Türkiyat Mecmuası

GÖNDERBİLGİ
EnglishTürkçe

Makale


DOI :10.18345/iuturkiyat.437839   IUP :10.18345/iuturkiyat.437839    Tam Metin (PDF)

OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ

Tuncay Öğün

1. Dünya Savaşı’na katıldıktan hemen sonra Cihad-ı Ekber ilan eden Osmanlı yönetimi Kafkasya, Türkistan, İran, Afganistan ve Hindistan Müslümanlarını ayaklandırarak üstünlüğü ele geçirmek istiyordu. 1907’den beri fiilen İngiltere ve Rusya’nın kontrolünde bulunan İran coğrafyası bu büyük plânın köprübaşı olarak görülüyordu. Bu yüzden adı geçen ülkelerin İran’daki etkinliğine son vererek İran halkını onlara karşı harekete geçirmek için büyük çaba gösteriliyordu. Casusluk ve çete faaliyetlerini de içinde barındıran bu çabaların propaganda ayağını Osmanlı basını, özellikle de İstanbul gazeteleri oluşturuyordu. Hükümetin direktifleri doğrultusunda yayın yapan gazeteler, İran hükümetini ve halkını Rusya ve İngiltere’ye karşı Osmanlıların yanında savaşa sokmaya çalışıyor, Rus kuvvetlerine karşı yürütülen operasyon kapsamında İran Azerbaycan’ına giren Türk birliklerinin kurtarıcı sıfatıyla orada bulunduklarını bildirerek İran halkının güvenini ve desteğini kazanmayı amaçlıyordu. Halife Sultan’ın Cihad-ı Ekber çağrısına destek veren Caferî ulemasının fetvalarını yayınlayarak nüfusun büyük çoğunluğunu oluşturan İran Şiîlerini Sünnî Kürt aşiretleriyle birlikte Osmanlılara katılmaya ikna etmek istiyordu. Bu çalışma, dönemin ana kaynakları arasında yer alan Osmanlı basının söz konusu yayınlarını analiz etmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler: 1. Dünya Savaşı, Cihad-ı Ekber, İran, propaganda, Osmanlı basını
DOI :10.18345/iuturkiyat.437839   IUP :10.18345/iuturkiyat.437839    Tam Metin (PDF)

THE JIHAD AL-AKBAR IN OTTOMAN PRESS: THE CASE OF IRAN

Tuncay Öğün

After entering World War I, the Ottoman Empire, which proclaimed Jihad alAkbar, wanted to incite the Muslims of Caucasus, Turkestan, Iran, Afghanistan and India against the Russians and the British. Iran’s geography which was de facto controlled by the British and Russians since 1907, seen as the bridgehead of this great plan. Therefore, in the framework of a comprehensive program that includes activities of espionage and gangs, efforts were made for this country to join the war as an ally of the Ottomans. The press had an important role in the propaganda section of these efforts. The newspapers in line with the government’s directives were trying to provoke and convince the Iranian government to enter the war against the Russians and the British. They were mentioning that the Turkish troops who entered the northern Iran were not occupiers, but saviors against the Russians. They were encouraging the Shiites who were the majority of Iran’s population which were also including three millions of Turks, to rebel alongside the Sunni Kurds by means of publishing fatwas given by Jafari ulama to support Jihad al-Akbar. These publications, which are the main source for historical studies of the period, unfortunately have not seen the interest they deserved until now, and generally kept in the background in comparison with archival documents and other sources. This study, which has tried to analyze the jihad policies of the Ottoman Empire towards Iran through the Ottoman press in the light of other sources of the period, aims to fill the gap to some extent. 

