Araştırma Makalesi


DOI :10.26650/iuturkiyat.755182   IUP :10.26650/iuturkiyat.755182    Tam Metin (PDF)

Divân-ı Hikmet’in Kökşetav Nüshasında Tasvirî Fiillerin Kullanılışı

Senbek UtebekovAli Akar

Bu makalede Divân-ı Hikmet’in Kazakistan’ın Kökşetav Edebiyat ve Sanat Müzesinde bulunan nüshasında karşımıza çıkan tasvirî fiiller ve tasvirî fiillerde kullanılan unsurlar ele alınacaktır. Özellikle bu tür birleşik fiiller hem sözlüksel (leksik) hem de görünüşsel (aspekt) anlamları bakımından incelenecektir. Metinde tespit edilen al-, bar-, bėr-, bol-, ḳal-, kėl-, kėt-, kör-, tur-, yürü- tasvirî fiillerinin sözlüksel anlamları sıralanarak bu anlamlar örneklendirilecektir. Çünkü bu fiillerin tek başına kullanılabilen gerçek ve mecazi olmak üzere birkaç sözlüksel anlamı vardır. Buna paralel şekilde bu fiillerin kullanım sıklığıyla ilgili olarak sayısal verilere de yer verilecektir. Tespit ettiğimiz fiillerin kullanılışıyla ilgili kısımlarda isimlerle kaynaşarak birleşik fiil oluşturabilen bazı fiiller (bol-, ḳal-, bėr-) üzerinde durulacaktır. Bununla birlikte esas fiile getirilen sıfat-fiillerle kaynaşarak karmaşık fiil oluşturan fiillerle (bol-) ilgili kısa bilgilere yer verilecektir. Daha sonra işlevleri kısmında her tasvirî fiilin esas fiile kattığı anlamları, ayrıntılı ve karşılaştırmalı şekilde incelenecektir. Özellikle bu fiillerin esas fiillerle birleşmesini sağlayan zarf-fiil eklerinin kullanımları ve zarf-fiil eklerinin bu tür birleşik fiillere kattığı anlamları açıklanacaktır.

DOI :10.26650/iuturkiyat.755182   IUP :10.26650/iuturkiyat.755182    Tam Metin (PDF)

The Use of Descriptive Verbs in the Kökşetav Copy of Divân-ı Hikmet

Senbek UtebekovAli Akar

In this article, the descriptive verbs and the elements used in the descriptive verbs that we encounter in the copy of Divân-ı Hikmet, found in the Kökşetav Literature and Art Museum of Kazakhstan, will be investigated. In particular, compound verbs will be examined in terms of both lexical and aspectual meanings. The lexical meanings of al-, bar-, bėr-, bol-, ḳal-, kėl-, kėt-, blind-, tourdescriptive verbs determined in the text will be listed and these meanings will be exemplified because these verbs have several lexical meanings, which can be used alone, literally and figuratively. Parallel to this, numerical data will be included regarding the frequency of the use of these verbs. In the sections related to the use of the verbs we have identified, some verbs (bol-, shal-, bėr-) that can combine with nouns and form compound verbs will be emphasized. In addition, brief information about the verbs that form complex verbs (bol-) by combining adjective-verbs brought into the main verb will be included. Then,in the functions section, the meanings added by each descriptive verb to the main verb will be examined in detail and comparatively. In particular, the use of adjective-verb suffixes that allow the combination of these verbs with main verbs and the meanings that adjective-verb suffixes add to such compound verbs will be explained. 


GENİŞLETİLMİŞ ÖZET


In the Kökşetav copy of Divân-ı Hikmet, the verbs al- “to take”, bar- “to go”, bėr- “to give”, bol- “to be”, ḳal- “to stay”, kėl- “to come”, kėt- “to go”, kör- “to see”, tur- “to stand up”, yürü- “to walk”, are used with their real and figurative meanings and they are also used as auxiliary verbs. Some of them can form a compound verb with both noun and verb. When the mentioned verbs are used as descriptive verbs, the basic verb loses its constructive meaning and adds to the main verb various meanings such as başlama “starting”, süreklilik “continuity”, devam etme “continuing”, bitmişlik “ending”, tezlik “abruptness”, yaklaşma “approaching”, uzaklaşma “moving away”, alışkanlık “habit”, tekrar “repeat”, pekiştirme “reinforcement” yetersizlik “ inadequacy ”.

