Araştırma Makalesi


DOI :10.26650/jes.2024.1532450   IUP :10.26650/jes.2024.1532450    Tam Metin (PDF)

Türkiye-Özbekistan İlişkilerinin Tarihi Zemini: OsmanlıTürkistan Arasındaki Siyasi ve Kültürel İlişkiler (XVIXX. Yüzyıllar)

Mustafa Budak

Türkiye ile Özbekistan, birincisi XX. yüzyılın ilk çeyreğinde, ikincisi de XX. yüzyılın son çeyreğinde istiklalini kazanmış yeni iki ulus devlettir. Aynı zamanda Türkiye ve Özbekistan, Osmanlı Devleti ile Türkistan Hanlıklarının halefleridir. Ayrıca, köken, din, dil, tarih ve kültürel açılardan benzerlikler taşımaktadır. Makalenin amacı, Türkiye ile Özbekistan arasında kurulmuş olan son 30 yıllık ilişkilerin yeni olmadığını, tarihi ve kültürel bir zemine sahip bulunduğunu; her iki ülkenin bu tarihi mirastan yararlanarak ortak gelecek inşa edebileceklerini hatırlatmaktır. Bu makale, iki bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölümde, XVI.-XX yüzyıllar arasında, Osmanlı Devleti’nin Türkistan hanlıkları ile olan siyasi ilişkileri genel hatlarıyla anlatılacaktır. İkinci bölümde ise kültürel ve ilmi ilişkiler üzerinde durulacaktır. Bunlar, Türkistan hacılarına yardım yapılması, Kuran-ı Kerim başta olmak üzere birtakım dini kitaplar gönderilmesi, tahsil için Türkistan’dan İstanbul’a öğrenciler getirilmesi gibi hizmet ve faaliyetlerdir. Bu durum Osmanlı Devleti’nin çöküşüne kadar devam etmiştir.

DOI :10.26650/jes.2024.1532450   IUP :10.26650/jes.2024.1532450    Tam Metin (PDF)

The Historical Background of The Relationships of TurkeyUzbekistan: The Political and Cultural Relations Between the Ottoman Empire and Turkestan (XVI.-XX. Centuries)

Mustafa Budak

Turkey and Uzbekistan are two new nation-states that gained their independence, Turkey in the first quarter of the 20th century and Uzbekistan in the last quarter of the same century. At the same time, Turkey and Uzbekistan are successors of the Ottoman Empire and Turkestan Khanetes moreower, they have similarities in terms of origin, religion, language, history, and culture. Therefore, the Ottoman Empire maintained the political, scientific and cultural relations with the Khanates of Bukhara, Samarkand, Khiva and Hokand in Turkestan between XVI.-XX.centuries. This paper’s aim is to remind us that the relations established between Turkey and Uzbekistan for the last 30 years are not new, that these relations have a historical and cultural basis, and that both countries can build a common future by taking advantage of this historical heritage. The paper consists of two parts. In the first part, the political relations with the Turkestan Khanates of the Ottoman Empire between XVI.-XX. centuries will be explained in general terms. In the second part, in the mentioned centuries, the cultural and scientific relations will be emphasized. These are services and activities such as helping the Turkestan pilgrims, sending some religious books, especially the Quran, and bringing students from Turkestan to Istanbul for education. This situation continued until the collapse of the Ottoman Empire.


GENİŞLETİLMİŞ ÖZET


Turkey and Uzbekistan are two new nation-states that gained their independence, the first in the first quarter of the 20th century and the second in the last quarter of the same century. Although Turkey and Uzbekistan are new states, they are the successors of the Ottoman Empire and Turkistan Khanates, which were established in two ancient geographies of Turkish-İslamic civilization, Anatolia and Transoxiana. Moreover, Turkey and Uzbekistan have similarities in terms of origin, religion, language, history, and culture. İn fact, they have common political, scientific, and religious personalities such as Amir Timur, Ali Kuscu, Ulugh Begh and Imam Bukhari. Therefore, the Ottoman Empire maintained political military, scientific, and cultural relations with the Khanates of Bukhara, Samarkand, Khiva, and Hokand in Turkestan between XVI.-XX. Centuries.

