Sanat Tarihi Yazıları Cumhuriyetimizin 100. Yılına Armağan

EnglishTürkçe

BÖLÜM


DOI :10.26650/B/AH3.2025.001.012   IUP :10.26650/B/AH3.2025.001.012    Tam Metin (PDF)

Erken Cumhuriyet Dönemi Modernist Mimarlardan Arif Hikmet Holtay’ın Bilinmeyen Bir Yapısı Validebağ Sanatoryumu

Fatma Nalan Türkmen

Erken Cumhuriyet döneminde, sağlık hizmetleri konusunda öncelikli olarak bulaşıcı hastalıklara karşı sistematik ve programlı bir mücadeleye girişilmiştir. Bu mücadele kapsamında verem hastalığını bertaraf etmek amacıyla İstanbul’da dernekler, dispanserler ve sanatoryumlar açılmıştır. Validebağ Sanatoryumu da bunlardan biridir. Bu sanatoryum veremli öğretmen ve öğrencilerin tedavi edildiği Maarif Vekaleti’nin ilk sanatoryumudur. Üsküdar Validebağ Korusu içinde yer alan bu yapıyı dönem gazeteleri yakından takip etmiştir. Cumhuriyet, Son Posta, Akşam, Bugün, Tan, Ulus, Kurun gibi gazeteler taranarak yapıyla ilgili bilgilere ulaşılmıştır. Dönem basınından açık ve net bir şekilde sanatoryumun mimarının Arif Hikmet Holtay (1896-1968) olduğu ortaya çıkmış, görsel malzemeler bağlamında da önemli verilere ulaşılmıştır. Ayrıca yine bu gazetelerden sanatoryuma yapılan mali harcamaları da takip edebilmek mümkün olmuştur. Yapının mimarı Holtay, Türk modern mimarlığının öne çıkan isimlerinden biri olup, modernist tavrını sergilediği önemli yapılara imza atmış bir isimdir. Validebağı Sanatoryumu; yatay gelişen prizmatik kütle organizasyonu, sade ve yalın cephe düzenlemesi ile bir sanatoryum binasında olması gereken özellikleri taşımaktadır. Plan kurgusu yapının amacına uygun niteliktedir. Dönemin yazılı basını taranarak mimarı ve genel özellikleri bir makale çerçevesinde değerlendirilmeye çalışılan Validebağ Sanatoryumu, 2018 yılından beri Sağlık Bilimleri Üniversitesi Deneysel Tıp Araştırma ve Uygulama Merkezi (DETAUM) olarak işlevlendirilmiştir. 


Anahtar Kelimeler: Validebağ Korusu, Validebağ Sanatoryumu, Arif Hikmet Holtay, Modern Mimari, Erken Cumhuriyet Dönemi
DOI :10.26650/B/AH3.2025.001.012   IUP :10.26650/B/AH3.2025.001.012    Tam Metin (PDF)

Vali̇debağ Sanatorium an Unknown Building By the Early Republican Period Modernist Architect Arif Hikmet Holtay

Fatma Nalan Türkmen

In the early Republican Period, a planned and systematic campaign against infectious diseases was prioritised in health services. Institutions, policlinics and sanatoriums were opened in Istanbul as part of the effort to eliminate tuberculosis. Validebağ Sanatorium was one of these institutions and also the first sanatorium of the Ministry of Education devoted to the treatment of teachers of and students with tuberculosis. İt was built in Üsküdar Validebağ Grove and the newspapers followed it with great interest. İmportant information and visual material about the building was obtained through a review of newspapers of the period such as Cumhuriyet, Son Posta, Akşam, Bugün, Tan, Ulus and Kurun. İt is clearly revealed in the papers that the building’s architect was Arif Hikmet Holtay (1896- 1968). Moreover, the newspapers provided valuable information on financial expenditures. Architect Holtay, known for his important architectural works in Turkish modernist architecture, is one of the distinguished figures in the field. With its horizontally evolving prismatic mass structure and plain and artless façade arrangement, Validebağ Sanatorium displays the features expected from a sanatorium. The composition of the architectural plan is fit for purpose. The Validebağ Sanatorium, which has been used by the Experimental Medicine Research and Application Centre (DETUAM) of the University of Health Sciences since 2018, was reviewed in the press of the period to evaluate its architectural and general features. 


