî, Takıyyüddin. Kitâbü’l-kavâid. thk. Abdurrahman b. Abdullah eş-Şu’lânî. 4 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1997. google scholar
  • İbn binti’l-Irâkî. el-İnsâf: Muhtasaru’l-İntisâf mine’l-Keşşâf. thk. Muhammed Dîb el-Abbâs - Muhammed Rebî‘ el-Cüneydî. Dubai: Câizetü Dübey ed-Devliyye li’l-Kur’âni’l-Kerîm, 2017. google scholar
  • İbn Hacer el-Askalânî. ed-Dürerü’l-kâmine fi’l-a‘yâni’l-mieti’s-sâmine. thk. Abdulmuid Han. Haydarâbâd: Mec-lisü Dâireti’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1972. google scholar
  • İbn Hacer el-Askalânî. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1379. google scholar
  • İbn Kadî Şühbe. Tabakatü’ş-Şâfiiyye. thk. Hâfız Abdülalîm Han. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1987. google scholar
  • İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ. Tabakatü’l-fukahâi’ş-Şâfîyyîn. thk. Ahmed Ömer Hâşim - M. Azeb. y.y.: Mektebe-tü’s-sekafeti’d-dîniyye, 1993. google scholar
  • İbn Reşîd, Muhibbüddîn. Mil’ü’l-aybe bima cümia bitûli’l-gaybe. thk. Muhammed el-Habîb. Beyrut: Dâru’l-Gar-bi’l-İslâmî, 1988. google scholar
  • Kaya, Mesut. “İslâm İlimler Tarihinde Muhâkemât Geleneği: Tefsir Hâşiyeleri Merkezli Bir Deneme”. İslam Araştırmaları Dergisi 33 (2015), 1-37. google scholar
  • Kaya, Mesut. “Memlûk Dönemi Tefsir Eğitimi ve Çalışmaları: Tarihsel Bir Değerlendirme”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24/3 (2020), 993-1015. google scholar
  • Makrîzî, Takiyüddîn. el-Mukaffa’l-Kebîr. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2006. google scholar
  • Makrîzî, Takiyüddîn. es-Sülûk li-ma’rifeti düveli’l-mülûk. thk. Muhammed Abdulkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997. google scholar
  • Maşalı, Mehmet Emin. “Tefsirde Ehl-i Sünnet Savunması: İbnü’l-Müneyyir Örneği”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 5/3 (2005), 61-90. google scholar
  • Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybek. A’yânü’l-asr ve a’vanu’n-nasr. thk. Ali Ebû Zeyd - Muhammed Salim Mu-hammed. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1998. google scholar
  • Sübkî, Tâceddîn Abdülkâfi. Tabakâtü’ş-şâfi‘iyeti’l-kübrâ. thk. Mahmud Muhammed et-Tanâhî. 10 Cilt. Kahire: Hecr et-Tıbâa ve’n Neşr ve’t Tevzî’, 1992. google scholar
  • Süyûtî, Celâleddin. Buğyetü’l-vüât tabakâti’l-lugaviyyîn ve’n-nühât. thk. M. Ebu’l-Fadl İbrahim. 2 Cilt. Lübnan: Mektebetü’l Asriyye, ts. google scholar
  • Süyûtî, Celâleddin. el-İtkânfî 'Ulumi’l-Kur’ân. thk. M. Ebu’l-Fazl İbrâhim. 4 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l Mısriyye, 1974. google scholar
  • Süyûtî, Celâleddin. Hüsnü’l-muhâdara fî târihi Mısr ve’l- Kâhira. 2 Cilt. Mısır: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1967. google scholar
  • Süyûtî, Celâleddin. Nevâhidü’l-ebkâr şevâridü’l-efkâr. 3 Cilt. Suudi Arabistan: Câmiatü Ümmü’l-Kurâ, 2004. google scholar
  • Tîbî, Şerefüddin. Fütûhu’l-gayb fi’l-keşf an kınâi’r-rayb. thk. M. Abdürrahim. 17 Cilt. Dübey: Câizetü Dübe-yi’d-Devliyye li’l-Kur’âni’l-Kerîm, 2013. google scholar
  • Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a’lâm. thk. Ömer Abdüs-selam et-Tedmurî. 52 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1993. google scholar
  • Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf 'an hakâ’ikı gavâmizi ’t-tenzîl ve ‘uyûni’--ekavîl fî vücûhi ’t-te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kitâbi’l-Arabi, 3. Basım, 1986. google scholar
  • Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts. google scholar
  • Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Bahru’l-Muhît fî Usûli’l-Fıkh. 8 Cilt. Dâru’l-Kütübî, 1994. google scholar
  • Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. M. Ebu’l-Fazl İbrahim. 4 Cilt. Kahire: Darü’t-Türâs, 1957. google scholar
  • Zübeyrî, Velid b. Ahmed vd. el-Mevsûatü’l-Müyessera. Manchester: Mecelletü’l-Hikme, 2003. google scholar


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.