Araştırma Makalesi


DOI :10.18345/iuturkiyat.560227   IUP :10.18345/iuturkiyat.560227    Tam Metin (PDF)

14.-16. YÜZYIL DOĞU TÜRKÇESİNDE “ÖZ” İLE KURULAN SÖZCÜK ÖBEKLERİ ÜZERİNE

Emine Temel Alemdar

Bir cümlede canlı ve cansız varlıklar ve nesneler ile olay, olgu ve durumların doğrudan ifade edilmeyip temsilleri ile işaret edildiği durumlarda zamirler ortaya çıkmaktadır. Zamirler, isim türündeki sözcük veya sözcük öbeklerinin yerine kullanılarak onları karşılayan ve o sözcüklerin aldığı tüm isim çekim eklerini bünyesine dâhil ederek genişleyebilen, cümlede oluşabilecek tekrarlı anlatımlara engel olarak dildeki sözcük kullanışlılığına katkı sağlayan sözcük türlerindendir.

Çoğu çalışmada zamir başlığı altında değerlendirilen ama diğer zamirlerden farklı bir fonksiyona sahip olan dönüşlülük zamirleri ise işi yapan veya işten etkilenen şahsı, pekiştirmek vasfıyla tekrarlayan ve şahıs kavramını ön plâna çıkaran bir zamir çeşididir. Dönüşlülük zamirleri, diğer zamirler gibi canlı veya cansız her türdeki ismin yerini tutmaz, bu isimlerden sadece şahıs isimleri ile birlikte kullanılarak o ismin karşıladığı kavrama altını çizmek suretiyle vurgu yapar ve o kavramın karşıladığı manaya güç katar. Bu zamir çeşidini temsil etmek üzere karşımıza “öz, kendi” sözcükleri çıkmaktadır.

Bu makalede Klasik öncesi ve Klasik dönem Doğu Türkçesi manzum ve mensur eserlerde tespit edilen ve “öz” ile kurulan sözcük öbekleri, yapılarına ve görevlerine göre tasnif edilmek suretiyle incelenecektir. Bu çalışmada kaynak olarak 2018 yılında tarafımızca yapılan Doğu Türkçesi (14.-16. yüzyıl) Cümle ve Sözcük Öbekleri adlı doktora tezi esas alınacaktır. 

DOI :10.18345/iuturkiyat.560227   IUP :10.18345/iuturkiyat.560227    Tam Metin (PDF)

ON THE LEXICAL BUNDLES FORMED ALONG WITH “ÖZ” IN 14TH-16TH CENTURY EASTERN TURKISH

Emine Temel Alemdar

Pronouns are brought about in a sentence where animate or inanimate objects along with events, phenomena and states are referred indirectly via certain representative nouns. Pronouns are the sort of nouns that contribute to vocabulary practicality in a language by preventing monotonous tellings in such a way that they refer towards or group of words and integrate their entire class of inflectional suffixes to themselves.

Having been evaluated under the title of pronouns in most research despite of differing in their functions, a reflexive pronoun functions by repetition as a reinforcement either of a subject who acts or of whom is acted upon in a course of event and features the concept of subject. Unlike other pronouns, reflexive pronouns do not refer to every kind of animate or inanimate objects; they rather put an emphasis on the referential concept along with only personal nouns and reinforce the semantic content of the reference.In this context, we come up with the reflexive pronouns such as “öz (self), kendi (own)”.

In this article, we will be dealing with the lexical bundles containing “öz (self)” in Pre-Classical and Classical Period Eastern Turkish poetic and prosaic sources by classifying them with regard to their structure and functionality. We will rely on the doctoral thesis laid out by us in 2018, Lexical Bundles and Sentence in the Eastern Turkish (14th-16th centuries). 


GENİŞLETİLMİŞ ÖZET


Pronouns are the type of words that can represent any concept or ontic object referring to any kind in noun form, and that can replace them. Pronouns are few in quantity with regard to its property of representativeness. Pronouns are also of those kinds which don’t have the potential for extentionality like other nouns by making a derivational affix, having a structure peculiar to themselves and cannot be borrowed from other languages. Therefore, any language has its peculiar set of pronouns. They also contain reflexive pronouns that differ from others in certain respects. These pronouns are dealt with under the title of personal pronouns and considered to be reinforced form of personal pronouns. The subject who acts or is acted upon by a certain course of event/ state is repeated for the second time via these pronouns. Hence, reflexive pronouns are those personal pronouns that represent the actions reflected back upon the subject and reinforce the semantic content of the subjects.

