Şarkiyat Mecmuası

GÖNDERBİLGİ
EnglishTürkçe

Araştırma Makalesi


DOI :10.26650/jos.2020.012   IUP :10.26650/jos.2020.012    Tam Metin (PDF)

İbnu’l-Cezerî ve Dilciliği

Adem Yerinde, Büşra Özdemir

XV. asrın önemli ilim adamlarından biri kabul edilen İbnu’l-Cezerî (ö. 833/1429) kıraat alanında temayüz etmekle beraber hadis, fıkıh ve Arap dili gibi pek çok alanda kendini yetiştiren ve kazanımlarını eserlerine yansıtan çok yönlü bir âlimdir. Kıraat alanında otorite sayılan İbnu’l-Cezerî’nin bu alanda yetkin olmasının en temel sebeplerinden biri hiç kuşkusuz Arap dili ve edebiyatına olan vukûfiyetidir. Dolayısıyla kıraat ilmi ile Arap dili arasında zorunlu bir ilişki söz konusudur. İbnu’l-Cezerî’ye ait kıraat, hadis, siyer, tarih ve tabakâta dair 100’e yakın eser ve risalelerin birkaçının doğrudan Arap dili ve edebiyatıyla ilgili olması bu zorunlu ilişkinin doğal bir sonucu olarak görülebilir. Bu çalışmada, İbnu’l-Cezerî’nin dilciliği kıraat-nahiv ilişkisine dair kısa bir girişten sonra öncelikle İbnu’l-Cezerî’ye nispet edilen Arap dili ve edebiyatına dair eserlerin durumu değerlendirilecek, akabinde Kâşifü’l-hasâsa an elfâzi’l-Hülâsa isimli Elfiye şerhinin İbnu’l-Cezerî’ye nispeti tetkik edilerek ele alınacaktır. İkinci olarak ise İbnu’l-Cezerî’nin en meşhur kıraat eserlerinden biri olan en-Neşr fi’l-kırââti’l-aşr adlı eseri kıraat-dil ilişkisi dikkate alınarak incelenecek, böylelikle İbnu’l-Cezerî’nin Arap dili ve edebiyatındaki yeri ve önemi tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: İbnu’l-Cezerî, Arap Dili, en-Neşr, Kıraat, Belagat
DOI :10.26650/jos.2020.012   IUP :10.26650/jos.2020.012    Tam Metin (PDF)

Ibn al-Jazari and His Works on the Arabic Language

Adem Yerinde, Büşra Özdemir

Ibn al-Jazari (d. 833/1429) was one of the prominent scholars of the 15th century, who came to the fore in the field of qira’at (the science of Quranic recitation) and specialized in many fields such as hadith, Islamic jurisprudence, and Arabic. He was a distinguished and prolific scholar in the field of the qira’at of the Qur’an; hence, he was regarded as the ultimate authority on these matters. A compulsory relationship exists between the qira’at and the Arabic language because the Quran is in Arabic. İbn al-Jazari also had competency in the Arabic language and literature. The fact that some of his 100 works and treatises on qira’at, hadith, prophetic biography, history, and hagiography are directly related to the Arabic language and literature can be seen as a natural result of this inevitable relationship between Arabic and gira’at. In this study, after a brief introduction on the qira’at–Arabic grammar relationship, the works on the Arabic language and literature attributed to Ibn al-Jazari are considered and evaluated, especially, the attribution of Kâşifü’l-hasâsa an elfâzi’l-Hülâsa and the Alfiyyah commentary to Ibn al-Jazari. Second, en-Neşr fi'l-kââti'l-asr (ed. Ali Muhammed ed-Dabbâ’, Beirut ts.), one of Ibn al-Jazari's most famous works in the field of qira’at, is studied to determine the relationship between recitation and language and thus the importance of Ibn al-Jazari in the Arabic language and literature.

Anahtar Kelimeler: Ibn al-Jazari, Arabic Language, en-Neşr, Recitation

GENİŞLETİLMİŞ ÖZET


Ibn al-Jazari (d. 833/1429) was an Islamic scholar who specialized in the qira’at, the art of Qur’anic recitation and hadith sciences. A strong relationship exists between qira’at and Arabic. On the one hand, the suitability to the Arabic language is considered a condition for the authenticity of the qira’at; on the other hand, authentic qira’ahs are accepted as concrete examples for setting the rules of the Arabic language. The close relationship between the Arabic language and the qira’at necessitates every qira’at scholar to be a competent linguist.

