Türkiyat Mecmuası

GÖNDERBİLGİ
EnglishTürkçe

Araştırma Makalesi


DOI :10.26650/iuturkiyat.994889   IUP :10.26650/iuturkiyat.994889    Tam Metin (PDF)

Ötemiş Hacı’nın Cengiznâme’sinde Tümleç Örüntüleri: Orta Türkçe’de Altasıralamaya Tipolojik Bir Yaklaşım

Julian Rentzsch

Bu makalede Ötemiş Hacı tarafından 16. yüzyılda Hiva’da yazılmış olan Cengiznâme’deki tümleç tümcecikleri incelenmektedir. Kıpçak Türkçesi özellikleri gösteren bu metinde, matris yüklemin anaöğe dilimlerine giren üç tümleç ulamı dikkate alınmakta: dolaysız alıntılar, önerme türü tümleç tümcecikleri ve işlerin durumu türü tümleç tümcecikleri. Yüzey biçimlerin biçimsel kalabalığı, soyut yapısal türlerle kodlanarak karşılaştırmalı incelemeye tabi tutulmaktadır. Makalenin amacı, üç çatı ulamın ifade türlerinin dizgelerini tespit etmek, her ifade türü için temsil edici örnekler sunmak ve dizgeleri tipolojik ölçütlere göre karşılaştırmaktır. Ayrıca biçimsel boyutun yanı sıra anlambilimsel sorunlar da ele alınmaktadır. Makale, eşzamanlı karşılaştırmalar için de veriler sunarak çağdaş Türk dillerinde tümleç tümceciklerindeki biçimbilimsel ve anlambilimsel çokluğun artzamanlı gelişiminin araştırılmasına da katkı sağlayacaktır. 

Anahtar Kelimeler: Orta Türkçe, Sözdizimi, Altasıralama, Tümleç, Dilbilgiselleşme
DOI :10.26650/iuturkiyat.994889   IUP :10.26650/iuturkiyat.994889    Tam Metin (PDF)

Complementation Patterns in Ötämiš Ḥāǰǰī’s Čingiznāmä: A Typological Approach to Subordination in Middle Turkic

Julian Rentzsch

This article investigates complement clauses, i.e., clauses entering an argument slot of a complement taking predicate, in Ötämiš Ḥāǰǰī’s Čingiz-nāmä, a 16th century Middle Turkic text from Khiva which demonstrates Qipchaq linguistic features. Three major classes of complementation will be investigated: direct quotations, propositional-type complement clauses, and state of affairs-type complement clauses. The multitude of surface forms will be encoded into abstract structural types which enable structural comparison. The aim is to establish the inventories of expression types for each class, to give representative examples for each type, and to compare the typological inventories. Besides the formal aspects, semantic issues are investigated as well. The aim of the paper is to provide data for synchronic comparison, and ultimately to contribute to our understanding of the evolution of the variation in clausal complementation among the Modern Turkic languages.

Anahtar Kelimeler: Middle Turkic, Syntax, Subordination, Complementation, Grammaticalization