 As it is known, Ottoman-Uzbek relations began with the defeat of the Uzbek khan, Muhammed Shaybani Khan, to the Safavid ruler Shah Ismail in Mahmudabad near Merv in 1510 and later, Shah İsmail sends the head of Shaybani to the Ottoman Sultan, Beyazid II. This was Shah Ismail’s challenge to the Ottoman Sultan, Bayezid II. At the same time, this challenge caused the start of the Ottoman-Safavid struggle and caused the establishment of OttomanUzbek political relations because Ottoman sultans wanted to establish a Sunni alliance with the Uzbek khans against the Safavids. Also, the Uzbek khans were afraid of the Safavids taking over the Sunni regions in Transoxiana. Thus, Ambassadors began to come and go between the Ottoman sultans and the Uzbek khans. Firstly, Selim I, the Ottoman Sultan, sent Muhammed Beg to Köçküncü Han Samarkand Khan, before the Battle of Çaldıran dated 1514. The purpose of Selim I was to cooperate with Samarkand Khan against Shiites. Likewise, Suleiman the Magnificent, the Ottoman Sultan, sent letters to the rulers of Samarkand (Ubeydullah Khan) and Bukhara (Ali Sultan) before the Iraqi expedition, calling for “jihad” against Shiite Iran. These letters pleased the two Uzbek khans. Despite the Amasya (1555) and İstanbul (1590) treaties, the Ottoman Empire left the Uzbek khans alone against the Safavids because the Safavids had promised not to attack the Uzbeks. But they didn’t promise that by encouraging wars with Austria of the Ottoman Empire. Safavids declared war against the Uzbeks. Unfortunately, the Ottomans did not answer the Uzbeks’ calls for help. On the contrary, the Ottomans replied “We are at peace with Iran. You live in peace”. This attitude of the Ottomans was purely political pragmatism. In addition, the power struggle between the Uzbek khans played an important role in the attitude of the Ottomans. Finally, the Russians benefited from this rivalry and after the middle of the last quarter of the 19th century, Turkestan was occupied by the Russians.

As it is known, Turkestan pilgrims were going to Mecca on three roads. One of these roads was the Crimea-Istanbul-Mecca road via the Caspian. Moreover, Istanbul was the center of the caliphate for Turkestan pilgrims. The pilgrimage would not be accepted for them without visiting Istanbul for them. The Ottoman Sultans attached great importance to the safety of pilgrimage routes. In addition, this issue was a matter of political superiority for the Ottoman Sultans. Therefore, the Turkestan pilgrims preferred this route. 

 On the other hand, Turkestani Pilgrims who came to Istanbul were hosted in the Naqshbandi Uzbek lodges in Istanbul. These lodges acted as consulates. Likewise, the Ottoman governments were meeting their needs and allocating ferries for pilgrims After the proclamation of the Second Constitutional Monarchy, students from Turkistan came to Istanbul for education. One of these was the Uzbek writer Abdurrauf Fitrat. Turkistan youth like him wrote articles in magazines like Sırat-ı Müstakim. In addition, the people of Bukhara helped the Ottoman Empire financially in the Balkan War and the First World War. Towards the end of the war, Enver Pasha and his friends joined the Basmacilik movement. These relations lasted until the collapse of the Ottoman Empire. The main source of this study is the Ottoman Archive of the Directorate of State Archives, Presidency of Republic of Turkey. In addition, books and articles related to the subject were also used. 