Because the Qur’an is Arabic, a compulsory correlation exists between the qira’at and the Arabic language. In fact, qira’at’s compliance with the rules of the Arabic language was considered by scholars as one of its conditions. Thus, we see a significant number of first linguists, such as Abu’l-Aswad (d. 69/689), Abu Amr b. Alaa (d. 154/771), and Kisaî (d. 189/805), who were also transmitter scholars of qira’at aspects of the Qur’an. Therefore, the relationship between the science of gira’at and the Arabic language is inevitable. Thus, some of the nearly 100 works and treatises attributed to Ibn al-Jazari are directly related to the Arabic language and literature.

In this study, the relationship between the Arabic language and the science of gira’at was analyzed. Accordingly, the subject was explained in detail in subheadings such as the role of gira’ in the emergence of Arabic grammar. In fact, gira’at aspects played a decisive role in the determination of grammar rules. Hence, Islamic scholars of gira’at considered compliance with the Arabic language rules as a compulsory requisite for the authenticity of gira’at. Therefore, a considerable number of scholars of gira’at were also writers of Arabic grammar. As a qira’ah authority, Ibn al-Jazari possessed certain competence in the Arabic language and qira’ah. He revealed this in both his works on Arabic grammar and his linguistic explanations for the reading differences in the Qur’an in his book titled an-Neshr fi qiraati’l-ashr.

As a qira’ah authority, Ibn al-Jazari’s competency in Arabic linguistics is accepted and undisputed. He authored several works on the Arabic language and literature. Among them, his work on Arabic grammar, titled al-Jawhere fi’n-nahv, is especially important. Incidentally, in recent biography studies, a study on Ibn Malik's Elfiye titled Kaashefu'l-hasaasa an elfaazi'lHulaasa was inadvertently attributed to Ibn al-Jazari. However, the work belongs to Mohammed b. Yusuf al-Jazari (d. 71/1311).

Ibn al-Jezerî showed that he was a competent scholar of the Arabic language and literature not only through his works on the language but also through his explanations of language issues in al-Neşr. He acted as an independent linguist, while basing some of his qira’at aspects in terms of language. Although, he relied on Sebeveyhi’s linguistic views, when it comes to basing a reading, he did not hesitate to object, even to the most authoritative linguists like Sebeveyhi.

Although Ibn al-Jazari sometimes used his own terms when discussing language and eloquence, he used the common terminology of Arabic grammar. While basing his views on the language, he applied the basic sources and methods of the Arabic language, especially sema (narrative), ijma (consensus), and qiyas (analogy). However, he was tolerant in using these resources, and used the principles of sema and qiyas more flexibly, without a strict limitation, to show its suitability to the Arabic language if the qira’at was valid in terms of the narrative chain.

Undoubtedly, the examination and revelation of Ibn al-Jazari's linguism require a comprehensive study of all his works that have survived to this day. Such a review exceeds the limits of the present study.


