Memlükler Dönemi İlim Geleneği (13.-14. Yüzyıllar)

EnglishTürkçe

BÖLÜM


DOI :10.26650/B/AA07AA25.2023.010.15   IUP :10.26650/B/AA07AA25.2023.010.15    Tam Metin (PDF)

Memlük Ulemasını Şahsi Yazışmalardan Okumak: Safedî ve İhvâniyyâtı

Güllü Yıldız

14. asır Memlük âlimlerinden Halîl b. Aybek es-Safedî (ö. 764/1363), özellikle tarih ve edebiyat alanındaki eserleri ile tanınır. Bu eserlerinden biri çağdaşı âlim, kâtip ve ediplerle mektuplaşmalarını bir araya getirdiği Elhânü’s-sevâciʿ beyne’l-bâdî ve’l-mürâci‘dir. Muhataplarının isimlerine göre alfabetik olarak düzenlenen ve yazışmalarına geçmeden evvel haklarında biyografik malumat verilen bu eser, tabakat ve mektup türlerini bir araya getirmesiyle türünün bilinen tek örneği olarak değerlendirilir. Bu çalışma söz konusu esere dayanarak Safedî’nin ilmî çevresi ve bu çevreyle irtibatının boyutlarını incelemektedir. Mektupların edebî yönünden ziyade tarihsel kaynaklığına odaklanan bu çalışmada, ihvâniyyât denilen şahsi mektuplaşmaların ilmî hayat hakkında ne türden veriler sunabileceği örnekleriyle ortaya koyulmaktadır. Böylece 14. asrın ilmî hayatında öne çıkan kişiliklerden biriolarak Safedî’nin, çağdaşı âlim, kâtip ve ediplerle şahsi ve mesleki ilişkileri tasvir edilerek bu ilişkilerin mahiyeti ve taraflarının gözünden nasıl değerlendirildiği ele alınmaktadır. Son olarak, Safedî’nin gerek mektupları gerekse biyografik malumatı, diğer eserlerinden et-Tezkire, el-Vâfî bi’l-vefeyât ve A‘yânü’l-asr’da yer verdiği halde yeni bir çerçeve ile telif etme gereğini neden hissettiği sorusu cevaplanmaya çalışılmaktadır.


Anahtar Kelimeler: Safedî, Elhânü’s-sevâciʿ, Mektuplaşma, İhvâniyyât, Memlük Uleması
DOI :10.26650/B/AA07AA25.2023.010.15   IUP :10.26650/B/AA07AA25.2023.010.15    Tam Metin (PDF)

Reading the Mamluk ʿUlamāʾ Through Private Correspondence: al-Ṣafadī and His Ikhwāniyyāt

Güllü Yıldız

Khalīl ibn Aybak al-Ṣafadī (d. 764/1363), as one of the prominent figures in the scholarly life of the fourteenth century Mamluks is recognized especially with his works on history and Arabic literature. One of these works entitled Alḥā n al-sawājiʿ bayna al-bādī wa-al-murājiʿ is a compilation of letters exchanged with contemporary scholars, scribes and litterateurs. It is composed under the name of the correspondent in the alphabetical order and provides biographical information about the correspondent before recording the letters. Thus it is a unique example of its genre as being a mélange of biographical dictionary and epistolary collection. This study, referring to the work under examination analyzes the scholarly milieu of al-Ṣafadī and the dimensions of relationship with his entourage. Examining the text as an historical source rather than a literary work, this study focuses on the source value of private letters which is called ikhwāniyyāt. Finally, it investigates why al-Ṣafadī felt the need to compile Alḥā n alsawāji ʿ since most of the material in this work, both letters and biographical information, were already included in his other works; Tadhkira, al-Wāfī bi’l-wafayāt and A‘yān al-‘aṣr.


