BÖLÜM


DOI :10.26650/PB/SS48.2023.003.015   IUP :10.26650/PB/SS48.2023.003.015    Tam Metin (PDF)

Doğu Türkistan’da Çocuk Olmak

Nureddin İzbasar

Doğu Türkistan Asya’nın merkezinde yer alan yüzölçümü yaklaşık 1,828,418 km2 olan ve günümüzde Çin işgali altında bulunan bir ülkedir. 19. yüzyılın son çeyreğindeki Çin istilasına kadar Doğu Türkistan coğrafyasında yaşayan Türkler ve diğer yerel kavimler ülke topraklarında çok sayıda devlet kurdular. Yazılı kaynaklar milattan önceki dönemlerden Türklerin kitlesel olarak İslam’ı kabul ettiği 10.yüzyılın ortalarına kadar olan süreçte Doğu Türkistan topraklarını sırasıyla Hun, Ak Hun, Göktürk, Uygur, Koçu ve Karahanlı devletlerinin yönettiğini aktarmaktadır. 840’ta merkezi Moğolistan bozkırlarında bulunan Uygur Kağanlığı’nın yıkılışının ardından Uygur kabileleri iki farklı bölgeye göç etti; bir kısmı Çin Seddi’nin güneyine göç ederek Ganzhou Uygur Kağanlığı’nı (848-1036) kurarken diğerleri Doğu Türkistan’ın kuzey bölgelerinde yaşayan Türk boylarının desteğiyle burada Koçu Uygur Kağanlığı’nı (843-1209) kurdu. Hunlar döneminden itibaren Doğu Türkistan bölgesinde yaşayan Yağma ve Karluk kabileleri diğer Türk boylarını bir araya getirerek Doğu Türkistan’ın güneyi ve Batı Türkistan’ın bir kısmını içine alacak şekilde Doğu Türkistan’ın batı kısmında yer alan Kaşgar’ı başkent yapan Karahanlı Devleti’ni (840-1212) kurdu. Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han’ın 10. yüzyılın ortasında İslam’ı kabul etmesi Türkistan bölgesinde İslam dininin hızla yayılmasını ve Türklerin kitleler halinde Müslüman olmasını sağladı.


DOI :10.26650/PB/SS48.2023.003.015   IUP :10.26650/PB/SS48.2023.003.015    Tam Metin (PDF)

Being a Child in East Turkistan

Nureddin İzbasar

East Turkestan is located in the centre of Asia with an area of approximately 1,828,418 km2 and is currently under Chinese occupation. Until the Chinese invasion in the last quarter of the 19th century, Turks and other local tribes living in East Turkestan established many states in the country’s territory. Written sources report that the Hun, White Hun, Gokturk, Uyghur, Kochu and Qarakhanid states ruled the East Turkestan lands before Christ until the middle of the 10th century when the Turks accepted Islam in masse. After the collapse of the Uyghur Khaganate, which was centred in the moorlands of Mongolia in 840, the Uyghur tribes migrated to two different regions. Some migrated to the south of the Great Wall of China and established the Ganzhou Uyghur Khaganate (848-1036), while others established the Kochu Uyghur Khaganate (843-1209) with the support of Turkic tribes living in the northern regions of East Turkestan. The Yagma and Karluk tribes living in the East Turkestan region since the Hun period brought together other Turkic tribes. They established the Qarakhanid State (840- 1212), with Kashgar in the western part of East Turkestan as its capital, the south of East Turkestan and part of West Turkestan. The Karahanid ruler Satuq Bughra Khan’s conversion to Islam in the middle of the 10th century led to the rapid spread of Islam in the Turkestan region, where Turks converted to Islam.