We come up with two kinds of pronouns in the course of Turkish linguistic history, which can be classified as reflexive pronouns: kendi (<kentü~kensi) ~ kendözi (kendü öz+i) and öz. In this article, we will dwell on the lexical bundles of the concept of öz (self/essence) that we come up with in Eastern Turkish and is not always used in pronoun form. 

Having started to develop since the 15th century, Eastern Turkish (second half of the 14th century - beginning of the 20th century) that we began to evaluate under the Period of Middle Turkish (11th - 16th century) ascended to the status of official written language at the political stability era of Timur and also led by Alî Şîr Nevâyî; and it began to be classified as the New Turkish Period (16th - 20th century). Beginning to be the official written language in Eastern Turkic areas since then, Eastern Turkish continued to be so until the end of the 19th century, however it decentralized into local literary languages because a set of political reasons after this century, and each tribe implement its own policy of language.

In this study, we will rely on the doctoral thesis laid out by us in 2018, Lexical Bundles ans Sentence in the Eastern Turkish (14th - 16th centuries). In this thesis, we examined a great deal of lexical bundles and phrases that are obtained from prosaic and poetic 17 works in both Pre-Classical Era (14th - 16th century) and Post-Classical Era. Among the lexical bundles, the structures whose elements are obtained from any lexical bundle are also went around. Accordingly, we priorily went around the words öz within lexical bundles and secondly examined and endeavoured to give an analysis of the individual uses of those words.

In the Eastern Turkish sources that have been scanned so far, 70 lexical bundles containing öz are identified. In this article, we did not open up space for those which are repititive of each other with regard to their formation, but rather we focused on picking out various uses of them from a variety of sources. We detected in the scanned sources that the word öz has three different functions and it is contained in eight different lexical bundles (possessive bundle lacking determinative, possessive construction, indefinite construction, prepositional phrase, adjective clause, conjuctive clause, compound verb clause, disjunctive clause). The main function of the word öz is to reinforce the personal pronoun that it is attached to via defining its 2nd/3rd person singular/plural content. The second function of it is to contribute to the constitution of a lexical bundle by either acquiring genitive suffix or possessive suffix or solely in its full form. Thirdly and lastly, it functions to constitute a lexical bundle independently, all on its own.

The word öz is considered as a noun or adjective in its original form whereas it becomes a pronoun on acquiring a possessive suffix. Showing up in a variety of types, the word öz can function in many ways such as an object, verb or adverbial clause. It engages in the functions of a sentence; sometimes individually in first-order level, or as a component of lexical bundle which is in the second-order level.

In this article, we will try to show that the concept öz that is come up with in Eastern Turkish period sources had some other functions other than those generally know “reinforcing” functions and it had determinative roles especially in constituting the lexical bundles.


