Memlükler Dönemi İlim Geleneği (13.-14. Yüzyıllar)

EnglishTürkçe

BÖLÜM


DOI :10.26650/B/AA07AA25.2023.010.07   IUP :10.26650/B/AA07AA25.2023.010.07    Tam Metin (PDF)

Memlükler Dönemi Fıkıh-Hadis İlişkisinde Bir Dönüm Noktası: Fıkıh Eserlerinde Temel Hadis Kaynaklarının Yer Alması (Hanefî Mezhebi Örneği)

Bekir Karadağ

İslâmî ilimlerin teşekkül etmesiyle beraber birbiriyle yakın ilişki içerisinde olan ilimlerden ikisi fıkıh ve hadis ilimleri olmuştur. İki ilim dalı arasındaki bu ilişki bilgi değeri açısından olabileceği gibi disiplinlerin tedvin felsefesiyle de ilgilidir. İlk dönemlerde fıkıh disiplininin tedvin felsefesi, hadis ilimlerini etkilemişken sonraki dönemlerde bu etkilenme nispeten ters yönde değişmiştir. Buna göre belli bir dönemden sonra tedvin edilen fıkıh eserlerinde bazı yönlerden değişim gözlemlenmiştir. Temel hadis kaynaklarının otorite haline gelmeye başladığı bu dönemde hadis, hem fıkıh düşüncesini yönlendirmiş hem de fıkıh eserlerinin içeriğini kısmen de olsa değiştirmiştir. Bu dönemden sonra artık bazı fıkıh eserlerinde yer yer bir hadis eserini çağrıştıracak kadar hadis ve hadis ilimlerine yer verildiği görülmektedir. Fıkıh ilminin donuk olmadığını aksine canlı ve sürekli gelişen bir ilim dalı olduğunu gösteren bu durum, diğer Sünnî fıkıh mezheplerinde de görülmesine rağmen Hanefî mezhebine daha geç bir dönemde sirayet etmiştir. Mâlikî ve Şâfiî mezheplerinde somut örnekleri görülen bu değişim, Hanefî mezhebinde ise Memlükler dönemine tekabül etmektedir. Bu çalışmada daha önce mezhepte pek görülmeyen Memlükler dönemi Hanefî fakihlerinin telif ettiği fıkıh eserlerinde temel hadis kaynaklarına yer verilmesi olgusu ele alınacaktır. Bu bağlamda temel hadis kaynaklarına yönelmenin sebepleri ve Hanefi fıkıh düşüncesi üzerindeki etkisi incelenecektir. 


Anahtar Kelimeler: Fıkıh, Hadis, Temel Hadis Kaynakları, Hanefî Mezhebi, Memlükler
DOI :10.26650/B/AA07AA25.2023.010.07   IUP :10.26650/B/AA07AA25.2023.010.07    Tam Metin (PDF)

A Milestone in the Relationship between Fiqh and Hadith in the Mamluk Period: Including Basic Hadith Sources in Fiqh Works (The Example of the Hanafi Madhhab)

Bekir Karadağ

With the formation of Islamic sciences, two of the sciences that were in close relationship with each other were fiqh and hadith. This relationship between the two disciplines may be related to the value of knowledge, but it is also related to the philosophy of the disciplines. While in the early periods, the philosophy of the discipline of fiqh influenced the hadith sciences, in later periods, this influence changed relatively in the opposite direction. Accordingly, after a certain period, a change was observed in some aspects of the works of fiqh that were edited. In the period when the main hadith sources began to become authoritative, hadith both guided fiqh thought and partially changed the content of fiqh works. After this period, some fiqh works began to include hadith and hadith sciences to the extent that they resembled a work of hadith. This situation, which shows that fiqh is not a frozen science but rather a lively and constantly evolving branch of science, was also seen in other Sunni fiqh sects, but it spread to the Hanafi sect at a later period. This change, which has concrete examples in the Mālikī and Shāfiʿī sects, corresponds to the Mamluk period in the Hanafi sect. In this study, the phenomenon of including basic hadith sources in the fiqh works written by Hanafi jurists in the Mamluk period, which was not seen in the sect before, is discussed. In this context, the process of turning to the main hadith sources is mentioned, and the reasons for this phenomenon are analyzed. In addition, some of the effects of this phenomenon and its consequences on Hanafi fiqh thought are analyzed.