Anahtar Kelimeler: al-Ṣafadī, Alḥā n al-sawājiʿ, Correspondence, Ikhwāniyyāt, the Mamluk ʿUlamāʾ

Referanslar

  • Durmuş, İsmail. “Safedî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/447-450. İstanbul: TDV Yayınları, 2008. google scholar
  • Er, Rahmi. “Risâle”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/112-113. İstanbul: TDV Yayınları, 2008. google scholar
  • Escovitz, Joseph H. “Vocational Patterns of the Scribes of the Mamlūk Chancery”. Arabica 23 (1976), 42-62. google scholar
  • Franssen, Élise. “al-Ṣafadī: The Scholar as a Reader”. Authors as Readers in the Mamlūk Period and Beyond. ed. Élise Franssen. 88-152. Venedik: Edizioni Ca’ Foscari, 2022. google scholar
  • Gully, Adrian. The Culture of Letter-Writing in Pre-Modern Islamic Society. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2008. google scholar
  • Akkach, Samer. Letters of a Sufi scholar: The Correspondence of ʿAbd al-Ghanī al-Nābulusī (1641-1731). Leiden: Brill, 2010. google scholar
  • Hachmeier, Klaus. “Private Letters, Official Correspondence: Buyid ‘Inshāʾ’ as a Historical Source”. Journal of Islamic Studies 13/2 (Mayıs 2002), 125-154. google scholar
  • Arazi, A. “Risāla”. The Encyclopaedia of Islam (New Edition). ed. C. E. Bosworth vd. 7/532-544. Leiden: Brill, 1998). google scholar
  • Hachmeier, Klaus. “The Letters of Abū Isḥāq Ibrāhīm al‑Ṣābiʾ: A Large Buyid Collection Established from Manuscripts and Other Sources”. Mélanges de l’Université Saint-Joseph 63 (2010-2011), 107-221. google scholar
  • Ayaz, Fatih Yahya. Memlükler’de Tarih ve Tarihçiler. Ankara: TTK, 2020. google scholar
  • Halebî, Şihâbüddin Mahmud. Hüsnü’t-tevessül fî sınâ‘ati’t-teressül. thk. Ekrem Osman Yûsuf. Bağdad: Dârü’r- Reşid, 1980. google scholar
  • Bauden, Frédéric. “Ikhwāniyyāt Letters in the Mamluk Period: A Document (Muṭālaʿa) Issued by al-Muʾayyad Shaykh’s Chancery and a Contribution to Mamluk Diplomatics”. Egypt and Syria under Mamluk Rule Political, Social and Cultural Aspects. ed. Amalia Levanoni. 157-200. Leiden: Brill, 2021. google scholar
  • Bauden, Frédéric. “Maqriziana XIII: An Exchange of Correspondence between al-Maqrīzī and al-Qalqashandī”. Developing Perspectives in Mamluk History Essays in Honor of Amalia Levanoni. ed. Yuval Ben-Bassat. 201-229. Leiden: Brill, 2017. google scholar
  • Hameen-Anttila, Jaakko. “The essay and debate (al-risāla and al-munāẓara)”. Arabic Literature in The Post-Classical Period. ed. Roger Allen- D. S. Richards. 134-144. Cambridge: Cambridge University Press, 2008. google scholar
  • Bauer, Thomas. “Mamluk Literature as a Means of Communication”. Ubi sumus? Quo vademus? Mamluk Studies - State of the Art. ed. Stephan Conermann. 23-56. Bonn: V&R Unipress, 2013. google scholar
  • Holt, P. M. “A Chancery Clerk in Medieval Egypt”. English Historical Review 101 (1986), 671-679. google scholar
  • Diem, Werner. “Arabic Letters in Pre-modern Times. A Survey with Commented Selected Bibliographies”. Asiatische Studien/Études Asiatiques 62/3 (2008), 843-883. google scholar
  • İbn Fazlullah el-Ömerî, Ebü’l-Abbas Şihâbüddin Ahmed b. Yahya. Mesâlikü’l-ebsâr fî memâliki’l-emsâr. thk. İbrahim Salih. 27 Cilt. Abudabi: el-Mecma‘ü’s-Sekafî, 1423/2002. google scholar