PDF Görünüm

Referanslar

  • AKÇATAŞ, Ahmet, “Semantic Content of Pronouns in Turkey Turkish”, Turkish Studies, vol. 5/4, 2010, s. 1-14. google scholar
  • ARAT, Reşit Rahmeti, Yusuf Has Hacip Kutadgu Bilig I Metin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2007. google scholar
  • ARSLAN, Üzeyir, Ubeydullah Han (ö. 1539) Şairi Śāní ve Türkçe Divanı, Palet Yayınları, Konya, 2009. google scholar
  • ARSLAN-EROL, Hülya, “Kilis Ağzında Dönüşlülük Zamiri”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9/2, 2010, s. 345-356. google scholar
  • BANGUOĞLU, Tahsin, Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2007. google scholar
  • BARUTCU-ÖZÖNDER, F. Sema, ʿ Alí Şír Nevāyí Muĥākemet’ül-Luġateyn , Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 19916. google scholar
  • BARUTCU-ÖZÖNDÖR, F. Sema, “Doğu Türk Yazı Dili Edebî Çevresi ve Timür”, Türklük Bilgisi Araştırmaları (Journal of Turkish Studies), vol. 24/III, 2000, s. 289-294. google scholar
  • BİLGEGİL, Kaya, Türkçe Dilbilgisi, Salkımsöğüt Yayınevi, Erzurum, 2009. google scholar
  • CLAUSON, Sir Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Clarendon Press, Oxford, 1972. google scholar
  • ÇAĞLAR, Dursaliye Doğu Türkçesi Kur’an Tefsiri (Şu’arâ ve Neml Sureleri): İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin Tıpkıbasım, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2013. google scholar
  • DENY, Jean, Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), Maarif Matbaası, İstanbul, 1941. google scholar
  • DİLÇİN, Cem, Mes’ ū d Bin A ģ med Süheyl ü Nev-bah ā r İnceleme-MetinSözlük, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara, 1991. google scholar
  • ECKMANN, János, Nehcü’l-Ferādís Uşma ħ larnıij Açuq Yolı (Cennetlerin Açık yolu) I. Metin II. Tıpkıbasım, Yay. Semih TEZCAN, Hamza ZÜLFİKAR, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2004. google scholar
  • ECKMANN, János, The D í v ā n of Gad ā ’ í , Indiana University Publications Uralic and Altaic Series, Bloomington, 1971. google scholar
  • ERASLAN, Kemal, Alî-Şîr Nevâyî Mecâlisü’n-Nefâyis I (Giriş ve Metin), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2001. google scholar
  • ERASLAN, Kemal, google scholar
  • Mevlâna Sekkâkî Divanı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1999. google scholar
  • ERASLAN, Kemal, “Zamirler”, Türk Gramerinin Sorunları Bildiriler, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2011, s. 447-457. google scholar
  • ERDAL, Marcel, “Reflexives”, A Grammar of Old Turkic, Brill, Leiden, 2004, s. 208-210. google scholar
  • ERDEM, Mevlüt, “Zamirler Anlamlı Kelimeler midir Yoksa Görevli Kelimeler mi?”, Türk Dili, S. 641, s. 444-449. google scholar
  • ERGİN, Muharrem, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2008. google scholar
  • ERGİN, Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul, 2007. google scholar
  • GENCAN, Tahir Nejat, Dilbilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, İstanbul, 1971. google scholar
  • GÖZÜTOK, Avni, Haydar Tilbe Mahzenü’l-Esrâr (Gramer-Metin-Dizin-Tıpkıbasım), Fenomen Yayınları, Erzurum, 2008. google scholar
  • GÜRSOY-NASKALİ, Emine, Türk Dünyası Gramer Terimleri Kılavuzu, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1997. google scholar
  • GÜVEN, Meriç, “Türkçede Kendi Zamiri ve Kendi Zamiri ile Oluşmuş Kelime Öbeklerinin Kuruluş Biçimi”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8/4, 2015, s. 341-356. google scholar
  • HAMILTON, James Russell, Dunhuang Mağarası’nda Bulunmuş Buddhacılığa İlişkin Uygurca El Yazması İyi ve Kötü Prens Öyküsü, Çev. Vedat KÖKEN, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2011. google scholar
  • KARASOY, Yakup Şiban Han Dîvânı (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1998. google scholar
  • KİK, Ayşe, Zafer-Nâme-i Emir Temür, Muhammed Ali Bin Derviş Ali-yi Buharî (İnceleme-Metin-Dizin), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul, 2014. google scholar
  • KOCASAVAŞ, Yıldız, Türkçede Şahıs Zamirleri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2004. google scholar
  • KORKMAZ, Zeynep, Gramer Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2007. google scholar
  • KORKMAZ, Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2009. google scholar
  • KÖKTEKİN, Kâzım, Yûsuf Emirî Dehnâme, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2003. google scholar
  • KURTOĞLU, Kübranur, Doğu Türkçesi Kur’an Tefsiri (Luķmān, Secde ve A ģ zāb Sureleri) ( İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin- Tıpkıbasım), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2015. google scholar
  • KUT, Günay, ʿAl í Ş í r Nev ā y í google scholar
  • Ġ ar ā ’ibü’ ŝ Ŝ ı ġ ar İnceleme-Karşılaştırmalı Metin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2003. google scholar
  • ÖZTEKTEN, Özkan, “Dönüşlülük Zamiri Özne Olabilir Mi?”, Türk Dili Belleten, II, 2007, s. 101-113. google scholar
  • SEYHAN-ALIŞIK, Gülşen, Dívān-ı Ģikmet Giriş-Metin-Dizin , İstanbul, 2009. google scholar
  • ŞEN-UZUNOĞLU, Hülya, Doğu Türkçesi Kur’an Tefsiri Ķaŝaŝ , ʿAnkebūt ve Rūm Sureleri (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin-Tıpkıbasım), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2015. google scholar
  • TEMEL, Emine, Doğu Türkçesi (14.-16. yy.) Cümle ve Sözcük Öbekleri, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul, 2018. google scholar
  • TEMEL, Emine, Doğu Türkçesi Kur’an Tefsiri (Nur ve Furkan Sureleri) (İncelemeDizin-Tenkitli Metin-Tıpkıbasım), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2013. google scholar
  • THACKSTON, W.M. Jr., Zahiruddin Muhammad Babur Mirza Baburnama Part One, Two, Three: Fergana and Transoxiana, Kabul, Hindustan, Yay. Şinasi TEKİN, Gönül Alpay TEKİN, Farsça Tercümesi ve İngilizcesi: Abdurrahim HANHAN, Doğu Dilleri ve Edebiyatlarının Kaynakları, Harvard University, Cambridge, 1993. google scholar
  • TOGAN, A. Zeki Velidî, Umumî Türk Tarihi’ne Giriş, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1981. google scholar
  • TOPARLI, Recep, İrşâdü’l-Mülûk Ve’s-Selâtîn, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1992. google scholar
  • TÖREN, Hatice, Alî Şîr Nevâyî Sedd-i İskenderî (İnceleme-Metin), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2001. google scholar
  • Türkçe Sözlük (K-Z), c. 2, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1998. google scholar
  • YILDIRIM, Talip, Hüseyin Baykara Divânı (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım), Hat Yayınevi, İstanbul, 2010. google scholar
  • YÜCEL, Bilâl, Bâbür Dîvânı (Gramer-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım), Atatürk Kültür Merkezi Yayınevi, Ankara, 1995. google scholar
  • ZÜLFİKAR, Hamza, “Özne Türleri ve Bunların Adlandırılışı”, Türk Gramerinin Sorunları Bildiriler, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2011, s. 43-51. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Temel Alemdar, E. (0001). 14.-16. YÜZYIL DOĞU TÜRKÇESİNDE “ÖZ” İLE KURULAN SÖZCÜK ÖBEKLERİ ÜZERİNE. Türkiyat Mecmuası, 29(1), 147-162. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.560227