Referanslar

  • Ahmet Taşağıl. “Türkistan”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 41, s. 556-570, 2012. google scholar
  • Aktan, Sertaç. “Rapor: Zorla doğum kontrolü ve kısırlaştırma ile Uygur nüfusu azaltılıyor”. Euronews, 2020. google scholar
  • Amine Tuna. Doğu Türkistan’da Asimilasyon ve Ayrımcılık, 2012. google scholar
  • Aximu, Kashenjialian. “Xinjiang’ın bir video reklam filmi 100 Uygur kızı etnik Han Çinli ile evlenmeye çağırıyor (新疆视频广告呼吁百名维吾尔女性快嫁汉人)”. VOA, 2020. google scholar
  • Chris Buckley. “China Is Detaining Muslims in Vast Numbers. The Goal: ‘Transformation.’” - The New York Times, Eylül 2018. google scholar
  • Michael Bristow. “BBC News | Many ‘missing’ after China riots”. BBC NEWS, Ekim 2009. google scholar
  • Byler, Darren. “Davetsiz gelen misafirler: Uygurların evlerine yerleştirilen milyonlarca memur” (不请自来的 客人:闯入维族家庭的百万公务员)”. New York Times, 2018. google scholar
  • “Children of Detained Uyghurs Left to Fend for Themselves”. Erişim 25 Eylül 2022. https://bitterwinter.org/ children-of-detained-uyghurs-left-to-fend-for-themselves/. google scholar
  • Chinese Human Rights Defenders. “China: Massive Numbers of Uyghurs & Other Ethnic Minorities Forced into Re-education Programs | Chinese Human Rights Defenders”, Ağustos 2018. google scholar
  • “China: Xinjiang Children Separated from Families | Human Rights Watch”. Erişim 26 Eylül 2022. https:// www.hrw.org/news/2019/09/15/china-xinjiang-children-separated-families. google scholar
  • “Chinese detention leaving thousands of Uighur children without parents” | Uyghurs | The Guardian. Erişim 25 Eylül 2022. https://www.theguardian.com/world/2020/oct/16/ thousands-of-uighur-children-orphaned-by-chinese-detention-papers-show. google scholar
  • Dillon, Michael. “Xinjiang : ethnicity, separatism and control in Chinese Central Asia”. Durham East Asian papers, 1995. google scholar
  • Erdem, Al Kemal. “Doğu Türkistan’da kampta tutulduğunu iddia ettiği eşinden üç yıldır haber alamıyor ”. Independent, 2019. google scholar
  • Erim, Ozan Barış. “Uygur Türkü doktor, Çin’in uyguladığı etnik temizliği anlattı”. QHA Ankara, 2020. google scholar
  • Eset Süleyman. Son Yüzyılda Uygur Tarihinde Üç Yedi Trajedi ve Tarihsel Belgesel Açıklaması, y.y. google scholar
  • ETHR. “Han Çinli Öğretmenin Uygur Öğrenciye Şiddet Uygulaması ”. Doğu Türkistan İnsan Hakları İzleme Derneği, 2020. google scholar
  • Greer, Tanner. “48 Ways to Get Sent to a Chinese Concentration Camp ”. Foreign Policy, 2018. google scholar
  • Guanchazhe. “Uygur-Çin evlilikleri olgusunu doğru bir şekilde anlayın, Uygur-Çin evliliklerini normalleştirin ve ulusal birliği etkileyen temel sorunları çözün (正确认识维汉通婚现象,使维汉通婚恢复正常化,破 解影响民族团结的关键问题)”. Guancha Zhe (观察者), 2018. google scholar
  • Hualv Lvshi. “Xijiang, Kaşgar’daki Uygur-Han evlilik politikası nedir? Herhangi bir teşvik var mı?(新疆喀什 地区维汉通婚政策是怎么样的?有什么鼓励吗?)”. 华律, 2021. google scholar
  • Huang, Anwei. “Xinjiang etnik Han Çinli ve diğer etnik grupların birbiri ile evlenmesine teşvik ederek etnik çatışmaları ortadan kaldırıyor (新疆鼓励民汉通婚弥合民族矛盾)”. New York Times, 2014. google scholar
  • İlber Ortaylı. “Kamplar... İşkence korkunç | İlber Ortaylı | Köşe Yazıları”. Hürriyet, Kasım 2018. google scholar
  • İlteriş Kutluk. “Türk ve İslam Dünyası’nın Doğu’daki Kalesi Doğu Türkistan Düşüyor mu?”, Türk Yurdu Dergisi, Ağustos 2009. google scholar
  • İşhanesi, Kaşgar Vilayetlik Tezkire. “Kaşgar Yılnamesi”. Kaşgar, 1986. google scholar
  • Istiqlal TV. “Patlayan Sükunet 57. Bölüm: Vahşi toplama kamp hayatı (الگېـر ئېچىنىشـلىق :سـان57- سـۈكۈت پارتلىغـان 2020. ,İstanbul .)“ھاياتـى google scholar
  • Ivan Watson, Rebecca Wright and Ben Westcott. “China’s Xinjiang Government Confirms Huge Birth Rate Drop But Denies Forced Sterilization of Women”. CNN, 2020. google scholar