Anahtar Kelimeler: Validebağ Korusu, Validebağ Sanatorium, Arif Hikmet Holtay, Modern Architecture, Early Republican Period

Referanslar

  • Aslan Ünal, Sağlam Serhun, Özkan Ulaş Yunus ve Sezgin Hayati; “Validebağ Korusunun Fonksiyonel Değerleri”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu V (I) Bildirileri içinde 681-694. İstanbul: Üsküdar Belediyesi Başkanlığı, 2008. google scholar
  • Aslanoğlu, İnci; Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı 1923-1938. İstanbul: Bilgi Sanat Kültür Yayını, 2010. google scholar
  • Batur, Afife; “1925-1950 Döneminde Türkiye Mimarlığı”, 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, hazırlayan Yıldız Sey-Derya Özkan içinde 209-234. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, 1998. google scholar
  • Cezar Mustafa; “Güzel Sanatlar Akademisi’nden 100. Yılda Mimar Sinan Üniversitesi’ne”, Güzel Sanatlar Eğitiminde 100 Yıl içinde 5-82. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayını, 1983. google scholar
  • Çoşkun, Afife; “Veremle Mücadelede Dispanserler, Sanatoryumlar ve Göğüs Hastalıkları Hastaneleri.” Yüksek Lisans tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, 2017. google scholar
  • Gürgan, Mahmut; “Prevantoryumdan Devlet Hastanesine: Validebağ Öğretmenler Hastanesi Tarihçesi”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VII (I) Bildirileri içinde 22-26. İstanbul: Üsküdar Belediyesi Başkanlığı, 2014. google scholar
  • Holtay, A. Hikmet; “İstanbul Üniversitesi Observatoryum”, Arkitekt, 04 (64), (1936), 97-102. google scholar
  • İlyaszade Arif Hikmet, “Dr. Celâl B. Evi”, Arkitekt, 10 (22), (1932), 286-287. google scholar
  • İlyaszade Arif Hikmet, “Hastanelerde Tecrit Meselesi”, Arkitekt, 04, (28), (1933), 124-125. google scholar
  • Karacagil, Ö. Kürşad; “Süreyya İlmen’in Hayatı, Faaliyetleri ve Eserleri”. Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 2011. google scholar
  • Küreğibüyük, Zeynep İrem; “Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı Bağlamında Arif Hikmet Holtay”. Yüksek Lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2011. google scholar
  • Şahin, Cemalettin; “Validebağ Korusu: İsmiyle Müsemma Bir Mekan”, Üsküdar Kültür, Sanat ve Medeniyet Dergisi, 2, (2018): 15-21. google scholar
  • Şehsuvaroğlu, Bedi N.; İstanbul’da 500 Yıllık Sağlık Hayatımız. İstanbul: İstanbul Fetih Derneği Neşriyatı, 1953. google scholar
  • Turgut, Naciye; “Validebağ’ın Değişen Sürecinde: Adile Sultan Kasrı”, Üsküdar Sempozyumu II Bildirileri içinde 424-435. İstanbul: Üsküdar Belediyesi Başkanlığı, 2005. google scholar
  • Uluskan Bayındır, Seda; “Atatürk Döneminde İstanbul’un İmarı ve Henri Prost Planının Basındaki Yankıları (1936-1939)”, Erdem, 48, (2007) : 109-156. google scholar