  • Durmuş, İsmail. “Mektup”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/14-16. Ankara: TDV Yayınları 2004. google scholar
  • İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddin Ahmed b. Ali. ed-Dürerü’l-kâmine fî a‘yâni’l-mieti’s-sâmine. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1414/1993. google scholar
  • Durmuş, İsmail. “Safedî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/447-450. İstanbul: TDV Yayınları, 2008. google scholar
  • İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddin Yûsuf. el-Menhelü’ṣ-ṣâfî ve’l-müstevfî ba‘de’l-Vâfî. nşr. Nebîl M. Abdülazîz. 12 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Âmme li’l-Kitâb, 1984-2006. google scholar
  • Er, Rahmi. “Risâle”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/112-113. İstanbul: TDV Yayınları, 2008. google scholar
  • Kalkaşendî, Ebü’l-Abbas Şihâbüddin Ahmed b. Ali. Subhü’l-a‘şâ fî sınâ‘ati’l-inşâ. thk. M. Hüseyin Şemsüddin. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1407/1987. google scholar
  • Escovitz, Joseph H. “Vocational Patterns of the Scribes of the Mamlūk Chancery”. Arabica 23 (1976), 42-62. google scholar
  • Lâşîn, Muhammed Abdülmecid. es-Safedî ve âsâruhu fi’l-edeb ve’n-nakd. Kahire: Dâru’l-Âfâki’l-Arabiyye, 1425/2005. google scholar
  • Franssen, Élise. “al-Ṣafadī: The Scholar as a Reader”. Authors as Readers in the Mamlūk Period and Beyond. ed. Élise Franssen. 88-152. Venedik: Edizioni Ca’ Foscari, 2022. google scholar
  • Leder, Stefan. “Letters in my Mind: Concepts and Practices of Response in the Writing of al-Qādī al-Fāḍil”. Authors as Readers in the Mamlūk Period and Beyond. ed. Élise Franssen. 27-43. Venedik: Edizioni Ca’ Foscari, 2022. google scholar
  • Gully, Adrian. The Culture of Letter-Writing in Pre-Modern Islamic Society. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2008. google scholar
  • Little, D. P. “al-Ṣafadī as Biographer of his Contemporaries”. Essays on Islamic Civilization. 109-120. Leiden: Brill, 1976. google scholar
  • Hachmeier, Klaus. “Private Letters, Official Correspondence: Buyid ‘Inshāʾ’ as a Historical Source”. Journal of Islamic Studies 13/2 (Mayıs 2002), 125-154. google scholar
  • Martel-Thoumian, Bernadette. Les civils et l’administration dans l’État militaire mamluk (IXe/XVe siècle). Damascus: Institut Français de Damas, 1992. google scholar
  • Hachmeier, Klaus. “The Letters of Abū Isḥāq Ibrāhīm al‑Ṣābiʾ: A Large Buyid Collection Established from Manuscripts and Other Sources”. Mélanges de l’Université Saint-Joseph 63 (2010-2011), 107-221. google scholar
  • Musawi, Muhsin al-. “Pre-modern Belletristic Prose”. Arabic Literature in The Post-Classical Period. ed. Roger Allen- D. S. Richards. 101-133. Cambridge: Cambridge University Press, 2008. google scholar
  • Halebî, Şihâbüddin Mahmud. Hüsnü’t-tevessül fî sınâ‘ati’t-teressül. thk. Ekrem Osman Yûsuf. Bağdad: Dârü’r- Reşid, 1980. google scholar
  • Northrup, Linda S. From Slave to Sultan: The Career of al-Mansūr Qalāwūn and the Consolidation of Mamluk Rule in Egypt and Syria (678–689 A.H./1279–1290 A.D.). Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 1998. google scholar
  • Hameen-Anttila, Jaakko. “The essay and debate (al-risāla and al-munāẓara)”. Arabic Literature in The Post-Classical Period. ed. Roger Allen- D. S. Richards. 134-144. Cambridge: Cambridge University Press, 2008. google scholar