The verb al- “to take”: It occurs in sixty-five places in DHK and this verb has meanings such as “to hold, to take; to be delivered to yourself, to be transmitted; to seize, to win; to accept; break; to purchase; to bring. This verb, which is used in nineteen places in the DHK, adds a meaning of competence to the main verb by using it with {-A} and {- (I) p} gerundium suffixes.

The verb bar- “to go”: It occurs in thirty-nine places in DHK and this verb has meanings such as “to arrive, to go; to understand something thoroughly; to accept”. This verb is used in three places in DHK as a descriptive verb, and combines with the main verb through {- (I) p} and {-y} gerundium suffixes and adds both “ continuum” and “telicity” to the main verb.

The verb bėr- “to give”: This verb, which is mentioned in sixty-two places in DHK, has meanings such as “to give, convey, to present; working and striving to achieve the goal; to give importance, to admire “etc. It appears with its lexical meanings and as auxiliary verbs. This verb sometimes verbalizes nouns and is sometimes combined with the main verbs through the gerundium suffix {-A}. In this case, although the verb bėr- mostly preserves its own meanings, in some cases it adds the meaning of “quickness” to the main verb.

The verb bol- “to be”: It is used quite frequently in DHK and this verb conveys meanings such as “duty, position, etc. fulfill; pass from one state to another state; to have; to lose; to join; to come, to reach, to enter; to come true; to fit, to be approved”. However, it can form a compound verb with both nouns and verbs. Part of the compound verb formed with the verb bol- combines with the main verb via {-Ar}, some of the participle suffixes via{-mAs} and via the gerundium {-Ip}. This verb adds the meaning of sufficiency to the main verb and states that the action has been fully completed.

The verb ḳal- “to stay”: It takes place in forty-eight places in DHK and this verb has lexical meanings such as “not being able to reach, not being there; to live; to be found”. The verb forms compound verbs which have noun origins such as ḥayrān, nişān, yaḫşı, tirig, maḥrūm and the main verb through {-y}, {- (I) p}, {- (U) bAn} gerundium suffixes. In these compounds, the verb ḳal- states that the main verb is both continuing and in the process of ending, and sometimes it means quickness. 

The verb kėt- “to go”: In the DHK, the verb has meanings such as “heading towards a place, taking a road; to lose, to push; to go out, to walk away; to die”. This verb is combined with the main verb through the gerundium suffix {-(I)p}in a few examples and is used in the task of making a descriptive verb. In this case, it reports that withdrawal and action take a long time, and in some cases the action ends in a dynamic manner.

The verb kėl- “to come”: It takes place in seventy-three places in DHK and it has several meanings such as “to come, to approach; to be heard; to have experienced any situation; to access, to reach ”etc. Parallel to this, it is used in thirty-two places in the task of forming descriptive verbs. In this case, it is combined with the basic verbs via gerundium suffixes {-A} and {-Ip}.

The verb kör- “to see”: It occurs one hundred and fifteen times in DHK and it has meanings such as “to see; to be witness; to understand, to grasp, to anticipate; to meet, to meet; to endure”. This verb, which is used in the descriptive verb task in five examples, is combined with the main verb through the gerundium suffixes {-A}, {-(I)p}. In this case, this verb sometimes adds the meaning of continuity and sometimes quickness to the main verb. However, it expresses the certainty of the order or the persistence of the request.

The verb tur- “to stand up”: As in various periods of Turkish language, it is quite common in DHK and it appears with various meanings like “to stand up; to wake up; staying still; to live; to behave, to take a certain attitude towards a person or something ” etc.. This verb is combined with the main verb through gerundium suffixes {-A}, {-y}, {-(I)p}. In this case, the structures indicate that the action takes a long time. However, the structure {-y} tur-, unlike the structure {-A} tur, declares priority meaning with the effect of the gerundium suffix that comes after it. But the gerundium{-Ip} tur- means continuity, habit and repetition.