  • Yıldırım, Nuran ve Gürgan, Mahmut; Türk Göğüs Hastalıkları Tarihi. Hazırlayan Muzaffer Metintaş. İstanbul: Türk Toraks Derneği, 2012. google scholar
  • Yılmaz, Kerem; “Tarihsel Süreçte Sanatoryum - Heybeliada Devlet Sanatoryumu ”, Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 2014. google scholar
  • Anonim, “İşci Sigortaları Kurumu Genel Müdürlüğü Maltepe Narlı Çiftliğinde Süreyya Paşa İşçi Sanatoryumu Mimari Projesi Müsabakası”, Mimarlık Güzel Sanatlar ve Şehircilik Dergisi, 3-4, (1951), I. Erişim 15.11.2022. https://mimarlikdergisi.md1927.org.tr/sayilar/mimarlik-dergisi-1951-sayi-34. google scholar
  • Deniz Alkan, «Tarihsel, Kentsel Dönüşümde Bir Koruma Mücadelesi Örneği; Validebağ Korusu», Validebağ Korusu Çevrimiçi Seminerler Dizisi Sonuç Raporu, (2021), 18. Erişim 15.02.2022. validebagkitap13hazi-ranweb-XFku.pdf. google scholar
  • Metin Kopar, Türkiye’de Sağlık Sistemi ve Salgın Hastalıklarla Mücadele (1920-1938), (Adıyaman: İksad Yayınevi, 2021) Erişim: 12.03.2023.http//C:/Users/Lenovo/Desktop/VALİDEBAĞI/Nuran_Yildirim_Sal-gin_Afetlerinde_Istanb.pdf , 159. google scholar
  • Sağlık Bilimleri Üniversitesi Deneysel Tıp Araştırma ve Uygulama Merkezi. Erişim 15.05.2022.https://www. sbu.edu.tr/tr/arastirma/uygulama-ve-arastirma-merkezleri/deneysel-tip-uam/index. google scholar
  • A. T., “Bu şehir tecrübe tahtası mı?- Güzellik kültürümüz kalfalar elinde perişan”, Cumhuriyet 13 Ocak1936. google scholar
  • “Muallimler sanatoryomunun temeli atıldı”, Cumhuriyet, 14 Mart 1937. google scholar
  • “100 yataklı talebe ve muallim sanatoryomunun temeli atıldı”, Tan, 14 Mart1937. google scholar
  • “100 yataklı talebe ve muallim sanatoryomunun temeli atıldı”, Akşam, 14 Mart 1937. google scholar
  • “Mühendis mektebi mezunları”, Ulus, 08 Eylül 1937. google scholar
  • “Bağlarbaşındaki sanatoryomun birinci kısmı tamamlandı”, Son Posta, 05 Haziran1938. google scholar
  • “Her sene binlerce yavrunun canını kurtaran bir müessese”, Haber, 05 Ekim 1938. google scholar
  • “Maarif Vekâleti, Bağlarbaşında 50 yataklı bir sanatoryom açtı”, Akşam, 20 Aralık1938. google scholar
  • “Talebe ve öğretmen sanatoryomu bugün faaliyete başlıyor”, Bugün, 20 Aralık1938. google scholar
  • “Hasta öğretmen ve talebeler için 50 yataklı sanatoryom bugün açılıyor”, Kurun, 20 Aralık 1938. google scholar
  • “Yeni Validebağı Sanatoryomu bu sabah açı’ıyor”, Tan, 20 Aralık 1938. google scholar
  • “Validebağı sanatoryomu açılıyor”, Ulus, 20 Aralık 1938. google scholar
  • “Talebe ve muallimler sanatoryomu açıldı”, Haber, 20 Aralık 1938. google scholar
  • “Maarif sanatoryomunun ilk pavyonu dün açıldı”, Cumhuriyet, 21 Aralık 1938. google scholar
  • “Vali dün sabah Üsküdar ve Kadıköy semtlerinde tetkikat yaptı ve maarifin Validebağ sanatoryomunu gezdi”, Son Posta, 21 Aralık 1938. google scholar


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.