Anahtar Kelimeler: Fiqh, Hadith, Basic Hadith Resources, Hanafi Madhhab, Mamluks

Referanslar

  • Acar, Yusuf. “Hanefî Fıkıh Kitaplarındaki Bazı Rivayetlerin Hadis Açısından Problemleri”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31(2011), 222. google scholar
  • Akgündüz, Ahmet. “Gaznevî, Ömer b. İshak”. 13/487-488. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1996. google scholar
  • Aliyyü’l-Kârî, Ebü’l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed. Fethu bâbi’l-inâye bi-şerhiKitâbi’n-Nukâye. İ'tena bihi Muhammed Nizar Temim, Heysem Nizar Temim. Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1418/1997. google scholar
  • Aydın, Hakkı. Sivaslı İbni Hümâm ve Tahrîri. Sivas: Sivas Kemaleddin İbn-i Hümam Vakfı Yayınları, 1993. google scholar
  • Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b. Ahmed b. Musa. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. Beyrut: Dâru’l-Kü-tübi’l-İlmiyye, 2012. google scholar
  • Aynî, Ebû Muhammed Bedruddîn Mahmûd b. Ahmed b. Musa. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, ts. google scholar
  • Bâbertî, Ekmeleddin Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed. el-İnâye Şerhu’l-Hidâye. Beyrut: Dâ-ru’l-Fikr, ts. google scholar
  • Bedir, Murteza. Fıkıh, Mezhep ve Sünnet (Hanefî Fıkıh Teorisinde Peygamber’in Otoritesi). Ensar Neşriyat, İstanbul 2004. google scholar
  • Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. Ma'rifetü’s-sünen ve’l-âsâr. thk. Abdülmu'ti Emin Kal'aci. Karaçi: Câmiatü’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1412/1991. google scholar
  • Budak, Ali. Tahric Literatürü ve Hadis Tenkidindeki Yeri. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008. google scholar
  • Buğrahan, İhsan. Sahîhayn Üzerinde İcmâ Meselesinin Tahlili. Bingöl: Bingöl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020. google scholar
  • Cehdelî, Hasan b. Hamîd b. Hammâdî. el-Gâye fî şerhi’l-Hidâye telîfu Ebi’l-Abbâs Ahmed b. İbrahim b.Abdul-ganî es-Serûcî (t. 710) min evveli’l-kitâb ila nihâyeti bâbi’l-hayzi ve’l-istihâze. Medine: el-Câmitü’l-İslâ-miyye, Külliye^’ş-Şerra, Doktora Tezi, ts. google scholar
  • Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. thk. İsmetullah İnayetullah Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye- Medine: Dârü’s-Sirac, 1431/2010. google scholar
  • Çakın, Kamil. “Buhârî’nin Otoritesini Kazanma Süreci”, İslâmî Araştırmalar 10/1-2-3 (1997), 100-109. google scholar
  • Dihlevî, Şâh Veliyyullâh Ahmed b. Abdirrahîm Fârûkî. el-İnsâf fî beyâni esbâbi’l-ihtilâf. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1404. google scholar
  • Duman, Soner. İbn Teymiyye’nin Fıkıh Düşüncesi. İstanbul: Beka Yayınları, 2018. google scholar
  • Gaznevî, Ebû Hafs Siraceddin Ömer b. İshak b. Ahmed, el-Gurretü’l-münîfe fl tahkîki ba'zı mesâili’l-İmâm Ebî Hanîfe. b.y.: Müessetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1046/1986. google scholar
  • Görmez, Mehmet. “Tahrîc”. 39/419-420. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. google scholar
  • Güler, Zekeriya. Hadis Tetkikleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015. google scholar
  • Hâzimî, Ebu Bekr Muhammed b. Mûsa. Şurûtu’l-eimmeti’l-hamse. thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-turâs, ts. google scholar
  • İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dimaşkî. Reddü’l-muhtâr ala Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412/1992. google scholar
  • İbn Ebü’l-İz, Ebü’l-Hasan Sadreddin Ali b. Alaeddin Ali b. Muhammed. et-Tenbîh ala müşkilâti’l-Hidâye. thk. Abdülhakim b. Muhammed Şakir. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1424/2003. google scholar
  • İbn Emîru Hâc, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Muhammed. et-Takrîr ve’t-tahbîr Beyrut: Dârü’l-Kü-tübi’l-İlmiyye, 1983/1403. google scholar
  • İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddime. çev. Halil Kendir. Ankara: Yeni Şafak, 2004. google scholar
  • İbnü’l-Cevzî, Ebü>l-Muzaffer Şemseddin Yusuf b. Kızoğlu Sıbt İbnü’l-Cevzî. Îsârü’l-insâf fî âsâri’l-hilâf. thk. Nâsır el-Ali en-Nâsır el-Halîfî. Kahire: Dârü’s-Selâm, 1987. google scholar
  • İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid. et-Tahrîr fi usûli’l-fıkıh. Mısır: Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduhu, 1351/1932. google scholar
  • İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid. Fethü’l-kadîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts. google scholar
  • İbnü’s-Salâh, Takiyyüddin Osman b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî. Ma'rifetü ulûmi’l-hadıs: Mukaddimetü İb-nü’s-Salâh. thk. Nureddin Itr. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1406/1986. google scholar
  • Kalaycı, Mehmet. Tarihsel Süreçte Eşarilik Maturidilik İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013. google scholar
  • Karadağ, Bekir. Hadisle Fıkıh Buluşturan Bir Memlük Hanefî Fakihi: Bedruddîn Aynî. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019. google scholar
  • Karadağ, Bekir. Mısır Hanefîliği (Memlükler Dönemi Hanefî Fıkıh Düşüncesi). Ankara: Astana Yayınları, 2020. google scholar
  • Kâtib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Süllemü’l-vüsûl ila tabakâti’l-fuhûl. thk. Mahmud Abdülkadir el-Arnaût. İstanbul: Mektebetü İrsîkâ (IRCICA), 2010. google scholar
  • Kevserî, Muhammed Zâhid b. el-Hasan b. Ali Zâhid. Fıkhu ehli’l-Irâk ve hadîsuhum. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Kahire el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Turâs, 2002. google scholar
  • Koca, Ferhat. “İbn Ebü’l-İz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19. İstanbul: TDV Yayınları, 1999. google scholar
  • Koca, Ferhat. “İbnü’l-Hümâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21. İstanbul: TDV Yayınları, 2000. google scholar
  • Kudûrî, Ahmed. Muhtasaru’l-Kudûrî. çev. Soner Duman - Osman Güman. İstanbul: Beka Yayıncılık, 2017. google scholar
  • Kudûrî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. et-Tecrîd. thk. Muhammed Ahmed Sirâc, Ali Cum’a Muhammed. Kahire: Dârü’s-Selam, 1427/2006. google scholar
  • Kureşî, Abdülkadir b. Muhammed b. Nasrullah el-Hanefî. el-İnâye bi-Ma'rifeti ehâdîsi’l-Hidâye. İstanbul: Millet Genel Kütüphanesi, Feyzullah Efendi, 288. google scholar
  • Leknevî, Abdülhay. Temel Hadis Meseleleri. Çev. Harun Reşit Demirel. Konya: Hüner Yayınları, 2014. google scholar
  • Leknevî, Ebü’l-Hasenat Muhammed Abdülhay b. Muhammed. el-Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefîyye. tsh. ve tlk. Muhammed Bedreddin Ebû Firâs en-Na’sânî. Kahire: Matbaatü’s-Saade, 1324. google scholar
  • Menbicî, Cemâluddîn Ebû Muhammed Ali b. Ebî Yahya Zekeriyya Mesud. el-Lübâb fi’l-cem’i beyne’l-Kitâbi ve’s-Sünneti. thk. Muhammed Fadl Abdulaziz El-Murâd. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1414/1994. google scholar
  • Moğultay b. Kılıç, Alâuddîn. Islâhu Kitâbu İbnü’s-Salâh. thk. Muhyiddin Cemal el-Bekkârî. Kahire: el-Mekte-betü’l-İslâmiyye, 2007. google scholar
  • Özel, Ahmet. “Kureşî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/441-442. Ankara: TDV Yayınları, 2002. google scholar
  • Özel, Ahmet. Hanefî Fıkıh Alimleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2013. google scholar
  • Özpınar, Ömer. “Teşekkül Sürecinde Hadis-Fıkıh İlişkisi Üzerine”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2005), 129-150. google scholar
  • Polat, Salahattin. “İbnü’t-Türkmânî, Alâeddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/234-235. İstanbul: TDV Yayınları: 2000. google scholar
  • Sakallı, Talat. “İbn Kutluboğa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/152-154. İstanbul: TDV Yayınları, 1999. google scholar
  • Tozlu, İbrahim. Moğultay b. Kılıç (ö.762/1361) ve Hadis İlmindeki Yeri (Konya, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011), 286. google scholar
  • Uğur, Seyit Mehmet. Hanefîlerde Mezhep İçi Tercih ve Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019. google scholar
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “Fahreddin Er-Râzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/89-95. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. google scholar
  • Yıldırım, Enbiya. “Sahîhân Üzerinde İcmâ' Mes’elesi”. Kur’an Mesajı İlmi Araştırmalar Dergisi. 10, 11, 12 (Ağustos, Eylül, Ekim, 98). google scholar
  • Yücel, Ahmet. Hadis Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011. google scholar
  • Zeylaî, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdullah b. Yusuf b. Muhammed. Nasbü’r-raye li-ehâdîsi’l-Hidâye. thk. Muhammed Avvâme. Beyrut-Cidde: Müesssetü’r-reyyân-Dâru’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 1418/1997. google scholar


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.