Memlükler Dönemi İlim Geleneği (13.-14. Yüzyıllar)

EnglishTürkçe

BÖLÜM


DOI :10.26650/B/AA07AA25.2023.010.13   IUP :10.26650/B/AA07AA25.2023.010.13    Tam Metin (PDF)

Memlükler Dönemi Hristiyan Tarihçilerinden İbnü’s-Sukâʿî ve Tâlî Kitâbi Vefeyâti’l-aʿyân’ı

Aygül Düzenli

İslâm tarihindeki en büyük Müslüman-Türk devletlerinden biri olan Memlük Devleti (648-923/1250-1517) siyasi ve askerî başarılarının yanında kültürel sahadaki başarıları ile de ön plana çıkmaktadır. Zira Memlüklerin, Moğol istilası ve Haçlı seferleri sebebiyle Şam ve Kahire’ye göç eden ulemaya sağladığı maddi ve manevi destekler, bu coğrafyada ilmî zenginliğin oluşmasına zemin hazırlamıştır. Tarihçilik açısından altın çağ olarak nitelenen bu dönemde sadece ilmiye sınıfı değil, toplumun her kesiminden insanlar tarih sahasında eserler kaleme almışlardır. Bu çalışmada da Memlük Devleti’nin ilk asrında yaşamış Hristiyan tarihçilerden İbnü’s-Sukâʿî (ö. 726/1326) ve Tâlî Kitâbi Vefeyâti’l-aʿyân adlı eseri üzerinde durulacaktır. Zira İbn Hallikân’a (ö. 681/1282) zeyl olarak yazılan bu eser vefeyât türünde müellifi Hristiyan olan ilk eser olması dolayısıyla dikkat çekmektedir. Müellif Dımaşk divanlarında kâtiplik yapmış ve eserini Müslüman-Hristiyan ilişkilerinin gerginleştiği bir dönemde müşahedelerine dayanarak kaleme almıştır. Eserin farklı bir sosyal tabakaya mensup bir tarihçi tarafından yazılmış olması, Hristiyanların biyografilerine daha uzun yer verilmesi ve devlet içindeki yolsuzlukların vurgulanması yanında hadiselerin ele alınış biçimleri ve muhtevalarında da bazı değişikliklere sebep olmuştur. Bu çalışma ile Hristiyan bir tarihçi olan İbnü’s- Sukâʿî hakkında bilgi vermek ve eserinin İslâm tarih yazıcılığına katkılarını ortaya koymak amaçlanmaktadır.


Anahtar Kelimeler: Memlükler, İslâm Tarihçiliği, Memlük Tarihi, İbnü’s-Sukâʿî, Hristiyan Tarihçi
DOI :10.26650/B/AA07AA25.2023.010.13   IUP :10.26650/B/AA07AA25.2023.010.13    Tam Metin (PDF)

Ibn al-Sukāʿī, One of the Christian Historians of the Mamluk Period, and His Work Tālī Kitāb Wafayāt al-Aʿyān

Aygül Düzenli

The Mamluk State (648-923/1250-1517), one of the largest Muslim-Turkish states in the Islamic history, stands out with its achievements in the cultural field as well as its political and military achievements. Because the material and spiritual support provided by the Mamluks to the scholars, who migrated to Damascus and Cairo due to the Mongol invasion and the Crusades, laid the foundation for the formation of scientific wealth in this geography. During this period, which is described as the golden age, from the point of view of historiography, not only the ʿulamāʾ class, but also people from all different parts of society wrote works in the field of history. In this study, one of the Christian historians who lived in the first century of the Mamluk state, Ibn al-Ṣukāʿī (d. 726/1326) and his work named Tālī Kitāb wafayāt al-aʿyān will be emphasized. Because this work, which was written as an addendum to Ibn K̲ h̲allikān (d. 681/1282), draws attention as it is the first work in the genre of obituary (wafayāt) works whose author is a Christian. The author worked as a clerk in the dīwāns in Damascus and wrote his work based on his observations at a time when Muslim-Christian relations were tense. The fact that the work was written by a historian belonging to a different social strata, included longer biographies of Christians and emphasized corruption in the state, also caused some changes in the way the events were handled and their contents. With this study, it is aimed to give information about Ibn al-Ṣukāʿī a Christian historian, and in this context, to reveal the contributions of his work to Islamic historiography.


