Memlükler Dönemi İlim Geleneği – II

EnglishTürkçe

BÖLÜM


DOI :10.26650/B/AA07AA25.2024.033.003   IUP :10.26650/B/AA07AA25.2024.033.003    Tam Metin (PDF)

İbnü’l-gars’in El-fevâkihü’l Bedriyye’si̇nde Memlük Adli̇ Si̇stemi̇ni̇n Doğurduğu Mûceble Hüküm Meselesi̇

Burak Ergin

Memlükler dönemi yargı sisteminde kişiler davalarını farklı mezhep kadılarına götürebilmekteydiler. Bir mezhebe göre mûceb lafzı kullanılarak belli bir hukuki zemine oturtulan dava, yeni bir anlaşmazlık durumunda diğer bir mezhep kadısı tarafından görülmekte ve nihayetinde davanın nasıl sonuçlandırılacağı meselesi âlimler arasında tartışmalara neden olmaktaydı. Özellikle ilk kadının mûceb ifadesini kullanarak verdiği kararın kapsamı ve yorumuyla ilgili tartışmalar yaşanabilmekteydi. Hanefî fakihler bu hukuki meselenin çözümüyle ilgili risaleler kaleme aldılar. Hanefî fakih İbnü’l-Gars (ö. 894/1489) da bu konuda Fevâkihü’l-bedriyye fi’l-akzıyeti’l-hükmiyye isminde bir risale telif etmiş ve onun bu risalesi sonraki Hanefî literatüründe etkili olmuştur. Nitekim Zeynüddin İbn Nüceym (ö. 970/1563), Sirâceddin İbn Nüceym (ö. 1005/1596) ve İbn Âbidîn (ö. 1252/1836) gibi âlimler İbnü’l Gars’ın mûceb konusuna dair görüşünü ve taksimini eserlerine alarak kabul etmişlerdir. Bu çalışmada İbnü’l-Gars’ın mezkûr eseri incelenecek ve konu örnek davalar üzerinden açıklanarak Memlükler dönemi yargı sistemindeki dört mezhep uygulamasının bir yansımasının işleyişi tasvir edilecektir. 


Anahtar Kelimeler: Memlükler Dönemi, Dört Mezhep Uygulaması, Mûceb, İbnü’l-Gars, Fevâkihü’l-bedriyye
DOI :10.26650/B/AA07AA25.2024.033.003   IUP :10.26650/B/AA07AA25.2024.033.003    Tam Metin (PDF)

The Issue of Ruling with Mūjab in Mamluk Judicial System According to Ibn Al-ghars’s Al-fawākih Al-badriyya

Burak Ergin

In the Mamluk judicial system, people could raise their cases to the qāḍīs of different legal schools. Yet sometimes a case, which had already been concluded by a qāḍī using the word mūjab according to the rules of his own madhhab, was taken to the court of the qāḍī of another madhhab. Such examples caused debates among scholars about how to give the final judgement in related case as well as the scope and interpretation of the first qāḍī’s verdict based on the term mūjab. Hanafi jurists penned treatises on this legal issue. Ibn al-Ghars (d. 894/1489), a respected Hanafi authority in the Mamluk Cairo, also wrote a treatise on this subject, entitled Fawākih al-badriyya fi al aqdhiyya al-hukmiyya, a work that influenced later Hanafi authorities including Zayn al-Dīn Ibn Nujaym (d. 970/1563), Sirāj al-Dīn Ibn Nujaym (d. 1005/1596), and Ibn Ābidīn (d. 1252/1836). This paper examines Ibn al Ghars’s work and his opinions regarding mūjab through sample cases in order to understand the Mamluk judicial system based on four chief judges from the four legal schools. 