Anahtar Kelimeler: The World War I, Jihad al-Akbar, Iran, Propaganda, Ottoman press

PDF Görünüm

Referanslar

  • 1. Gazete ve Mecmualar google scholar
  • Ahenk google scholar
  • Akşam google scholar
  • İkdam google scholar
  • İslâm Mecmuası google scholar
  • Sabah google scholar
  • Sırat-ı Mustakim google scholar
  • Tanin google scholar
  • Tasvir-i Efkâr google scholar
  • 2. Kitap ve Makaleler google scholar
  • ABDURREZZAK BEDİRHAN, Otobiyografya, çev. Hasan Cuni, Peri Yayınları, İstanbul 2000. google scholar
  • ARİF CEMİL, I. Dünya Savaşı’nda Teşkilât-ı Mahsusa, Arba Yayınları, İstanbul 1997. google scholar
  • ATABAKİ, Touraj, “Doğu’ya Doğru: Teşkilat-ı Mahsusa’nın İran, Kafkasya ve Orta Asya Faaliyetleri”, Kebikeç, Y. 12, S. 24, 2007, s. 29-46. google scholar
  • ATNUR, İbrahim Ethem, “İsmail Ağa Simko’nun Aşireti, Ailesi ve Reisliğinin İlk Yılları”, Tarihte Türkler ve Kürtler Sempozyumu/Bildiriler (Ankara, 09-10 Ocak 2014), IV, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 2014, s. 259-280. google scholar
  • AYAYDIN, Rıdvan, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin İran’da Cihad-ı Ekber Faaliyetleri, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2016. google scholar
  • AYDIN, Mahir, “Savaşın Bitirdiği Doğu Açılımı: Tahsin (Uzer) Bey’in Van Valiliği (1913/1914)”, Türk-Alman Tesadüfleri (Kemal Beydilli’ye Armağan), EBVerlag, Berlin 2013, s. 538-570. google scholar
  • BİLGİN, Mehmet, Teşkilât-ı Mahsusa’nın Kafkasya Misyonu ve Operasyonları, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2017. google scholar
  • Birinci Dünya Savaşında Türk Harbi Kafkas Cephesi 3 ncü Ordu Harekâtı, I, Genelkurmay Başkanlığı Yayını, Ankara 1993. google scholar
  • BRUINESSEN, Martin van, “20. Yüzyılın Başında Türk-İran Sınırında Bir Kürt Mütegallibe”, İran ve 1. Dünya Savaşı/Büyük Güçlerin Savaş Alanı, ed. Touraj Atabaki, çev. Gül Çağlalı Güven, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2010, s. 71-97. google scholar
  • BUDAK, Mustafa, “Bir Osmanlı Diplomatının Kaleminden Birinci Dünya Savaşı Başlarında Kafkasya ve Sarıkamış Harekâtı-Reşt Şehbender Vekili Tevfik Bey’in Raporu-“, Türkiyat Mecmuası, XXVI/2 (2016), s. 113-131. google scholar
  • CENAP ŞAHABETTİN, Âfâk-ı Irak/Kızıldeniz’den Bağdat’a Hatıralar, Haz. Bülent Yorulmaz, Dergâh Yayınları, İstanbul 2002. google scholar
  • ---------, “Âfâk-ı Irak-8”, Tasvir-i Efkâr, 27 Temmuz 1914. google scholar
  • ÇABUK, Mustafa, “Cihan Harbi’nde Sudan’daki Osmanlı Faaliyetleri ve Şeyhülislâm’ın Cihat Mektubu”, Türkiyat Mecmuası, c. 27/1, s. 101-120. google scholar
  • DİNÇ, Mehmet Emin, “Halil (Kut) Paşa’nın Birinci Dünya Harbi Başlarındaki Kuvayı Seferiyye Komutanlığı, 100. Yılı Münasebetiyle 1. Dünya Savaşı’nda Kafkas (Doğu) Cephesi Uluslararası Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2015, s. 309-322. google scholar
  • D(al). K(af)., “Azerbaycan’da”, Sabah, 26 Kânunuevvel 1330 (8 Ocak 1915). google scholar
  • “Halil Paşa’nın Hatıraları”, der. Şevket Süreyya Aydemir, Akşam, 10 Ekim 1967-29 Aralık 1967. google scholar
  • IRAKÎ, Muhammed Hasan Kavusî, Güzide-i Esanad-ı İran ve Osmanî/Deverân-ı Kaçar, VII, Vezaret-i Umur-ı Harici-i Cumhur-ı İslam-ı İran, Tahran 1375 google scholar
  • İran Hakkında Medhal, Matbaa-i Askeriye, Dersaadet 1334. google scholar
  • İran Ordusu Tarihçesi, Matbaa-i Askeriye, Dersaadet 1326. google scholar
  • İSMAİL HAMİ, “İran İhtilâfnamesi”, Edebiyat-ı Umumiye Mecmuası, S. 1, Eylül 1332, s. 10-15. google scholar
  • KARABEKİR, Kâzım, Birinci Cihan Harbine Nasıl Girdik, II, Emre Yayınları, İstanbul 1995. google scholar