Anahtar Kelimeler: Mamluks, Islamic Historiography, Mamluk History, Ibn al-Ṣukāʿī, Christian Historian

Referanslar

  • Akgündüz, Ahmet. “Câmekiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/45-46. İstanbul: TDV Yayınları, 1993. google scholar
  • Altıkulaç, Tayyar. “Ebû Şâme el-Makdisî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/233-235. İstanbul: TDV Yayınları, 1994. google scholar
  • Avcı, Casim. “İbn Şeddâd, İzzeddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/374-376. İstanbul: TDV Yayınları, 1999. google scholar
  • Avcı, Casim. “Mufaddal b. Ebü’l-Fezâil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/363. Ankara: TDV Yayınları, 2020. google scholar
  • Ayaz, Fatih Yahya. “Memlükler Dönemi Vezirlerinden İbnü’s-Sel’ûs (ö. 693/1294)”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2005), 91-122. google scholar
  • Ayaz, Fatih Yahya. “Türk Memlükler Döneminde Mısır Halkının Siyasî Olaylara Karşı Tutumu”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1, 2008. google scholar
  • Ayaz, Fatih Yahya. Türk Memlükler Döneminde Saray Ağalığı Üstâdârlık (1250-1382). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV) Yayınları, 2008. google scholar
  • Baybars el-Mansûrî, en-Nâsırî ed-Devâdâr el-Hıtâî. Zübdetü’l-fikre fî târîhi’l-Hicre. nşr. Donald S. Richards. Beirut-Berlin: Das Arabische Buch, 1998. google scholar
  • Çubukçu, Asri. “İbn Abdüzzâhir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/289-291. İstanbul: TDV Yayınları, 1999. google scholar
  • Çubukçu, Asri. “İbnü’s-Sukâî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/211. İstanbul: TDV Yayınları, 2000. google scholar
  • Düzenli, Aygül - Ayaz, Fatih Yahya. “Memlükler Dönemi Hıristiyan Tarihçileri”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (Aralık 2017), 85-102. google scholar
  • İbn Abdüzzâhir, Ebü’l-Fazl Muhyiddin Abdullah. er-Ravzü’z-zâhir fî sîreti’l-Meliki’z-Zâhir. nşr. Abdülaziz el-Huveytır. Riyad, 1976. google scholar
  • İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şehabeddin Ahmed b. Ali el-Askalânî. ed-Dürerü’l-kâmine fî a‘yâni’l-mieti’s-sâmine. nşr. Muhammed Abdülmuîd Han. 6 Cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-maârifi’l-Osmânî, 1392/1972. google scholar
  • İbn Hallikân, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâü ebnâi’z-zamân. nşr. İhsan Abbâs. 8 Cilt. Beyrut, 1978. google scholar
  • İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmadüddin İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Cîze: Dârü Hicr, 1997-1999. google scholar
  • İbnü’l-İmâd, Abdülhay b. Ahmed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. nşr. Abdülkadir el-Arnaûd-Mahmud el-Arnaûd. 10 Cilt. Beyrut: Dârü İbn Kesîr, 1986-1993. google scholar
  • İbnü’s-Sukâʿî, Fazlullah b. Ebü’l-Fahr. Tâlî Kitabi Vefeyâti’l-a‘yân. nşr. ve Fran. çev. Jacqueline Sublet. Dımaşk: el-Ma’hedü’l-Fransî li’d-Dirasati’l-Arabiyye bi-Dımaşk [Institut Français d’Etudes Arabes de Damas], 1974. google scholar
  • Kalkaşendî, Ahmed b. Ali. Meâsirü’l-inâfe fî me‘âlimi’l-hilâfe. nşr. Abdüssettar A. Ferrâc. 3 Cilt. Beyrut: Âlemü’l- Kütüb, ts. google scholar