  • Orfali, Bilal. The Anthologist’s Art: Abū Manṣūr al-Tha‘ālibī and His Yatīmat al-dahr. Leiden: Brill, 2016. google scholar
  • Holt, P. M. “A Chancery Clerk in Medieval Egypt”. English Historical Review 101 (1986), 671-679. google scholar
  • Pomerantz, A. Maurice. Licit Magic: The Life and Letters of al-Sahib b. Abbad (d. 385/995). Leiden: Brill, 2018. google scholar
  • İbn Fazlullah el-Ömerî, Ebü’l-Abbas Şihâbüddin Ahmed b. Yahya. Mesâlikü’l-ebsâr fî memâliki’l-emsâr. thk. İbrahim Salih. 27 Cilt. Abudabi: el-Mecma‘ü’s-Sekafî, 1423/2002. google scholar
  • Richards, D. S. Mamluk Administrative Documents from St. Catherine’s Monastery. Leuven: Peeters, 2011. google scholar
  • İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddin Ahmed b. Ali. ed-Dürerü’l-kâmine fî a‘yâni’l-mieti’s-sâmine. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1414/1993. google scholar
  • Rowson, Everett K. “al-Safadī”. Essays in Arabic Literary Biography 1350-1850. ed. Joseph E. Lowry- Devin J. Stewart. 341-357. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2009. google scholar
  • İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddin Yûsuf. el-Menhelü’ṣ-ṣâfî ve’l-müstevfî ba‘de’l-Vâfî. nşr. Nebîl M. Abdülazîz. 12 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Âmme li’l-Kitâb, 1984-2006. google scholar
  • Rowson, Everett. “An Alexandrian Age in Fourteenth-Century Damascus: Twin Commentaries on Two Celebrated Arabic Epistles”. Mamluk Studies Review 7/1 (2003), 97-110. google scholar
  • Kalkaşendî, Ebü’l-Abbas Şihâbüddin Ahmed b. Ali. Subhü’l-a‘şâ fî sınâ‘ati’l-inşâ. thk. M. Hüseyin Şemsüddin. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1407/1987. google scholar
  • Safedî, Salâhuddin Halil b. Aybek. A‘yânü’l-asr ve a‘vânu’n-nasr. thk. Ali Ebû Zeyd vd. 5 Cilt. Dımaşk: Dârü’l- Fikr, 1418/1998. google scholar
  • Lâşîn, Muhammed Abdülmecid. es-Safedî ve âsâruhu fi’l-edeb ve’n-nakd. Kahire: Dâru’l-Âfâki’l-Arabiyye, 1425/2005. google scholar
  • Safedî, Salâhuddin Halil b. Aybek. Elhânü’s-sevâciʿ beyne’l-bâdi’ ve’l-mürâciʿ. nşr. İbrâhim Sâlih. 2 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Beşâir, 1425/2004. google scholar
  • Leder, Stefan. “Letters in my Mind: Concepts and Practices of Response in the Writing of al-Qādī al-Fāḍil”. Authors as Readers in the Mamlūk Period and Beyond. ed. Élise Franssen. 27-43. Venedik: Edizioni Ca’ Foscari, 2022. google scholar
  • Safedî, Salâhuddin Halil b. Aybek. Elhânü’s-sevâciʿ beyne’l-bâdi’ ve’l-mürâciʿ. nşr. Muhammed Âyiş. 2 Cilt. Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1428/2007. google scholar
  • Little, D. P. “al-Ṣafadī as Biographer of his Contemporaries”. Essays on Islamic Civilization. 109-120. Leiden: Brill, 1976. google scholar
  • Safedî, Salâhuddin Halil b. Aybek. el-Vâfî bi’l-vefeyât, nşr. Sven Dedering vd. 29 Cilt. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 2. baskı, 1381-1418/1962-1997. google scholar
  • Martel-Thoumian, Bernadette. Les civils et l’administration dans l’État militaire mamluk (IXe/XVe siècle). Damascus: Institut Français de Damas, 1992. google scholar
  • Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddin Abdülvehhab b. Ali. Ṭabakātü’ş-Şâfi‘iyyeti’l-kübrâ. thk. M. Muhammed et-Tanâhî- Abdülfettah M. el-Hulv. 10 Cilt. Kahire: Matbaatu İsâ el-Bâbî el-Halebî, 1964/1383. google scholar
  • Musawi, Muhsin al-. “Pre-modern Belletristic Prose”. Arabic Literature in The Post-Classical Period. ed. Roger Allen- D. S. Richards. 101-133. Cambridge: Cambridge University Press, 2008. google scholar
  • Van Berkel, Maaike. “A Well-Mannered Man of Letters or A Cunning Accountant: Al-Qalqashandī and the Historical Position of the Kātib”. Al-Masaq: Islam and the Medieval Mediterranean 13 (2001), 87-96. google scholar
  • Northrup, Linda S. From Slave to Sultan: The Career of al-Mansūr Qalāwūn and the Consolidation of Mamluk Rule in Egypt and Syria (678–689 A.H./1279–1290 A.D.). Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 1998. google scholar
  • Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed. Mu‘cemü muhaddissi’z-Zehebî. nşr. Rûhiyye Abdurrahman es-Süyûfî. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1413/1993. google scholar
  • Orfali, Bilal. The Anthologist’s Art: Abū Manṣūr al-Tha‘ālibī and His Yatīmat al-dahr. Leiden: Brill, 2016. google scholar
  • Pomerantz, A. Maurice. Licit Magic: The Life and Letters of al-Sahib b. Abbad (d. 385/995). Leiden: Brill, 2018. google scholar
  • Richards, D. S. Mamluk Administrative Documents from St. Catherine’s Monastery. Leuven: Peeters, 2011. google scholar
  • Rowson, Everett K. “al-Safadī”. Essays in Arabic Literary Biography 1350-1850. ed. Joseph E. Lowry- Devin J. Stewart. 341-357. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2009. google scholar
  • Rowson, Everett. “An Alexandrian Age in Fourteenth-Century Damascus: Twin Commentaries on Two Celebrated Arabic Epistles”. Mamluk Studies Review 7/1 (2003), 97-110. google scholar
  • Safedî, Salâhuddin Halil b. Aybek. A‘yânü’l-asr ve a‘vânu’n-nasr. thk. Ali Ebû Zeyd vd. 5 Cilt. Dımaşk: Dârü’l- Fikr, 1418/1998. google scholar
  • Safedî, Salâhuddin Halil b. Aybek. Elhânü’s-sevâciʿ beyne’l-bâdi’ ve’l-mürâciʿ. nşr. İbrâhim Sâlih. 2 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Beşâir, 1425/2004. google scholar
  • Safedî, Salâhuddin Halil b. Aybek. Elhânü’s-sevâciʿ beyne’l-bâdi’ ve’l-mürâciʿ. nşr. Muhammed Âyiş. 2 Cilt. Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1428/2007. google scholar
  • Safedî, Salâhuddin Halil b. Aybek. el-Vâfî bi’l-vefeyât, nşr. Sven Dedering vd. 29 Cilt. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 2. baskı, 1381-1418/1962-1997. google scholar
  • Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddin Abdülvehhab b. Ali. Ṭabakātü’ş-Şâfi‘iyyeti’l-kübrâ. thk. M. Muhammed et-Tanâhî- Abdülfettah M. el-Hulv. 10 Cilt. Kahire: Matbaatu İsâ el-Bâbî el-Halebî, 1964/1383. google scholar
  • Van Berkel, Maaike. “A Well-Mannered Man of Letters or A Cunning Accountant: Al-Qalqashandī and the Historical Position of the Kātib”. Al-Masaq: Islam and the Medieval Mediterranean 13 (2001), 87-96. google scholar
  • Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed. Mu‘cemü muhaddissi’z-Zehebî. nşr. Rûhiyye Abdurrahman es-Süyûfî. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1413/1993. google scholar


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.