  • KARACAGİL, Ö. Kürşad, I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devletinin İran’la İttifak Kurma Arayışları”, Osmanlı Tarihi Araştırmaları ve Uygulamaları Merkezi Dergisi (OTAM), S. 36, Güz 2014, s. 95-116. google scholar
  • KILIÇ, Selami, “1. Dünya Savaşı’nda Türk-Alman Cihat Politikasına Bir Bakış”, 100. Yılı Münasebetiyle 1. Dünya Savaşı’nda Kafkas (Doğu) Cephesi Uluslararası Sempozyumu (25-27 Eylül 2014), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2015, s. 139-187. google scholar
  • KURTCEPHE, İsrafil -Mustafa Balcıoğlu, “Birinci Dünya Savaşı Başlarında Romantik Bir Türk Alman Projesi-Rauf Bey Müfrezesi-”, Osmanlı Tarihi Araştırmaları ve Uygulamaları Merkezi Dergisi (OTAM), S. 3, (1992), s. 247-269. google scholar
  • KURTCEPHE, İsrafil -Suat Akgül, “Rusya’nın Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Kürt Aşiretleri Üzerindeki Faaliyetleri, Osmanlı Tarihi Araştırmaları ve Uygulamaları Merkezi Dergisi OTAM, S. 6 (1995), s. 249-256. google scholar
  • LARCHER, M., Büyük Harbde Türk Harbi, II, Esas Türk Cephelerindeki Harekât ve Muharebat, çev. Mehmed Nihad, Matbaa-ı Askeriye, İstanbul 1928 google scholar
  • MASLOFSKİ, Umumî Harpte Kafkas Cephesi, çev. Kaymakam Nazmi, Genelkurmay Matbaası, Ankara 1935. google scholar
  • MEHMED EMİN RESULZADE, İran Türkleri (Türk Yurdu ve Sebilürreşad’daki Yazıları), Haz. Yavuz Akpınar-İrfan Mutat Yıldırım-Selahattin Çağın, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1993. google scholar
  • MEHMED KENAN, Büyük Harpte İran Cephesi, Büyük Erkânıharbiye Reisliği Ankara Matbaası, Ankara 1928. google scholar
  • MEHMED NİHAD, “Irak Cephesi Muharebatından: 13. Kolordu’nun İran Seferi”, Mecmua-i Askeriye, Numero: 15-16 (1 Haziran-1 Temmuz 1336), s. 596-667. google scholar
  • ÖĞÜN, Tuncay, “Sarıkamış’ta Soğuk Sansür”, Yedikıta, S. 112, Aralık 2017, s. 20-31. google scholar
  • R(e). S(at)., “Azerbaycan’da”, Turan, 27 Teşrinisani 1330 (10 Aralık 1914). google scholar
  • SABİS, Ali İhsan, Harp Hatıralarım, III, Nehir Yayınları, İstanbul 1991. google scholar
  • SARIKÇIOĞLU, Melike, “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında İran”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 25, 2010/2, s. 45-68. google scholar
  • SARISAMAN, Sadık, “I. Dünya Savaşında İran Avşarları ve Türkiye (1914-1917)”, Türkler, XIII, Yeni Türkiye yayınları, Ankara 2002, s. 440-452. google scholar
  • ----------, “Ömer Naci Bey Müfrezesi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 4, 2014, s. 501-513. google scholar
  • SHAW, Stanford J., Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu/Savaşa Giriş, çev. Beyza Sümer Aydaş, TTK Kayınları, Ankara 2014. google scholar
  • SYKES, Percy, İran Tarihi, çev. Mehmet Cemal, İstanbul: Matbaa-i Askeriye, 1341 google scholar
  • ŞİNÂSÎ, “Çok Şükür”, Ahenk, 27 Kânunuevvel 1330 (9 Ocak 1915). google scholar
  • TETİK, Ahmet, Teşkilat-ı Mahsusa (Umûr-ı Şarkıyye Dairesi) Tarihi, c. I, 1914-1916, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2014. google scholar
  • ÜNAL, Fatih, “Rusların Kürt Aşiretlerini Osmanlı Devleti’ne Karşı Kullanma Çabaları”, Karadeniz Araştırmaları, V/17( Bahar 2008), s. 133-152. google scholar
  • YUNUS NADİ, “İran’ın Bitaraflığı”, Tasvir-i Efkâr, 12 Kânunuevvel 1330 (25 Aralık 1915). google scholar
  • ----------, “İran’ın Rusya’ya Cevabı”, Tasvir-i Efkâr, 10 Kânunusani 1330 (23 Ocak 1915). google scholar
  • ----------, “Yeni İran Kabinesi”, Tasvir-i Efkâr, 12 Şubat 1330 (25 Şubat 1915). ZİYA ŞAKİR, 1914-1918 Cihan Harbini Nasıl İdare Ettik?, Muallim Fuat Gücüyener Anadolu Türk Kitap Deposu, İstanbul 1944. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Öğün, T. (0001). OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ. Türkiyat Mecmuası, 28(1), 91-114. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.437839