  • Kalkaşendî, Ahmed b. Ali. Subhu’l-a‘şâ fî sınâ‘ati’l-inşâ. 14 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1912-1922. google scholar
  • Kallek, Cengiz. “Feddân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/293-294. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. google scholar
  • Makrîzî, Takıyyüddin Ahmed b. Ali. Kitâbü’l-Mevâiz ve’l-i‘tibâr bi-zikri’l-hıtat ve’l-âsâr. 2 Cilt. Beyrut, ts. google scholar
  • Makrîzî, Takıyyüddin Ahmed b. Ali. Kitâbü’s-Sülûk li-ma‘rifeti düveli’l-mülûk. nşr. M. Mustafa Ziyâde-Saîd A. Âşûr. 4 Cilt. Kahire: Lecnetü’-Te’lîf ve’t-Terceme ve’n-Neşr, 1956-1973. google scholar
  • Mustafa, Şâkir. et-Târîhu’l-‘Arabî ve’l-müerrihûn. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 1983-1990. google scholar
  • Nüveyrî, Ahmed b. Abdülvehhab. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. nşr. Necib Mustafa Fevvâz-Hikmet Keşlî Fevvâz. 1-33 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004. google scholar
  • Özaydın, Abdülkerim. “Aynicâlût Savaşı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/275-276. İstanbul: TDV Yayınları, 1991. google scholar
  • Özaydın, Abdülkerim. “Mekîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/553-554. Ankara: TDV Yayınları, 2003. google scholar
  • Özbek, Süleyman. “Yakın Doğu Türk-İslam Tarihinin Akışını Değiştiren bir Meydan Savaşı: Ayn Calud”. Türkler Ansiklopedisi. 5/127-133. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002. google scholar
  • Safedî, Salâhaddin Halil b. Aybek. A‘yânü’l-asr ve a‘vânü’n-nasr. nşr. Ali Ebû Zeyd vd. 6 Cilt. Beyrut-Dımaşk: Dârü’l-Fikri’l-Muâsır-Dârü’l-Fikr, 1998. google scholar
  • Safedî, Salâhaddin Halil b. Aybek. Kitâbü’l-Vâfî bi’l-Vefeyât. nşr. Helmut Ritter vd. 30 Cilt. Wiesbaden-Beyrut, 1962-2004. google scholar
  • Sublet, J. “Ibn al-Ṣukāʿī”. Encyclopaedia of Islam (2. Edisyon). ed. P. Bearman vd. Erişim 5 Nisan 2022. http:// dx.doi.org/10.1163/1573-3912_islam_SIM_8675. google scholar
  • Swanson, Mark N. “Ibn al-Ṣuqāʿī”. Christian-Muslim Relations A Bibliographical History Volume 4 (1200- 1350). ed. David Thomas vd. 820-823. Leiden-Boston: Brill, 2012. google scholar
  • Şeşen, Ramazan. Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı. İstanbul: İslâm Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma (İSAR) Vakfı, 1998. google scholar
  • Tâceddin es-Sübkî, Abdülvehhab. Tabakâtü’ş-Şâfi‘iyyeti’l-kübrâ. nşr. Mahmud Muhammed et-Tanâhî-Abdülfettah Muhammed el-Hulv. 4 Cilt. Kahire: Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabîyye, 1964. google scholar
  • Tahralı, Mustafa. “Rifâiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/99-103. İstanbul: TDV Yayınları, 2008. google scholar
  • Yalçın, Mehmet Fatih. Bahrî Memlükler’de Dımaşk Kâdılkudâtları (1266-1382). Konya: Aybil Yayınları, 2016. google scholar
  • Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. el-‘İber fî haber men ğaber. nşr. Ebû Hâcir Muhammed es-Saîd. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1985. google scholar
  • Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayreddin b. Mahmud. el-Aʿlâm. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2002. google scholar


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.