The verb yür- ~ yürü- “to walk”: In DHK, it is mentioned as yür- “to walk” in fifty-five places, and yürü- “to walk” in two places. This verb has meanings such as “to progress, to walk; living in a certain way; to be found”. However, it is combined with the main verbs via gerundium suffixes {-A}, {-y}, {-U}, {- (I)p}, {- (U)bAn}. These structures generally mean that they have started and not yet ended and also mean habits.


PDF Görünüm

Referanslar

  • Akar, Ali. Oğuzların Dili, Eski Anadolu Türkçesine Giriş. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2018. google scholar
  • Akar, Ali. Dede Korkut Kitabı’nda tur- Fiili. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 3/1, Winter, 2008, 2-5. google scholar
  • Argunşah, Mustafa. Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları, 2013. google scholar
  • Arat, Reşit Rahmeti. Kutadgu Bilig. C. III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007. google scholar
  • Ata, Aysu. Harezm-Altın Ordu Türkçesi. İstanbul: Kebikeç Yayınları, 2002. google scholar
  • Banguoğlu, Tahsin. Türkçenin Grameri. İstanbul: Baha Matbaası, 1974. google scholar
  • Berta, A. Deverablewortbildung im mitelkiptschakisch-Turkischen. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 1996. google scholar
  • Caferoğlu, Ahmet. Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011. google scholar
  • Coşkun, Volkan. Özbek Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000. google scholar
  • Eckmann, Janos. Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerinde Araştırmalar, Çev. Osman Fikri Sertkaya, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1996. google scholar
  • Ercilasun, Ahmet Bican. Kutadgu Bilig Grameri -Fiil-. Ankara: Gazi Ünversitesi, 1984. google scholar
  • Erdal, Marcel. A Grammar of Old Turkic. Brill, Leiden-Boston, 2004 Ergönenç Akbaba, Dilek. Kazak ve Nogay Türkçesi Yazı Dillerinde Tasvir Filleri. Ankara: Grafiker Yayınları, 2011. google scholar
  • Gabain, A. Von. “Türkçede Fiil Birleşmeleri”. Türk Dil Kurumu Yayınları Belleten. I. cilt, Ankara, 1953, 16-28. google scholar
  • Gabain, A. von. Eski Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1988. google scholar
  • Ganiyev, A. Fuat. Tatarcada Birleşik Kelime Teşekkülü, Çev. CaşteğinTurgunbayer, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2010. google scholar
  • Gökçe, Faruk. Gramerleşme Teorisi ve Türkçe Fiil Birleşmeleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 2013. google scholar
  • Güney, Fatma Şahan, “Harezm-Kıpçak Türkçesi Metinlerinde -p turur Yapısı ve Fiillerin Kılınış Özellikleri”, Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildiriler, II. 20-25 Ekim, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2008i 2039-2047. google scholar
  • Hacıeminoğlu, Necmettin. Harezm Türkçesi ve Grameri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1997. google scholar
  • Hacıeminoğlu, Necmettin. Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2003. google scholar
  • Hacıeminoğlu, Necmettin. Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992. google scholar
  • Karamanlıoğlu, Ali Fehmi. Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994. google scholar
  • Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri. -Fiil- Basit. Çekim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2013. google scholar
  • Eraslan, Kemal. Ahmed Yesevi Dîvân-ı Hikmet’ten Seçmeler. Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000. google scholar
  • Eraslan, Kemal. Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2012. google scholar
  • Doğan, Oğuz ve Koç, Kenan. Kazak Türkçesi Grameri. İstanbul: İQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2013. google scholar
  • Kaymaz, Zeki. Hoca Ahmet Yesevî’nin Hikmetlerindeki Oğuz Türkçesi Unsurları. Türk Dünyası Araştırmaları. 139, Ağustos, Ankara, 2002, 155-162. google scholar
  • Korkmaz, Zeynep. “Türkiye Türkçesinde ‘iktidar’ ve ‘imkan’ Gösteren Yardımcı Fiiller ve Gelişmeleri”. Türk Dili Üzerine Araştırmalar. I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1995, 107-124. google scholar
  • Korkmaz, Zeynep. Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009. google scholar
  • Muharrem, Ergin. Dede Korkut Kitabı. II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1997. google scholar
  • Ölmez, Zuhal Kargı. Şecere-i Terakime. Ankara: Simurg Yayınları, 1996. google scholar
  • Şirin, Hatice. Eski Türk Yazıtlarında Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2016. google scholar
  • Tan, Ali. Kırgız Türkçesinde Tasvir Fiiller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2010. google scholar
  • Tekin, Talat. Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000. google scholar
  • Tekin, Talat. Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2010. google scholar
  • Toparlı, Recep. Harezm Türkçesi Grameri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, 1985. google scholar
  • Utebekov, Senbek. Divân-ı Hikmet’in Dil İncelemesi - Kökşetav Nüshası - (Metin - Gramer - Dizin). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, 2020. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Utebekov, S., & Akar, A. (2020). Divân-ı Hikmet’in Kökşetav Nüshasında Tasvirî Fiillerin Kullanılışı. Türkiyat Mecmuası, 30(2), 327-354. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.755182


