Osmanlı İmparatorluğunda Coğrafya ve Kartografya

EnglishTürkçe

BÖLÜM


DOI :10.26650/B/AH03AH08.2024.039.030   IUP :10.26650/B/AH03AH08.2024.039.030    Tam Metin (PDF)

Ülkemizde Tarihi Coğrafyanın Öncü Bir Simasi: Celal Nuri [ileri] Ve Coğrafya-yı Târîh-i Mülk-i Rûm İsimli Eseri

İlker Yiğit

Tarihi coğrafya uzmanlık alanının geçmişine bakıldığında, kıta Avrupası’nda 1700’lü yılların başında ortaya çıktığı görülür. Tarihi coğrafya tabirinin ve böyle bir uzmanlık alanının mevcudiyetinin Osmanlı ülkesine girişi XIX. yüzyılın sonunda çeviri, telif ve ansiklopedik eserler hazırlama çalışmaları neticesinde gerçekleşmiştir. Bu noktada eserine tarihi coğrafya ismi vererek ülkemizde yayınlanan ilk eser Karamanlı Ortodoks bir Türk olan Ioannis Kalfoğlu’nun 1899 yılında Grek harfli Türkçe olarak hazırladığı Küçük Asya Kıtasının Tarihi Coğrafyası başlıklı eseridir. Bu sahada ülkemizde kaleme alınan Arap harfleriyle Türkçe (Osmanlıca) ilk eser ise Celal Nuri [İleri] tarafından hazırlanan ve 1918 yılında basımı gerçekleştirilen Coğrafya-yı Târîh-i Mülk-i Rûm ismini taşımaktadır. Bu öncü eserlerden hareketle tarihi coğrafya uzmanlık alanının ülkemizdeki geçmişi, dönemin coğrafya ve tarihi coğrafya anlayışı, müelliflerin eser hazırlamadaki temel motivasyonları, tarihi coğrafyanın nasıl uygulandığı ve bu uzmanlık alanından neler beklendiğine dair kıymetli ipuçlarına ulaşmak ve değerlendirmelerde bulunmak mümkündür. Bu noktalardan hareketle eldeki çalışma kapsamında Celal Nuri’nin kısa bir biyografisi verildikten sonra Coğrafya-yı Târîh-i Mülk-i Rûm isimli eser üzerinden değerlendirmelerde bulunulacaktır. Böylece müellifin amacı, eseri hazırlama nedenleri, coğrafya ve tarihi coğrafya anlayışı, tarihi coğrafya metnini inşa ediş biçimi, Celal Nuri’nin tarihi coğrafya uygulaması, dünyadaki tarihi coğrafya anlayışı ile karşılaştırılması ve eser hazırlarken yararlandığı kaynaklar değerlendirilerek coğrafya tarihine hususiyetle de tarihi coğrafyanın tarihine katkı sağlanmış olacaktır.


Anahtar Kelimeler: Tarihi coğrafya, Celal Nuri, tarih, coğrafya, coğrafya tarihi
DOI :10.26650/B/AH03AH08.2024.039.030   IUP :10.26650/B/AH03AH08.2024.039.030    Tam Metin (PDF)

A Leading Figure of Historical Geography in Our Country: Celal Nuri [ileri] and His Work Entitled Coğrafya-yi Târîh-i Mülk-i Rûm

İlker Yiğit

As we look at the past of the field of expertise in historical geography, it is seen that it emerged in continental Europe in the early 1700s. The introduction of the term historical geography and the existence of such a field of expertise in the Ottoman Empire took place at the end of the XIXth century because of translation, copyright, and encyclopedic works. At this point, the first work published in our country by gave the title of historical geography to his work is the work entitled Historical Geography of Asia Minor, prepared in Turkish with Greek letters in 1899 by Ioannis Kalfoğlu, an Orthodox Turk from Karaman. The first work written in Turkish (Ottoman Turkish) with Arabic script in this field in our country is entitled Coğrafya-yı Tarih-i Mülk-i Rum (Historical Geography of Lands Under Ottoman Sovereignty), prepared by Celal Nuri [İleri] and published in 1918. Based on these pioneering works, it is possible to reach valuable clues and make evaluations about the past of the field of expertise of historical geography in our country, the understanding of geography and historical geography of the period, the basic motivations of the authors in preparing works, how historical geography is applied and what is expected from this field of expertise. From this point forth, a short biography of Celal Nuri will be given within the scope of the present study and then evaluations will be made on the work entitled Coğrafya-yı Tarih-i Mülk-i Rum. Thus, the author’s purpose, his reasons for preparing the work, his understanding of geography and historical geography, the way he constructed the historical geography text, the reflection of the way he constructed his text, Celal Nuri’s historical geography practice and its comparison with the understanding of historical geography in the world as well as the sources he used while preparing the work will be evaluated and a contribution will be made to the history of geography, especially the history of historical geography.