PDF Görünüm

Referanslar

  • Auwera, Johan van der & Plungian, Vladimir A. 1998. Modality’s semantic map. Linguistic Typology 2, 79-124. google scholar
  • Aydemir, İbrahim Ahmet 2020. Çağdaş Türk Dillerinde Altasıralama Stratejileri. Ankara: Grafiker Yayınları. google scholar
  • Boye, Kasper 2012. Epistemic meaning. A crosslinguistic and functional-cognitive study. (Empirical Approaches to Language Typology 43.) Berlin & Boston: De Gruyter Mouton. google scholar
  • Brockelmann, C. 1954. Osttürkische Grammatik der islamischen Litteratursprachen Mittelasiens. Leiden: Brill. google scholar
  • Cristofaro, Sonia 2003. Subordination. Oxford & New York: Oxford University Press. google scholar
  • Dik, Simon C. 21997. The theory of Functional Grammar. Part 1: The structure of the clause. Edited by Kees Hengeveld. Berlin & New York: Mouton de Gruyter. google scholar
  • Dixon, R.M.W. 2006. Complement Clauses and complementation strategies in typological Perspective. In: Dixon, R.M.W. & Aikhenvald, Alexandra Y. (eds.). Complementation. A cross-linguistic typology. Oxford: Oxford University Press, 1-48. google scholar
  • Erdal, Marcel 1998. On the verbal noun in -(y)Iş. In: İmer, Kâmile & Subaşı-Uzun, Leyla (eds.). Doğan Aksan Armağanı. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, 53-68. google scholar
  • Erdal, Marcel 2004. A grammar of Old Turkic. (Handbuch der Orientalistik 8/3.) Leiden & Boston: Brill. google scholar
  • Ivanics, Mâria 2017. Hatalomgyakorlas a steppen. A Dzsingisz-name nomad vilaga. Budapest: MTA Bölcseszettudomânyi Kutatoközpont, Törttenettudomânyi Intezet. google scholar
  • Johanson, Lars 1995. On Turkic converb clauses. In: Haspelmath, Martin & König, Ekkehard (eds.). Converbs in cross-linguistic perspective. Structure and meaning of adverbial verb forms - adverbial participles, gerunds. Berlin & New York: Mouton de Gruyter, 313-347. google scholar
  • Joseph, Brian D. 1983. The synchrony and diachrony of the Balkan infinitive. A study in areal, general, and historical linguistics. (Cambridge Studies in Linguistics 18.) Cambridge: Cambridge University Press. google scholar
  • Judin, V.P. & Baranova, Ju.G. & Abuseitova, M.H. (eds.) 1992. Utemis-hadzi. Cingiz-name. Faksimile, perevod, transkripcija, tekstologiceskie primecanija, issledovanie. Alma-Ata: Gylym. google scholar
  • Kafalı, Mustafa 2009. Ötemiş Hacı’ya göre Cuci Ulusunun Tarihi. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. google scholar
  • Kamalov, İlyas (ed.) 2009. ÖtemişHacı. Çengiz-nâme. Ankara: Türk Tarih Kurumu. google scholar
  • Kawaguchi, Takushi & Nagamine, Hiroyuki & Sugahara, Mutsumi (eds.) 2008. ÖtamisHâjî. Cingîz-nâma. Introduction, annotatedtranslation, transcription andcritical text. (Studia Culturae Islamicae 94.) Tökyö: Research Institute for Languages and Cultures of Asia and Africa, Tokyo University of Foreign Languages. google scholar
  • Kehayov, Petar & Boye, Kasper 2016. Complementizer semantics - an introduction. In: Boye, Kasper & Kehayov, Petar (eds.). Complementizer semantics in European languages. (Empirical Approaches to Language Typology 57.) Berlin & Boston: De Gruyter Mouton, 1-11. google scholar
  • Kornfilt, Jaklin 2007. Verbal and nominalized finite clauses in Turkish. In: Nikolaeva, Irina (ed.). Finiteness. Theoretical and empirical foundations. Oxford & New York: Oxford University Press, 305-332. google scholar
  • Nikolaeva, Irina (ed.) 2007. Finiteness. Theoretical and empirical foundations. Oxford & New York: Oxford University Press. google scholar
  • Noonan, Michael 22007. Complementation. In: Shopen, Timothy (ed.). Language typology and syntactic description. Vol. 2: Complex constructions. Cambridge: Cambridge University Press, 52-150. google scholar
  • Pamuk, Orhan 1990. Kara Kitap. Istanbul: İletişim Yayınları. google scholar
  • Rentzsch, Julian 2011. Modality in the Dede Qorqud Oguznameleri. Acta OrientaliaHungarica 64, 49-70. google scholar
  • Rentzsch, Julian 2015. Modality in the Turkic languages. Form and meaning from a historial and comparative perspective. (Studien zur Sprache, Geschichte und Kultur der Turkvölker 18.) Berlin: Klaus Schwarz Verlag. google scholar
  • Sandfeld, Kristian 1930. Linguistique balkanique. Problemes et resultats. (Collection Linguistique publiee par la Societe de Linguistique de Paris 31.) Paris: Librairie C. Klincksieck. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Rentzsch, J. (2021). Ötemiş Hacı’nın Cengiznâme’sinde Tümleç Örüntüleri: Orta Türkçe’de Altasıralamaya Tipolojik Bir Yaklaşım. Türkiyat Mecmuası, 31(1), 15-37. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.994889