PDF Görünüm

Referanslar

  • Abdül’âl, Salim Mekram. Eserü’l-kırââti’l-Kur’âniyye fi’d-dirâsâti’n-nahviyye, Kuveyt 2009. google scholar
  • Abdül’âl, Salim Mekrem. el-Halkatü’l-mefkûde fî tarihi’n-nahvi’l-’Arabî, Beyrut 1413/1993. google scholar
  • Ahmed Mustafa, Mahmud Akl. en-Nahv ve’d-delâle fi’l-kırââti’l-Kur’âniyye’l-aşer, Yüksek Lisans Tezi, Camiatü’l-Ezher: Gazze, Edebiyat ve Beşeri Bilimler Fakültesi; 1436/2015. google scholar
  • Altındağ, Mustafa. “Sahih Kıraatlerin Arap Lehçeleriyle İlişkisi Üzerine”, MÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XX (2001), s. 23-48. google scholar
  • Babanzâde Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-’ârifin;Eesmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn, istinsah ve tsh. İbnulemin Mahmûd Kemal İnal-Avni Aktuç, c. I-II, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1951-1955. google scholar
  • Bulut, Ali. “Ebû Ubeyde’nin Mecazü’l-Kur’ân’ına Yönelik Bazı Eleştiriler” NÜSHA: Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, Yıl: 2004, c. 4 (15), s. 63-76. google scholar
  • Bulut, Ali. “Nahiv Terimlerinin Ortaya Çıkış Süreci”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, c. VIII (2008), sy. 2, s. 89-104. google scholar
  • Câhîz, Ebû Osman Amr b. Bahr. el-Beyân ve’t-tebyîn, thk. Abdüsselam Muhammed Harun, c. I-III, Kahire 1418/1998. google scholar
  • Çetin, Abdurrahman. “Kur’ân Kıraatlerine Yönelik Oryantalist Yaklaşımlar”, Marife, Yıl: 2, sy. 3, Kış 2002, s. 65-106. google scholar
  • Dayf, Şevki. el-Medârisü’n-nahviyye, Kahire 1968. google scholar
  • Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü, İstanbul 2007, s. 106-107. google scholar
  • Durmuş, İsmail. “Arap Dili ve Lehçeleri Açısından Kıraatler”, Kur’an ve Tefsir Araştırmaları-IV (Kıraat ve Problemleri), İstanbul 2002, s. 437-450. google scholar
  • Ebu’l-Mekârim, Ali. Usûlü’t-tefkîri’n-nahvî, Kahire, 2006. google scholar
  • ed-Dânî, Ebû Amr Osman b. Said. Câmiü’l-beyân fi’l-kıraati’s-seb’i’l-meşhûra, thk. Mahmud Saduk el-Cezairî, Beyrut 2005. google scholar
  • ed-Dimyâtî, Şihabüddin Ahmed b. Muhammed. İthâfü’l-füdalâi’l-beşer fi’l-kırââti’l-aşer, thk. Enes Mühre, Lübnan, 1419/1998. google scholar
  • ed-Dîneverî, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim İbn Kuteybe. ‘Uyûnü’l-ahbâr, c. I-IV, Beyrut 1343/1925. google scholar
  • el-Askalanî, İbn Hacer. ed-Dürerü’l-kâmine fî a’yâni’l-mieti’s-sâmine, thk. Muhammed Abdülmu’în Dân, c. I-VI, Hindistan: Saydarabad, 1392/1972. google scholar
  • el-Efgânî, Said. Usûlü’n-nahv, Beyrut 1407/1987. google scholar
  • el-Enbârî, Muhammed b. Kasım. Kitâbü’l-Ezdâd, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Beyrut 1407/1987. google scholar
  • el-Hafız, Muhammed Mu’tî. el-İmam Şemsüddin İbnu’l-Cezeri: Fihrisü müellefatihi ve men terceme lehû, Dubai: Matbuatü merkezi Cumati’l-Mâcid li’s-sekafeti ve’t-türas, 1414/1994. google scholar
  • el-Hafız,Muhammed Mu’tî. Şeyhu’l-kurrâ el-İmam İbnu’l-Cezerî, Beyrut/Dımaşk 1416/1995. google scholar
  • el-Lebedî, Muhammed Semir Necib. Eserü’l-Kur’ân ve’l-kıraat fi’n-nahvi’l-Arabî, Ürdün 2011. google scholar
  • el-Lügavî, Ebu’t-Tayyib Abdülvahid b. Ali. Merâtibü’n-nahviyyîn, thk. Ebu’l-Fadl Muhammed İbrahim, Kahire 1375/1955. google scholar
  • el-Mehdevî, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Ammar. Şerhu’l-Hidâye, thk. Hazim Said Haydar, Riyad 1415h. google scholar
  • en-Nisabûrî, Muhammed b. Abdullah Hâkim. el-Müstedrek ‘ale’s-Sahihayn, c. I-IV, Haydarabat 1340h. google scholar
  • es-Safedî, Ebu’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg. el-Vâfi bi’l-vefayât, thk. Ahmed Arnavut-Türki Mustafa, c. I-XXXI, Beyrut: Dârü ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1420/2000. google scholar
  • es-Serrâc, Muvaffak. “Ebû Ubeyde Ma’mer b. el-Müsennâ menhecühû ve mezhEbuhû fî Mecâzi’l-Kur’ân”, google scholar
  • et-Türâsü’l-’Arabî, sy.18, Dımeşk, 1405/1985. google scholar
  • es-Sîrâfî, Ebû Said Hasan b. Abdillah. Ahbârü’n-nahviyyîne’l-Basriyyîn, thk. Taha Muhammed Zeynî-Muhammed Abdülmünim Hafâcî, Kahire 1374/1955. google scholar
  • es-Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. Buğyetü’l-vuat fi tabakâti’llügaviyyîn ve’n-nühât, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, c. I-II, Lübnan, ts. google scholar