Anahtar Kelimeler: Mamluk Period, Legal Schools, Mūjab, Ibn al-Ghars, al-Fawākih al-badriyya

Referanslar

  • Bardakoğlu, Ali. “Hibe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1998. google scholar
  • Berîşî, İsmâil Muhammed Hasan. Nazariyyetü mûcebâtü’l-ahkâm ve vürûdü’l-hükmi’l-kadâî bihâ. Ammân: Dâru’n-Nefâis, 2006. google scholar
  • Esyûtî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Abdülhak el-Minhâcî. Cevâhirü’l-ukûd ve muînü’l-kudât ve’l-mu-vakkıîn ve'ş-şühûd. thk. Müs'ad Abdülhamid Muhammed es-Sa'denî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996. google scholar
  • İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. Reddü'l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992. google scholar
  • İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. el-Ukûdü’d-dürriyye fî tenkîhi'l-Fetâva'l-Hâ-midiyye. Dâru’l-Marife, ts. google scholar
  • İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. Mecmû'atü resâ’ili İbn ‘Âbidîn. thk. Muham-med el-Azâzî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2014. google scholar
  • İbn Fazlullah el-Ömerî, Şihâbüddîn (Ebü’l-Abbâs) Ahmed b. Yahyâ. et-Ta'rîf bi'l-mustalahi'ş-şerîf. thk. Mu-hammed Hüseyn Şemseddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988. google scholar
  • İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhim b. Muhammed el-Mısrî. er-Resâ’ilü’z-Zeyniyye, thk. Muhammed Ahmed es-Serrâc, Ali Cum’a Muhammed. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1998-1999. google scholar
  • İbn Nüceym, Sirâcüddîn Ömer b. İbrâhim b. el-Hanefî. en-Nehrü’l-fâ’ik. thk Ahmed Azv İnâye Beyrut: Dâ-ru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002. google scholar
  • İbnü’l-Gars, Ebü’l-Yüsr Bedrüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Kâhirî. el-Fevâkihü'l-bedriyye fi'l-akzıyeti'l-hükmiyye. thk. Beyân Mahmud Sa'ada. Trabzon: Kalem Yayınevi, 2018. google scholar
  • İbnü’l-Gars, Ebü’l-Yüsr Bedrüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Kâhirî. el-Fevâidü'l-fıkhiyye fî etrâfi'l-kazâyâ'l-hükmiyye. thk. Muhammed Yâsir Şâhîn. Amman: Dâru’l-Nûri’l-Mübîn, 2018. google scholar
  • İbnü’ş-Şelebî, Ahmed b. Yûnus b. Muhammed es-Suûdî. Fetâvâ İbni'ş-Şelebî. thk. İmâd b. Muhammed b. Nâyif el-Cenâbî el-Kahtânî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2018. google scholar
  • Kâfiyeci, Muhyiddin. Seyfü'l-Mülûk, Seyfü'l-Kudât: Kâfiyeci'nin Siyasetnameleri. çev. Nail Okuyucu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018. google scholar
  • Kasım bin Kutluboğa, Ebü’l-Adl Zeynüddîn b. Abdullah. Mûcebâtü'l-ahkâm ve vâkı'âtü'l-eyyâm. thk. Muham-med Suûd el-Maînî. Bağdâd: Matbaatü’l-İrşâd, 1983. google scholar
  • Kâtib Çelebi, Mustafa b. Abdullah. Keşfü'z-zunûn 'an esâmi'l-kütüb ve'l-fünûn. Bağdâd: Dâru İhyâi’t-Turâ-si’l-Arabî vd. 1941. google scholar
  • Remlî, Muhammed b. Ahmed b. Hamza Şemseddin el-Ensârî. Nihâyetü'l-muhtâc ilâ şerhi'l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1948. google scholar
  • Sübkî, Ebü’l-Hasen Takıyyüddîn Alî b. Abdilkâfî b. Alî b. Temmâm. Fetâva's-Sübkî. nşr. Muhammed Abdüs-selâm Şâhîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004. google scholar
  • Talal Al-Azem. “A Mamluk Handbook for Judges and the Doctrine of Legal Consequences (al-müğab)”. Bulletin d’etudes orientales 63 (2014), 205-225. google scholar


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.