AMA

Rentzsch J. Ötemiş Hacı’nın Cengiznâme’sinde Tümleç Örüntüleri: Orta Türkçe’de Altasıralamaya Tipolojik Bir Yaklaşım. Türkiyat Mecmuası. 2021;31(1):15-37. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.994889


ABNT

Rentzsch, J. Ötemiş Hacı’nın Cengiznâme’sinde Tümleç Örüntüleri: Orta Türkçe’de Altasıralamaya Tipolojik Bir Yaklaşım. Türkiyat Mecmuası, [Publisher Location], v. 31, n. 1, p. 15-37, 2021.


Chicago: Author-Date Style

Rentzsch, Julian,. 2021. “Ötemiş Hacı’nın Cengiznâme’sinde Tümleç Örüntüleri: Orta Türkçe’de Altasıralamaya Tipolojik Bir Yaklaşım.” Türkiyat Mecmuası 31, no. 1: 15-37. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.994889


Chicago: Humanities Style

Rentzsch, Julian,. “Ötemiş Hacı’nın Cengiznâme’sinde Tümleç Örüntüleri: Orta Türkçe’de Altasıralamaya Tipolojik Bir Yaklaşım.” Türkiyat Mecmuası 31, no. 1 (Nov. 2024): 15-37. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.994889


Harvard: Australian Style

Rentzsch, J 2021, 'Ötemiş Hacı’nın Cengiznâme’sinde Tümleç Örüntüleri: Orta Türkçe’de Altasıralamaya Tipolojik Bir Yaklaşım', Türkiyat Mecmuası, vol. 31, no. 1, pp. 15-37, viewed 23 Nov. 2024, https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.994889


Harvard: Author-Date Style

Rentzsch, J. (2021) ‘Ötemiş Hacı’nın Cengiznâme’sinde Tümleç Örüntüleri: Orta Türkçe’de Altasıralamaya Tipolojik Bir Yaklaşım’, Türkiyat Mecmuası, 31(1), pp. 15-37. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.994889 (23 Nov. 2024).


MLA

Rentzsch, Julian,. “Ötemiş Hacı’nın Cengiznâme’sinde Tümleç Örüntüleri: Orta Türkçe’de Altasıralamaya Tipolojik Bir Yaklaşım.” Türkiyat Mecmuası, vol. 31, no. 1, 2021, pp. 15-37. [Database Container], https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.994889


Vancouver

Rentzsch J. Ötemiş Hacı’nın Cengiznâme’sinde Tümleç Örüntüleri: Orta Türkçe’de Altasıralamaya Tipolojik Bir Yaklaşım. Türkiyat Mecmuası [Internet]. 23 Nov. 2024 [cited 23 Nov. 2024];31(1):15-37. Available from: https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.994889 doi: 10.26650/iuturkiyat.994889


ISNAD

Rentzsch, Julian. “Ötemiş Hacı’nın Cengiznâme’sinde Tümleç Örüntüleri: Orta Türkçe’de Altasıralamaya Tipolojik Bir Yaklaşım”. Türkiyat Mecmuası 31/1 (Nov. 2024): 15-37. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.994889



ZAMAN ÇİZELGESİ


Gönderim13.09.2021
Kabul11.10.2021
Çevrimiçi Yayınlanma16.12.2021

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.