  • es-Suyûtî, el-İktirâh fi ilmi usûli’n-nahv, nşr. Abdülhakim Atıyye, Lübnan: Darü’l-Beyrûtî 1427/2006. google scholar
  • eş-Şankîtî, Muhammed Mahmud Ahmed. Menhecü İbni’l-Cezeri fi kitâbihi en-Neşr me‘a tahkiki kısmi’l-usûl, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Muhammed b. Suud Üniversitesi Usulüddin Fakültesi, Riyad 1421h. google scholar
  • et-Tantâvî, Ahmed. Neş’etü’n-nahv ve tarihü eşheri’n-nühât, Kahire 1995. google scholar
  • ez-Zübeydî, Ebû Bekir Muhammed b. Hasan. Tabakâtü’n-nahviyyîn ve’l-lügaviyyîn, thk. Muhammed Ebu’l- Fadl İbrahim, Kahire 1392/1973. google scholar
  • Gündüzöz, Soner. “Nahiv ve Sarf Terimlerinin Doğuşu Üzerine”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Samsun 1997, sy. IX, s. 283-300. google scholar
  • Hamdân, Ekrem Ali. “Kütübü’l-ihticâc ve’s-sırâ’ beyne’k-kurrâi ve’n-nühât”, Mecelletü’l-câmi’ati’l-İslamiyye, c. XIV, sy: 2, Haziran 2006, s. 89-119. google scholar
  • Hamed, Gânim Kaddûrî, Rasmu’l-Mushaf: Dirâse lügaviyye târîhıyye, Irak 1982. google scholar
  • İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Hasâis, thk. Muhammed Ali en-Neccar, c. I-III, Kahire 1371/1952. google scholar
  • İbn Mücahit. Kitâbü’s-seb’a fi’l-kıraât, thk. Şevki Dayf, Kahire 1972. google scholar
  • İbn Sellâm, Muhammed el-Cümehî. Tabakât fühûli’ş-şu’arâ, nşr. Mahmûd Muhammed Şakir, 1974. google scholar
  • İbnu’l-Cezerî, Ebû’l-Hayr Şemsuddîn Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-kırââti’l-aşr, thk. Ali Muhammed ed-Debbâ’, c. I-II, Mısır: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, ty. google scholar
  • İbnu’l-Cezerî, Ebû’l-Hayr Şemsuddîn Muhammed b. Muhammed. Tayyibetü’n-Neşr fi’l-kırââti’l-’aşr, Mısır 1950. google scholar
  • İbnu’l-Cezerî, Şemsüddin Ebulhayr Muhammed b. Hatib. Kâşifü’l-hasâsa an elfâzi’l-hulâsa, thk. Mustafa Ahmed Nemmas, Kahire 1403/1983. google scholar
  • İbnu’l-Enbârî, Ebu’l-Berekât Kemalüddîn Abdurrahman b. Muhammed b. Ubeydillah. Nüzhetü’l-elibbâ fî tabakâti’l-üdebâ, thk. İbrahime es-Sâmerrâî, Ürdün 1405/1985. google scholar
  • Katib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, tsh. M. Şerefettin Yaltkaya, Kilisli Rifat Bilge, c. I-II, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1971. google scholar
  • Kûzî, Avad b. Hamd. el-Mustalahu’n-nahvî; neş’etühû ve tetavvuruhû hatta evâhiri’l-karni’s-sâlisi’l-hicrî, Riyad 1401/1981. google scholar
  • Maşalı, Mehmet Emin. Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmi, İstanbul 2016. google scholar
  • Mazin, el-Mübarek. en-Nahvü’l-’Arabî, el’-İlletü’n-nahviyye; neş’etühâ ve tetavvuruhâ, Lübnan 1401/1981. google scholar
  • Muhammed Han. Usûlü’l-nahvi’l-Arabî, Cezair: Biskra 2012. google scholar
  • Semir, Muhammed. Eserü’l-Kur’ân ve’l-kırâât fi’n-nahvi’l-Arabî, Darü’l-kütübü’s-sekâfiyye, 1978. google scholar
  • Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osman b. Kumbur. el-Kitâb: Kitâbü Sîbeveyhi, thk. Abdüsselam Muhammed Harun, Kahire 1408/1988. google scholar
  • Şirin, Mehmet. Nahivciler ile Mantıkçılar Arasındaki Tartışmalar, İstanbul 2009. google scholar
  • Temmâm, Hassan. Usûl; Dirâse ebistemûlûciyye li’l-fikri’l-lüğavî inde’l-’Arab, Kahire 2000. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. google scholar
  • Altıkulaç, Tayyar. c. XX, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999, “İbnu’l-Cezerî” maddesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. google scholar
  • Birışık, Abdülhamit. c. XXV, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002, “Kıraat” maddesi. google scholar
  • Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Çetin, Abdurrahman. c. XXVII, 56-57, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003, “Lahn” maddesi. google scholar
  • Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Durmuş, İsmail. c. XXXII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006, “Nahiv” maddesi. google scholar
  • Yüksel, Ali Osman. İbn Cezeri ve Tayyibetü’n-Neşr, İstanbul 1996. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Yerinde, A., & Özdemir, B. (2020). İbnu’l-Cezerî ve Dilciliği. Şarkiyat Mecmuası, 0(37), 157-187. https://doi.org/10.26650/jos.2020.012