  • Jazeera, Al. “Kahire Müslüman Uygur öğrencileri tutukladı (المسـلمين اإليغـور مـن طالبـا تعتقـل القاهـرة“(. Al Jazeera, 2017. google scholar
  • Kul, Ömer. Tarihte Düzenlenen İlk Doğu Türkistan Kurultayı: Hicaz Kurultayı (1-5 Eylül 1954), Y.Y. google scholar
  • Li, Xiaoxia. “Xinjiang’daki nüfus değişiklikleri analiz raporu (新疆地区人口变动情况分析报告)”. Çin Kaşgar Net (中国喀什网), 2021. google scholar
  • Muhafız. “Tanınmış Doğu Türkistanlı Hayırsever Nurtay Hacı Tutuklandı”. Haber Uygur, 2018. google scholar
  • Mustafa Bag. “Uygurlara ‘Çin işkencesi’: Doğu Türkistan’da neler oluyor? ”, Euronews. Temmuz 2020. google scholar
  • Nureddin İzbasar. “Doğu Türkistan Raporu”, Temmuz 2020. google scholar
  • RFA. “‘Xinjiang Hoten’de 4 Uygur kadın zorla kürtaja maruz kaldı.” 新疆和田4名维族女性被强制堕胎”, 2013. google scholar
  • The Associated Press. “China cuts Uighur births with IUDs, abortion, sterilization”. The Associated Press News, 2020. google scholar
  • “The persecution of the Uyghurs is a crime against humanity”, The Economist. Erişim 25 Eylül 2022. https:// www.economist.com/leaders/2020/10/17/the-persecution-of-the-uyghurs-is-a-crime-against-humanity. google scholar
  • Timothy A. Grose, University of Virginia. “Educating Xinjiang’s Uyghurs: Achieving Success or Creating Unrest”, Y.Y. google scholar
  • “Türk Dünyası - Hocalar Devri-Devleti (1678-1755)”. https://www.oncevatan.com.tr/hocalar-devri-devle-ti-167882111755-makale,27551.html Ocak 2011. google scholar
  • Türköz, Ahmet. “Doğu Türkistan’da İnsan Hakları”. İstanbul Üniversitesi, 1998. google scholar
  • “Urumçi, Çin’in Ateşi ile Yanıyor Çin’de Katliam-YouTube”, y.y. https://www.youtube.com/ watch?v=B2m8nitkFss. google scholar
  • “Xinjiang’da 8400 adet Yeni Anaokulu Kreşi Sertifikası Yapıldı. 新疆:今年新增8400个公办幼儿园学位 ”. Erişim 22 Eylül 2022. https://baijiahao.baidu.com/s?id=1715375822726189333&wfr=spider&for=pc. google scholar
  • “Xinjiang’da bir sonraki sene kamuya bağlı anaokulların sayısı %50 arttırılacak 新疆明年公办园在园幼儿 占比将达50% - 中华人民共和国教育部政府门户网站”. Erişim 22 Eylül 2022. http://www.moe.gov.cn/ jyb_xwfb/s5147/201910/t20191021_404492.html?authkey=boxdr3. google scholar
  • “Xinjiang’da Kimsesiz Çocukların Temel Durum Raporu 2019 新疆孤儿数量基本情况数据专题报告2019 版 - 百度文库”, 2019. https://wenku.baidu.com/view/b96827e83286bceb19e8b8f67c1cfad6195fe9bd.html. google scholar
  • Xinjiang Ansklopedisi Yazma Grubu. “Çocuk Esirgeme” Xinjiang Ansiklopedisi, 1544, 2005. google scholar
  • “Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi 2018 Yılı Çocuk Anaokulu Yönetim ve Denetim Raporu, 新疆维吾尔自治 区2018年度幼儿园办园行为督导评估报告_政府信息公开年报_新疆维吾尔自治区教育厅”. Urumçi. Erişim 22 Eylül 2022. google scholar
  • http://jyt.xinjiang.gov.cn/edu/xxgknb/201901/375c03e24500482684224988df092686.shtml google scholar
  • Yılmaz, Murat. “Doğu Türkistan’da Toplama Kampları Adım Adım Soykırım”. İHH, 2020. https://www.insa-mer.com/tr/uploads/pdf/rapor-dogu-turkistan-da-toplama-kamplari-adim-adim-soykirim.pdf. google scholar
  • Zenz, Adrian. “Coercive labor in Xinjiang : Labor transfer and the mobilization of ethnic minorities to pick cotton ”, 2020. google scholar
  • ———. Sterilization, IUDs, and mandatory birth control the CCP’s campaign to suppress Uyghur birthrates in Xinjiang, 2020. google scholar
  • ———. “Sterilizations , IUDs , and Mandatory Birth Control: The CCP’s Campaign to Suppress Uyghur Birthrates in Xinjiang”. Washington, 2020. google scholar
  • ———. “The Xinjiang Police Files: Re-Education Camp Security and Political Paranoia in the Xinjiang Uyg-hur Autonomous Region”. Journal of the European Association for Chinese Studies 3 (2022): 1-56. google scholar
  • “中国儿童福利政策报告 Child Welfare in China – Stocktaking Report 2011 Development”, 2011. google scholar
  • 李晓霞. “Xinjiang’daki cami sayılarının değişimi ve yönetilmesi hakkında” 新疆清真寺的数量变化及管理 政策分析 ”, y.y. google scholar


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.