TÜZÜKAT-I TİMURİ GERÇEK Mİ VE GEÇERLİ BİR BİRİNCİL TARİHÎ KAYNAK OLARAK KULLANILABİLİR Mİ?
Abdul Ahat AndicanTimur tarihi ile ilgili en tartışmalı kaynak, bizzat Timur tarafından yazılmış olduğu iddiasıyla 1636 yılında Baburlü Hükümdarı Şahcihan’a sunulan Tüzükat-ı Timuri’dir. Kitap, gerçek bir tarihi kaynak olduğu iddia edilerek 1783 yılında Major Davy tarafından The institutes political and military of Timour başlığı altında İngilizceye çevrilmiştir. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, Türkçe aslının bulunmayışı, Yezdi ve Şami gibi Timurlu tarihçilerde bahsinin hiç geçmeyişi ve Timur’un hatıralarının bazı kısımlarının gerçek tarihi olaylarla örtüşmemesi gibi nedenlerle batılı yazarlar arasında kitabın gerçek olmadığı yönünde eleştiriler başlamış ve bazı yazarlarca kitap sahte olarak nitelenmiştir. Günümüzde, özellikle Timur tarihi konusunda çalışma yapan akademisyen tarihçilerin Tüzükat-ı Timuri’yi gerçek bir tarihi kaynak olarak kabul etmedikleri ve çalışmalarında birincil kaynak olarak kullanmadıkları görülmektedir. Buna karşın kitap, Timur tarihini romantikleştirmeyi hedefleyen popüler tarihçiler için verimli bir kaynak olmaya devam etmektedir. Bağımsız Özbekistan’ın ilk devlet başkanı İslam Kerimov’un 1990’lı yıllardan itibaren başlattığı bir Timur kültü yaratmak politikası konuyu farklı bir boyuta taşımıştır. Bu siyasal projeyi desteklemeleri istenen Özbek aydınları, hiçbir bilimsel değerlendirme yapmaksızın, Tüzükat-ı Timuri’nin gerçekliği üzerine çalışmalar yapmak zorunda kalmışlardır. Bu gelişmeyle birlikte tarihçiler arasında Tüzükat gerçekten Timur tarafından yazılmamış olsa da Timur döneminin siyasi, idari ve askerî değerlerini yansıtmaktadır. Dolayısıyla Timur tarihi çalışmaları için değerli bir tarihi kaynaktır şeklinde yeni bir görüş tartışılmağa başlamıştır. İlginç olan nokta, neredeyse iki yüzyıldan bu yana Tüzükat-ı Timuri ile ilgili olarak devam edegelen tartışmalara rağmen, hiçbir tarihçinin, Tüzükat’ı, Timur dönemi tarihleri ile ayrıntılı bir şekilde karşılaştırmak suretiyle, kitabın gerçek olup olmadığını ortaya koyabilecek bir çalışma yapmamış olmasıdır. Kanaatimize göre, Tüzükat-ı Timuri’nin gerçekten Timur dönemi uygulamalarını yansıtıp yansıtmadığını anlamanın yolu, kitabın tarihsel geçmişini özgün kaynakların ışığında incelemek, kitabın içeriği ile bizzat Timur’un gözetiminde yazılmış Şami’nin ve Timur dönemi kaynaklarına geniş bir ulaşım imkânı olan Yezdi’nin Zafernâme’lerini mukayese ederek uygunluk derecesini saptamaktan geçmektedir. Çelişkili noktalarda ise yazarın bunları nereden almış olabileceğini araştırmak gerekmektedir. Bu makalede Tüzükat-ı Timuri’nin gerçekliği ve Timur tarihi için birincil bir kaynak olarak kullanılıp kullanılamayacağı konuları, dönemin orijinal kaynakları ışığında geniş bir şekilde tartışılmış ve varılan sonuçlar takdim edilmiştir.
IS TUZUKAT-I TİMURİ AUTHENTIC AND CAN IT BE USED AS A VALID PRIMARY HISTORICAL SOURCE?
Abdul Ahat AndicanThe most controversial historical source related to Timurid history is Tuzukat-i Timuri, allegedly written by the conqueror Timur (Tamerlane) himself and was presented to Baburid emperor Shah Jahan in 1636. The book was translated into English by Major William Davy under the title Timour’s institutes: political and military (year), with the claim that the source was authentic. Beginning in the second half of the 19th century, criticisms have arisen in Western scholarly circles and the book was regarded as a forgery by some researchers because of the absence of the original Turkish manuscript, which was never mentioned in the works of official chroniclers such as Yazdi and Şami and because of the conflict between Timur’s memories and the historical facts mentioned in the book. Today, academic historians who work on Timurid history deny the authenticity of Tuzukat-i Timuri and do not use it as a primary historical source. However, the book continues to be a reference for popular historians who aim to romanticize Timur’s life. The campaign to create a Timur cult was launched in the 1990s by Islam Karimov, first president of independent Uzbekistan, thereby bringing the issue to a different dimension. Uzbek scholars required to support this political project have been obliged to conduct many studies on the authenticity of Tuzukat-i Timuri without making any scientific assessment of its authentication. With this development, a new concept has begun to spread among scholars: even if the Tuzukat was not written by Timur himself, it still reflects the political, administrative, and military characteristics of his reign, and therefore, it is a valuable reference on Timurid history. The interesting point is that despite continued discussions of Tuzukat-i Timuri for almost 200 years, no historian has conducted any comprehensive study on the authenticity of the book by comparing it to the works of Timurid era chroniclers. In our opinion, to decide on the Tuzukat-i Timuri’s authenticity and determine whether the book reflects the characteristics of Timur’s reign or not, the historical background of the book must be examined in detail in the light of contemporary sources. Furthermore, the fidelity of its content must be analyzed in relation to Şami’s Zafarnâma, which was written under the supervision of Timur himself and Zafarnâma of Yazdi, who had access to all materials in Timur’s estate. Investigatingthe sources used by the author of the Tuzukat is also important. Thus, this study aims to examine the authenticity of the Tuzukat-ı Timuri in the light of original sources from the Timurid period and to determine whether or not this book can be used as a primary historical reference.