AMA

Utebekov S, Akar A. Divân-ı Hikmet’in Kökşetav Nüshasında Tasvirî Fiillerin Kullanılışı. Türkiyat Mecmuası. 2020;30(2):327-354. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.755182


ABNT

Utebekov, S.; Akar, A. Divân-ı Hikmet’in Kökşetav Nüshasında Tasvirî Fiillerin Kullanılışı. Türkiyat Mecmuası, [Publisher Location], v. 30, n. 2, p. 327-354, 2020.


Chicago: Author-Date Style

Utebekov, Senbek, and Ali Akar. 2020. “Divân-ı Hikmet’in Kökşetav Nüshasında Tasvirî Fiillerin Kullanılışı.” Türkiyat Mecmuası 30, no. 2: 327-354. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.755182


Chicago: Humanities Style

Utebekov, Senbek, and Ali Akar. Divân-ı Hikmet’in Kökşetav Nüshasında Tasvirî Fiillerin Kullanılışı.” Türkiyat Mecmuası 30, no. 2 (Nov. 2024): 327-354. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.755182


Harvard: Australian Style

Utebekov, S & Akar, A 2020, 'Divân-ı Hikmet’in Kökşetav Nüshasında Tasvirî Fiillerin Kullanılışı', Türkiyat Mecmuası, vol. 30, no. 2, pp. 327-354, viewed 14 Nov. 2024, https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.755182


Harvard: Author-Date Style

Utebekov, S. and Akar, A. (2020) ‘Divân-ı Hikmet’in Kökşetav Nüshasında Tasvirî Fiillerin Kullanılışı’, Türkiyat Mecmuası, 30(2), pp. 327-354. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.755182 (14 Nov. 2024).


MLA

Utebekov, Senbek, and Ali Akar. Divân-ı Hikmet’in Kökşetav Nüshasında Tasvirî Fiillerin Kullanılışı.” Türkiyat Mecmuası, vol. 30, no. 2, 2020, pp. 327-354. [Database Container], https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.755182


Vancouver

Utebekov S, Akar A. Divân-ı Hikmet’in Kökşetav Nüshasında Tasvirî Fiillerin Kullanılışı. Türkiyat Mecmuası [Internet]. 14 Nov. 2024 [cited 14 Nov. 2024];30(2):327-354. Available from: https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.755182 doi: 10.26650/iuturkiyat.755182


ISNAD

Utebekov, Senbek - Akar, Ali. Divân-ı Hikmet’in Kökşetav Nüshasında Tasvirî Fiillerin Kullanılışı”. Türkiyat Mecmuası 30/2 (Nov. 2024): 327-354. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.755182



ZAMAN ÇİZELGESİ


Gönderim19.06.2020
Kabul13.11.2020
Çevrimiçi Yayınlanma20.12.2020

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.