AMA

Öğün T. OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ. Türkiyat Mecmuası. 0001;28(1):91-114. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.437839


ABNT

Öğün, T. OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ. Türkiyat Mecmuası, [Publisher Location], v. 28, n. 1, p. 91-114, 0001.


Chicago: Author-Date Style

Öğün, Tuncay,. 0001. “OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ.” Türkiyat Mecmuası 28, no. 1: 91-114. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.437839


Chicago: Humanities Style

Öğün, Tuncay,. “OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ.” Türkiyat Mecmuası 28, no. 1 (Dec. 2024): 91-114. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.437839


Harvard: Australian Style

Öğün, T 0001, 'OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ', Türkiyat Mecmuası, vol. 28, no. 1, pp. 91-114, viewed 22 Dec. 2024, https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.437839


Harvard: Author-Date Style

Öğün, T. (0001) ‘OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ’, Türkiyat Mecmuası, 28(1), pp. 91-114. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.437839 (22 Dec. 2024).


MLA

Öğün, Tuncay,. “OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ.” Türkiyat Mecmuası, vol. 28, no. 1, 0001, pp. 91-114. [Database Container], https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.437839


Vancouver

Öğün T. OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ. Türkiyat Mecmuası [Internet]. 22 Dec. 2024 [cited 22 Dec. 2024];28(1):91-114. Available from: https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.437839 doi: 10.18345/iuturkiyat.437839


ISNAD

Öğün, Tuncay. “OSMANLI BASININDA CİHAD-I EKBER: İRAN ÖRNEĞİ”. Türkiyat Mecmuası 28/1 (Dec. 2024): 91-114. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.437839



ZAMAN ÇİZELGESİ


Gönderim14.01.2018
Kabul09.05.2018

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.