Osmanlı İmparatorluğunda Coğrafya ve Kartografya

EnglishTürkçe

BÖLÜM


DOI :10.26650/B/AH03AH08.2024.039.005   IUP :10.26650/B/AH03AH08.2024.039.005    Tam Metin (PDF)

Evli̇yâ Çelebi: Seyahat Yazarı ve Haritacı

Robert Dankoff, Fatma Erdim

Kendisini “seyyâh-ı âlem ve nedîm-i benî âdem” olarak tanıtan Evliyâ Çelebi’nin (ö. 1096/1685?) seyyahlık uğraşısı ve seyahat tutkusu evrensel boyuttaydı. Evliyâ tüm dünyayı dolaşmayı ve gezip gördüğü her şeyi kelimelerle ve haritalarla tasvir etmeyi kendine amaç edindi. Ancak bu hedefini gerçekleştirmeye muvaffak olamayıp seyahatlerini Osmanlı dünyası ve yakın çevresi ile sınırlı tutmak zorunda kaldı. Bu çalışmada seyahat yazarı ve kartograf kimliği ile öne çıkan Evliyâ Çelebi’nin seyahat ve harita arasında kurduğu doğrudan ilişkiye odaklanılmıştır. Bu bağlamda Biblioteca Apostolica Vaticana’da (Vat. Turc. 73) bulunan, 17. yüzyıla ait eski bir Nil Haritası’na dikkat çekilmiştir. Robert Dankoff’un 2011 senesinde Nuran Tezcan ile müşterek kaleme aldığı bir kitapta söz konusu Nil Haritası’nın Nil Nehri boyunca yaptığı gözlem ve keşifler neticesinde Evliyâ Çelebi tarafından çizildiği detaylı bir şekilde ortaya konulmuştur. Bu çalışmada ise kendisine atfedilen Nil Haritası’nda Evliyâ’nın bütün dünyayı dolaşma ve içindeki her şeyi tasvir etme tutkusunu Osmanlı Devleti ve yakın çevresi özelinde gerçekleştirmeyi denediği ileri sürülmüştür. Buna ilaveten Seyahatnâme’nin onuncu cildinde yer alan anlatılara dayanan mevzubahis haritanın Napolyon (sal. 1804-1814) döneminden önce Nil’i keşfetmek ve haritalandırmak için gösterilen en iddialı girişim olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır.


Anahtar Kelimeler: Evliyâ Çelebi, Seyahatnâme, harita, haritacılık, Nil haritası
DOI :10.26650/B/AH03AH08.2024.039.005   IUP :10.26650/B/AH03AH08.2024.039.005    Tam Metin (PDF)

Evliya Çelebi: Travel Writer and Cartographer

Robert Dankoff, Fatma Erdim

 Evliyâ Çelebi (d. 1096/1685), who introduced himself as a “seyyâh-ı âlem ve nedîm-i benî âdem (world traveler and companion to mankind)”, had a universal wanderlust and a passion for travel. He made it his goal to roam the entire world and describe everything he encountered in words and on maps. However, he was unable to accomplish this objective and had to confine his travels to the Ottoman world and its immediate surroundings. This paper focuses on the direct relationship between travel and mapping established by Evliyâ Çelebi, whose renown as both a travel writer and a cartographer is well known. In this context, attention is drawn to a 17th-century map of the Nile housed in the Biblioteca Apostolica Vaticana (Vat. Turc. 73). In a book co-authored by Robert Dankoff and Nuran Tezcan in 2011, detailed evidence was provided that Evliyâ Çelebi had drawn the Vatican Map of the Nile based on his firsthand observations and discoveries along the River Nile. This paper argues that in the Nile Map attributed to Evliyâ Çelebi, he attempted to fulfill his ambition of traveling across the world and documenting everything in it, with a particular focus on the Ottoman Empire and its nearby surroundings. Additionally, this study attempts to reveal that the map in question, which was based on narratives in the tenth volume of his Book of Travels (Seyahatnâme), represents the most ambitious attempt to explore and map out the Nile before the time of Napoleon (r. 1804-1814).


Anahtar Kelimeler: Evliyâ Çelebi, Seyahatnâme, map, cartography, Nile’s map

Referanslar

  • Dankoff Robert ve Nuran Tezcan. Evliyâ Çelebi’nin Nil Haritası: “Dürr-i bî-misîl în ahbâr-ı Nîl”. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011. google scholar
  • Dankoff, Robert. “Did Evliya Çelebi Use Mehmed Aşık for his Description of Trabzon?”. Ed. Eva Â. Csato ve diğerleri, Turcological Letters to Bernt Brendemoen içinde 87-95. Oslo: Novus, 2009. google scholar
  • Dankoff, Robert, Nuran Tezcan ve Michael N. Sheridan. Ottoman Explorations of the Nile: Evliya Çelebi’s ‘Matchless Pearl These Reports of the Nile’ map and his accounts of the Nile and the Horn of Africa in The Book of Travels. London: Gingko Library, 2018. google scholar
  • Dankoff, Robert. “Evliya Çelebi: Travel Writer and Cartographer”. Geçmişten Günümüze Seyahat Edebiyatı Elginkan Vakfı 4. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kurultayı Bildirileri 24-26 Nisan 2019 (İstanbul 2019), 39-56. google scholar
  • Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar 5973, Süleymaniye Kütüphanesi Pertev Paşa 462, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Beşir Ağa 452 Numaralı Yazmaların Mukayeseli Transkripsiyonu - Dizini. Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı ve Robert Dankoff. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1996-2007. google scholar
  • Evliya Çelebi. Dürr-i bî-misîl în ahbâr-ı Nîl. Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. Turc. 73. google scholar
  • Evliyâ Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Bursa- Bolu-Trabzon-Erzurum-Azerbaycan-Kafkas-ya-Kırım-Girit (2. Cilt, 1. Kitap), Haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005. google scholar
  • Evliyâ Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Mısır-Sudan-Habeşistan-Somali-Cibuti-Kenya-Tanzanya (10. Kitap, 2. Cilt), Haz. Seyit Ali Kahraman, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011. google scholar
  • Evliyâ Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Mısır-Sudan-Habeşistan-Somali-Cibuti-Kenya-Tanzanya (10. Kitap, 1. Cilt), Haz. Seyit Ali Kahraman, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011. google scholar
  • Kâtip Çelebi. Cihânnümâ. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Revan Bölümü, nr. 1624 google scholar
  • Kâtip Çelebi. Cihânnümâ. Ed. Said Öztürk, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 2010. google scholar
  • Kurşun, Zekeriya. “Does the Qatar Map of the Tigris and Euphrates belong to Evliya Çelebi?.” Osmanlı Araştırmaları 39 (2012): 1-15. google scholar
  • Rossi, Ettore. “A Turkish Map of the Nile River, about 1685.” Imago Mundi 6 (1949): 73-75. google scholar
  • Seyyid Lokman. Zübdetü’t-tevârîh. Chester Beatty Library, T414. google scholar
  • Şehnâme-i Türkî. 1620, Uppsala Üniversitesi Kütüphanesi, Celsing 1. google scholar
  • Tezcan, Nuran. “Seyahatnâme.” TDV İslâm Ansiklopedisi 37 (2009): 16-19. google scholar


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.