AMA

Temel Alemdar E. 14.-16. YÜZYIL DOĞU TÜRKÇESİNDE “ÖZ” İLE KURULAN SÖZCÜK ÖBEKLERİ ÜZERİNE. Türkiyat Mecmuası. 0001;29(1):147-162. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.560227


ABNT

Temel Alemdar, E. 14.-16. YÜZYIL DOĞU TÜRKÇESİNDE “ÖZ” İLE KURULAN SÖZCÜK ÖBEKLERİ ÜZERİNE. Türkiyat Mecmuası, [Publisher Location], v. 29, n. 1, p. 147-162, 0001.


Chicago: Author-Date Style

Temel Alemdar, Emine,. 0001. “14.-16. YÜZYIL DOĞU TÜRKÇESİNDE “ÖZ” İLE KURULAN SÖZCÜK ÖBEKLERİ ÜZERİNE.” Türkiyat Mecmuası 29, no. 1: 147-162. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.560227


Chicago: Humanities Style

Temel Alemdar, Emine,. 14.-16. YÜZYIL DOĞU TÜRKÇESİNDE “ÖZ” İLE KURULAN SÖZCÜK ÖBEKLERİ ÜZERİNE.” Türkiyat Mecmuası 29, no. 1 (Nov. 2024): 147-162. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.560227


Harvard: Australian Style

Temel Alemdar, E 0001, '14.-16. YÜZYIL DOĞU TÜRKÇESİNDE “ÖZ” İLE KURULAN SÖZCÜK ÖBEKLERİ ÜZERİNE', Türkiyat Mecmuası, vol. 29, no. 1, pp. 147-162, viewed 17 Nov. 2024, https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.560227


Harvard: Author-Date Style

Temel Alemdar, E. (0001) ‘14.-16. YÜZYIL DOĞU TÜRKÇESİNDE “ÖZ” İLE KURULAN SÖZCÜK ÖBEKLERİ ÜZERİNE’, Türkiyat Mecmuası, 29(1), pp. 147-162. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.560227 (17 Nov. 2024).


MLA

Temel Alemdar, Emine,. 14.-16. YÜZYIL DOĞU TÜRKÇESİNDE “ÖZ” İLE KURULAN SÖZCÜK ÖBEKLERİ ÜZERİNE.” Türkiyat Mecmuası, vol. 29, no. 1, 0001, pp. 147-162. [Database Container], https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.560227


Vancouver

Temel Alemdar E. 14.-16. YÜZYIL DOĞU TÜRKÇESİNDE “ÖZ” İLE KURULAN SÖZCÜK ÖBEKLERİ ÜZERİNE. Türkiyat Mecmuası [Internet]. 17 Nov. 2024 [cited 17 Nov. 2024];29(1):147-162. Available from: https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.560227 doi: 10.18345/iuturkiyat.560227


ISNAD

Temel Alemdar, Emine. 14.-16. YÜZYIL DOĞU TÜRKÇESİNDE “ÖZ” İLE KURULAN SÖZCÜK ÖBEKLERİ ÜZERİNE”. Türkiyat Mecmuası 29/1 (Nov. 2024): 147-162. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.560227



ZAMAN ÇİZELGESİ


Gönderim03.12.2018
Kabul04.04.2019

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.