Osmanlı İmparatorluğunda Coğrafya ve Kartografya
Osmanlı İmparatorluğunda Kartografya ve Ölçme Aletleri
Serdar Bilgi, H. Şeyma Selbesoğlu, Muhammed Yahya Bıyık, Reha Metin AlkanHarita, en geniş tanımı ile yeryüzünün ölçekli bir modelidir, temsilidir. Haritanın temel işlevi bir iletişim aracı olmasıdır. Geçmişi 8000 yılı aşan haritaların, yazının icat edilmesinden 3000 yıl önceki yıllarda yaşamış olan insanlar arasında iletişim aracı olarak kullanılmaya başlaması, haritanın iletişim aracı fonksiyonunu destekleyen önemli bir bilgidir. Bu çalışmada, M.Ö. tarihlere tekabül eden geç neolitik çağlarda üretilmiş olan ilk Dünya haritalarına 16. yüzyıl Türk-İslam kartograflarına, 17. yüzyıla kadar olan İslam coğrafya eserlerine ve bu eserlerin etkisinde kaleme alınan çalışmalara, Osmanlı İmparatorluğu döneminde üretilmiş olan önemli haritalara yer verilmiştir. Çalışmada ele alınan tarih aralığı, 8000 yıl önce bir mağara duvarına çizilmiş olan Çatalhöyük Şehir Planı ile başlayan ve 18. yüzyılın ilk dönemlerinde İbrahim Müteferrika tarafından üretilen eserler ile son bulan bir tarih aralığıdır. Önemli haritaların yanı sıra, çalışmada Osmanlı İmparatorluğu döneminde arazide yapılan açı ve mesafe ölçmelerinde kullanılmış olan ölçme aletleri de tanıtılmıştır. Çalışmada tanıtılan ölçme aletleri, optikmekanik aletler grubunda yer alan ve İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Harita Mühendisliği Bölümü Tarihi Ölçme Aletleri Koleksiyonuna kayıtlı, gerekli bakımları yapılarak ve uygun şartlarda korunarak günümüze kadar ulaştırılmış olan ölçme aletleridir. Ölçmenin tarihi antik çağlara kadar uzanmakta olup, o çağlarda yaşayan insanlar ormanın keşfedilen kısımlarını belirlemek ya da önemli bir yerin konumunu işaretlemek için bazı yöntemler kullanmaktaydı. M.Ö. 3000’li yıllarda Babil ve Mısır’da basit arazi ölçmelerinin yapıldığına ve bu ölçmeler neticesinde kroki yapısında çizimlerin oluşturulduğuna kanıtlar bulunmaktadır. Günümüze kadar ulaşabilen böylesi çizimlerin ve arazi kayıtlarının üretilebilmesi, o dönemde kullanılmış olan basit ölçme araçlarına dayanmaktaydı. İlerleyen yıllarda ve uygarlıklarda gerek matematik, fizik gibi ölçmelerde istifade edilen temel bilimlerdeki gelişmeler gerekse de yeni ölçme aletlerinin icadı ile ölçme yöntemleri ve ölçme aletleri gelişimini sürdürmüştür. Ölçmelerin gelişimi ile birlikte araziden elde edilen verinin miktarının ve doğruluğunun artması ile birlikte harita üretiminde de ilerlemeler kaydedilmiştir. Haritalarda yer alması istenen yeryüzü şekillerinin, topografik yapıların, doğal ya da yapay objelerin konumlarının ölçülebilmesi için arazide birtakım ölçmeler yapılması gerekmektedir. Söz konusu ölçmelerde, bilinen bir nokta referans alınarak konumu hesaplanmak istenen noktalara açı ve mesafe ölçmeleri yapılır. Ölçme aletleri, günümüzde Harita Mühendisliği çatısı altında görev yapan meslek mensupları tarafından arazide açı ve mesafelerin ölçülmesi için kullanılan ölçme aletledir.
Cartography and Surveying Instruments in the Ottoman Empire
Serdar Bilgi, H. Şeyma Selbesoğlu, Muhammed Yahya Bıyık, Reha Metin AlkanMap is a scaled model and representation of the physical earth, in broad terms. Main function of the map is as a communication tool. Maps began to be used as a communication tool among people 8000 years ago. Using maps as a communication tool 3000 years before the invention of writing supports the communication function of the map. In this study, the first world maps produced in the late Neolithic ages corresponding to BC, 16th century Turkish-Islamic cartographers and cartographic products up to the 17th century and works written with the influence of these products, important maps produced during the Ottoman Empire information were resumed. The date range subjected in the study begins with the Çatalhöyük City Plan, which was drawn on a cave wall 8000 years ago, and ends with the products of Ibrahim Müteferrika in the first periods of the 18th century. Moreover, surveying instruments which were used for angle and distance measurements in the field, during the Ottoman Empire were introduced. The optical-mechanical surveying instruments introduced in the study are registered in the Istanbul Technical University (ITU) Department of Geomatics Engineering, Historical Surveying Instruments Collection. The instruments have been reached today by the necessary maintenance and protection under appropriate conditions. The history of surveying dates back to ancient times. People living in ancient times has been used some methods to determine the discovered parts of the forest or to sign the location of an important place. There is evidence that basic land measurements were carried on in Babylon and Egypt in the 3rd millennium BC, and some drawings were produced in the form of sketches based on these measurements. The ability to produce such drawings and land records that have survived today was based on simple measuring tools used at that time. Over the years, as basic sciences such as mathematics and physics used in measurements advanced, and new surveying instruments were invented, measurement methods and instruments continued to develop. With the development of measurements, the amount and accuracy of the data obtained from the field have increased, and progress has also been made in the production of maps. The surveys must be carried in the field for measuring the location of the landforms, topographic structures, natural or artificial objects that will be included in the maps. Angle and distance measurements were observed on over a known reference point to unknown detail points, whose location will be calculated in surveying. Surveying instruments are the tools for measuring angles and distances in the field used by colleagues working under the professions of Geomatics Engineering and Surveying Engineering.