Anahtar Kelimeler: Historical geography, Celal Nuri, history, geography, history of geography

Referanslar

  • Aksanyar, Necati. “Çağdaşlaşmaya Giden Yolda Celal Nuri ve Fikir Alanında Etkinliği”. (Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılapları Tarihi Enstitüsü, 1993). google scholar
  • Bağlama, Cemil. “Bir Geçiş Dönemi Aydını Olarak Celal Nuri (İleri) ve Görüşleri”, (Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000). google scholar
  • Baker A. R. H. Geography and History Bridging and Divide. Cambvridge University Press, Cambridge, UK, 2003. google scholar
  • Bekaroğlu, C. Erdem. “Modern Dünya-Sisteminin Bilgi Yapıları Bağlamında Coğrafya Disiplini İçin Bir Dışsal Tarih Okuması”. Toplum ve Bilim 36, (2016), 117-146. google scholar
  • Bekaroğlu, C. Erdem. “Türk Coğrafyacılığının Disipliner İlişkileri Üzerine Ampirik Bir Araştırma”. Coğrafi Bilimler Dergisi 16, no. 1, (2018), 37-67. google scholar
  • Brace, C., Adrian R. B., Harvey D. C. “Religion, Place and Space: A Framework for Invastigating Historical Geographies of Religious Identities and Communities”. Progress in Human Geography 30, no. 1, (2016), 28-43. google scholar
  • Buzpınar, Ş. Tufan. “Celal Nuri’nin Batılılaşma ve İslam Anlayışları Üzerine Notlar”. Muhafazakar Düşünce Dergisi 4, no. 16-17, 213-223. google scholar
  • Celal Nuri. Coğrafya-yı Târîh-i Mülk-i Rum. İstanbul: Matba‘a-i Orhâniyye, İstanbul 1918. google scholar
  • Çöpel, Hatice. “Celal Nuri İleri’nin Din Anlayışı”. (Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010). google scholar
  • Dikici, Erkan. “Celal Nuri İleri’nin Batılılaşma Anlayışı”. Mavi Atlas 6, no. 2, (2018), 170-180. google scholar
  • Duymaz Recep. “Celal Nuri İleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 7, 242-245, İstanbul, 1993. google scholar
  • Emre, İsmet. “Türk Dili ve Edebiyatına Dair Görüşleri ile Celal Nuri İleri -I-”. Türk Dili Dergisi 68, no. 799, (2018), 63-72. google scholar
  • Gümüşçü, Osman (Edt.) Temelleri, Gelişimi ve Yapısıyla Tarihi Coğrafya. Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2014. google scholar
  • Gümüşçü, Osman. “Köken ve Gelişim”. (Edt. O. Gümüşçü), Tarihi Coğrafya, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınevi, 2018, 83-105 google scholar
  • Gümüşçü, Osman. “Tarihi Coğrafyanın Ortaya Çıkışı ve Gelişimi”. (Edt. O. Gümüşçü), Temelleri, Gelişimi ve Yapısıyla Tarihi Coğrafya, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2014, 229-288. google scholar
  • Gümüşçü, Osman. Coğrafya’ya Davet. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2012. google scholar
  • Gümüşçü, Osman. Kaynaklarıyla Tarihi Coğrafya. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2018. google scholar
  • Kafadar, Cemal. Kendine Ait Bir Roma Diyar-ı Rum’da Kültürel Coğrafya ve Kimlik Üzerine. İstanbul: Metis Yayınları, 2019. google scholar
  • Kalfoğlu, İoannis. Küçük Asya Kıtasının Tarihi Coğrafyası. (çev. Ö. Özgür), İstanbul: Albatros Yayıncılık, 1899. google scholar
  • Ova, Nalan, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Celal Nuri’nin Düşüncesinde Değişen Batılılaşma Olgusu”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 7, no. 16, (2019), 542-556. google scholar
  • Pacione, Michael. Historical Geography, Progress and Prospects. Croom Helm Ltd., Kent, UK, 1987. google scholar
  • Uyanık, Necmi. “Batıcı Bir Aydın Olarak Celal Nuri İleri ve Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türk Kadınına Bakışı”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 36, (2014), 137-161. google scholar
  • Uyanık, Necmi. “Siyasi Düşünce Tarihimizde Batıcı Bir Aydın Olarak Celal Nuri (İleri)”. (Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003). google scholar
  • Yavan, Nuri. “Batı Coğrafyası Geleneği Üzerine”, (Edt. E. Bekaroğlu, A. R. Özdemir). Bir Disiplinin İç Dünyası: Modern Türk Coğrafyası Üzerine Söyleşiler. İstanbul: İdil Yayıncılık, 2014. p. 17-51. google scholar
  • Yıldız, Alim. “Süleyman Nazif’e Göre İran Edebiyatının Edebiyatımıza Tesiri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8, no. 1, (2004), 159-201. google scholar
  • Yiğit, İlker. Osmanlı Mülkünün Tarihi Coğrafyası. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2021. google scholar


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.