PDF Görünüm

Referanslar

  • Ahmet Feridun Bey, Münşeatü’s-selatin, I, İstanbul: 1275. google scholar
  • Belgelerle Osmanlı-Türkistan İlişkileri ( XVI-XX Yüzyıllar), Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, 2005. google scholar
  • 7 Numaralı Mühimme Defteri (975-976(1567-1569), III, Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, 1999. google scholar
  • Kanuni Sultan Süleyman Devri Muharebatı, İstanbul: Topkapı Sarayı Kütüphanesi, Revan Kitaplığı, 1956. google scholar
  • ALPARGU, Mehmet -YAZICI, Serkan-YAVUZ, Fikrettin , “ Ardoous Journey To Hedjaz: Turkestani Pilgrims, The Caliph and Istanbul (16 th-20 th Centuries”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 54/1, 2014, s.401-416. google scholar
  • ALPARGU, Mehmet- ÇELİK, Muhammed Bilal“ Nadir Şah’ın Batı Türkistan Seferi ve Sonuçları”, Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Reşat Genç sayısı, C.29, Temmuz 2009, s.521-522. google scholar
  • BALIM, Çiğdem-GÜRBÜZ, Yunus.Emre, “Ozbekistan Respublikası: Özbek Modeli”, Bağımsızlıklarının Yirminci Yılında Orta Asya Cumhuriyetleri, Türk Dilli Halklar-Türkiye İlişkileri, Editörler: Ayşegül Aydıngün-Çiğdem Balım, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2012, s.266-275. google scholar
  • BARTHOLD, Vasilij Vladimaroviç, “Abdullah II”, İslam Ansiklopedisi, I, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, s.34-35. google scholar
  • ERASLAN, Cezmi, “Abdurrauf Fıtrat”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.13, s.48-49. google scholar
  • FAROQHİ, Suraiya, “Onaltıncı ve Onyedinci Yüzyıllarda Osmanlı Devlet Anlayışı ve Hac Olgusu”,X.Türk Tarih Kongresi Tebliğleri (22-26 Eylül 1987), Ankara: 1993, s.2111-2112 google scholar
  • FIĞLALI, Ethem Ruhi, İmamiye Şiası, İstanbul: 1984 google scholar
  • GARİBOVA, Jale, Sovyet Sonrası Dönemde Türk Dilli Halklar Dil Sorunu ve Yeniden Biçimlenen Kimlikler, Editörler. Sema Arslan-Rena Salehova, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2012. google scholar
  • GROUSSET, Rene, Bozkır İmparatorluğu (Tercüme: M.Reşat Uzmen), İstanbul: 1980 google scholar
  • HAMMER, J.Von, Tarih-i Devlet-i Osmaniyye, (Tercüme Mehmet Ata), VI, İstanbul: 1332 google scholar
  • HAYİT, Baymirza, Türkistan Rusya ile Çin Arasında, İstanbul: 1975 google scholar
  • __________, Basmacılar, Türkistan Milli Mücadele Tarihi (1917-1934), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997. google scholar
  • HOWARD, Henry, History of the Mongols, II/2, London: 1880. google scholar
  • KAFALI, Mustafa, Altın Orda Hanlığının Kuruluş ve Yükseliş Devirleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1976. google scholar
  • KANLIDERE, Ahmet, “Türk Basınında Türkistanlı Cedidciler, Kültürel Faaliyetleri, 1910-1914”, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, I/2, Sonbahar 2014, s.167-176. google scholar
  • ____________, “Sırat-ı Müstakim’in Buhara Uyanışı Üzerindeki Etkileri”, İdil-Ural ve Türkistan’da Fikir Hareketleri-Dini Islahçılık ve Cedidçilik, İstanbul: Ötüken Yayınevi, 2021, s.293-310. google scholar
  • KIRZIOĞLU, Fahrettin, Osmanlıların Kafkas İllerini Fethi (1451-1590), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1976, ss.191-215. google scholar
  • KOCAOĞLU, Timur, “Türkistanlı Bilgin Abdurrauf Fıtrat’ın Türkoloji Sahasındaki Unutulmaz Eserleri”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten-, C.30-31, Sayı 1982-1983, s.100-112. google scholar
  • KURŞUN, Zekeriya “Hac ve İktidar: Haremeyn’de Erken Dönem Osmanlı İmar Faaliyetleri”, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı 9, Bahar 2017, s.281-.311. google scholar
  • RAHMANKULOVA, Zumrad, “Birinci Dünya Savaşı ve Türkistan”, 38. İcanas Kongresi (Uluslararası Asya ve Afrika Çalışmaları Kongresi) 2007, s.2571-2582. google scholar
  • R.ROOMER, Hans, “Timurlulur”, İslam Ansiklopedisi XV, Ankara: MEB, s.346- 370. google scholar
  • SARAY, Mehmet, “Rusya’nın Asya’da Yayılması”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Ensitüsü Dergisi, Sayı 10-11, İstanbul: 1981, s.279-302. google scholar
  • _____________Rus İşgali Devrinde Osmanlı Devleti İle Türkistan Hanlıkları Arasındaki Siyasi Münasebetleri (1785-1875), İstanbul: 1984. google scholar
  • SARINAY, Yusuf, “Türkistanlı Hacıların Ziyaret Merkezi Olarak İstanbul “, Bilig, Kış 2009/Sayı 88, s.1-18.. google scholar
  • SARWAR, Ghulam, History of Shah Ismail Safawi, Aligarh: 1975. google scholar
  • SAVORY, R.M., “Barud (Safawids), Encyclopedia of Islam (Second edition), s.1059-1069. google scholar
  • SEYDİ ALİ REİS, Miratü’l-Memalik, İstanbul: 1331 google scholar
  • STANLEY, Lane Poole, Düvel-i İslamiyye, tercüme Halil Edhem, İstanbul 1345. google scholar
  • TANMAN, M.Baha, “Özbekler Tekkesi”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. XXXIV, İstanbul 2002, s.123-123 TOGAN, Zeki Velide, Bugünkü Türkili Türkistan ve Yakın Tarihi, 2.baskı, İstanbul: Enderun Kitabevi, 1981, TOYNBEE, Arnold, Tarih Üzerine İki Konferans, Çeviri: Özcan Başkan, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, tarihsiz. google scholar
  • TURAY, Esra Doğan, “16.-18.Yüzyılda Osmanlı Doğu Vilayetlerinde Safevi/Acem Hacılarıyla İlgili Değerlendirmeler” Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21/1, Mart 2019, s.359-378. google scholar
  • UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1983. google scholar
  • ZARCONE, Thierry, “ Doğulu ve Batılı Yolcuların İntibalarında Buhara Tekkesi”, 3. Uluslararası Tarihi Yarımada Sempozyumu Tebliğler Kitabı, İstanbul: Eminönü Belediyesi Yayınları, 2008, s.52-57. google scholar
  • BUDAK, Mustafa, Osmanlı-Özbek Siyasi Münasebetleri, 1510-1740, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: 1987. google scholar
  • ÇELİK, Muhammed Bilal, 1805-1865 Yılları Arasında Buhara Emirliği, Sakarya Üniversitesi yayınlanmamış doktora tezi, Sakarya: 2009. google scholar
  • ÇINAR, Gülay Karadağ, Safevi-Özbek Siyasi İlişkileri ve Osmanlı’nın Tesiri (1524-1630), Kocatepe Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi, Afyon: 2011. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Budak, M. (2024). Türkiye-Özbekistan İlişkilerinin Tarihi Zemini: OsmanlıTürkistan Arasındaki Siyasi ve Kültürel İlişkiler (XVIXX. Yüzyıllar). Avrasya İncelemeleri Dergisi, 13(2), 123-148. https://doi.org/10.26650/jes.2024.1532450