AMA

Yerinde A, Özdemir B. İbnu’l-Cezerî ve Dilciliği. Şarkiyat Mecmuası. 2020;0(37):157-187. https://doi.org/10.26650/jos.2020.012


ABNT

Yerinde, A.; Özdemir, B. İbnu’l-Cezerî ve Dilciliği. Şarkiyat Mecmuası, [Publisher Location], v. 0, n. 37, p. 157-187, 2020.


Chicago: Author-Date Style

Yerinde, Adem, and Büşra Özdemir. 2020. “İbnu’l-Cezerî ve Dilciliği.” Şarkiyat Mecmuası 0, no. 37: 157-187. https://doi.org/10.26650/jos.2020.012


Chicago: Humanities Style

Yerinde, Adem, and Büşra Özdemir. “İbnu’l-Cezerî ve Dilciliği.” Şarkiyat Mecmuası 0, no. 37 (Apr. 2025): 157-187. https://doi.org/10.26650/jos.2020.012


Harvard: Australian Style

Yerinde, A & Özdemir, B 2020, 'İbnu’l-Cezerî ve Dilciliği', Şarkiyat Mecmuası, vol. 0, no. 37, pp. 157-187, viewed 30 Apr. 2025, https://doi.org/10.26650/jos.2020.012


Harvard: Author-Date Style

Yerinde, A. and Özdemir, B. (2020) ‘İbnu’l-Cezerî ve Dilciliği’, Şarkiyat Mecmuası, 0(37), pp. 157-187. https://doi.org/10.26650/jos.2020.012 (30 Apr. 2025).


MLA

Yerinde, Adem, and Büşra Özdemir. “İbnu’l-Cezerî ve Dilciliği.” Şarkiyat Mecmuası, vol. 0, no. 37, 2020, pp. 157-187. [Database Container], https://doi.org/10.26650/jos.2020.012


Vancouver

Yerinde A, Özdemir B. İbnu’l-Cezerî ve Dilciliği. Şarkiyat Mecmuası [Internet]. 30 Apr. 2025 [cited 30 Apr. 2025];0(37):157-187. Available from: https://doi.org/10.26650/jos.2020.012 doi: 10.26650/jos.2020.012


ISNAD

Yerinde, Adem - Özdemir, Büşra. “İbnu’l-Cezerî ve Dilciliği”. Şarkiyat Mecmuası 0/37 (Apr. 2025): 157-187. https://doi.org/10.26650/jos.2020.012



ZAMAN ÇİZELGESİ


Gönderim27.10.2020
Kabul11.12.2020
Çevrimiçi Yayınlanma21.12.2020

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.