AMA

Budak M. Türkiye-Özbekistan İlişkilerinin Tarihi Zemini: OsmanlıTürkistan Arasındaki Siyasi ve Kültürel İlişkiler (XVIXX. Yüzyıllar). Avrasya İncelemeleri Dergisi. 2024;13(2):123-148. https://doi.org/10.26650/jes.2024.1532450


ABNT

Budak, M. Türkiye-Özbekistan İlişkilerinin Tarihi Zemini: OsmanlıTürkistan Arasındaki Siyasi ve Kültürel İlişkiler (XVIXX. Yüzyıllar). Avrasya İncelemeleri Dergisi, [Publisher Location], v. 13, n. 2, p. 123-148, 2024.


Chicago: Author-Date Style

Budak, Mustafa,. 2024. “Türkiye-Özbekistan İlişkilerinin Tarihi Zemini: OsmanlıTürkistan Arasındaki Siyasi ve Kültürel İlişkiler (XVIXX. Yüzyıllar).” Avrasya İncelemeleri Dergisi 13, no. 2: 123-148. https://doi.org/10.26650/jes.2024.1532450


Chicago: Humanities Style

Budak, Mustafa,. Türkiye-Özbekistan İlişkilerinin Tarihi Zemini: OsmanlıTürkistan Arasındaki Siyasi ve Kültürel İlişkiler (XVIXX. Yüzyıllar).” Avrasya İncelemeleri Dergisi 13, no. 2 (Nov. 2024): 123-148. https://doi.org/10.26650/jes.2024.1532450


Harvard: Australian Style

Budak, M 2024, 'Türkiye-Özbekistan İlişkilerinin Tarihi Zemini: OsmanlıTürkistan Arasındaki Siyasi ve Kültürel İlişkiler (XVIXX. Yüzyıllar)', Avrasya İncelemeleri Dergisi, vol. 13, no. 2, pp. 123-148, viewed 15 Nov. 2024, https://doi.org/10.26650/jes.2024.1532450


Harvard: Author-Date Style

Budak, M. (2024) ‘Türkiye-Özbekistan İlişkilerinin Tarihi Zemini: OsmanlıTürkistan Arasındaki Siyasi ve Kültürel İlişkiler (XVIXX. Yüzyıllar)’, Avrasya İncelemeleri Dergisi, 13(2), pp. 123-148. https://doi.org/10.26650/jes.2024.1532450 (15 Nov. 2024).


MLA

Budak, Mustafa,. Türkiye-Özbekistan İlişkilerinin Tarihi Zemini: OsmanlıTürkistan Arasındaki Siyasi ve Kültürel İlişkiler (XVIXX. Yüzyıllar).” Avrasya İncelemeleri Dergisi, vol. 13, no. 2, 2024, pp. 123-148. [Database Container], https://doi.org/10.26650/jes.2024.1532450


Vancouver

Budak M. Türkiye-Özbekistan İlişkilerinin Tarihi Zemini: OsmanlıTürkistan Arasındaki Siyasi ve Kültürel İlişkiler (XVIXX. Yüzyıllar). Avrasya İncelemeleri Dergisi [Internet]. 15 Nov. 2024 [cited 15 Nov. 2024];13(2):123-148. Available from: https://doi.org/10.26650/jes.2024.1532450 doi: 10.26650/jes.2024.1532450


ISNAD

Budak, Mustafa. Türkiye-Özbekistan İlişkilerinin Tarihi Zemini: OsmanlıTürkistan Arasındaki Siyasi ve Kültürel İlişkiler (XVIXX. Yüzyıllar)”. Avrasya İncelemeleri Dergisi 13/2 (Nov. 2024): 123-148. https://doi.org/10.26650/jes.2024.1532450



ZAMAN ÇİZELGESİ


Gönderim13.08.2024
Kabul27.09.2024
Çevrimiçi Yayınlanma30.09.2024

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.