Araştırma Makalesi


DOI :10.26650/oba.1379430   IUP :10.26650/oba.1379430    Tam Metin (PDF)

Bir Fosil Bilimcinin Gözünden Taksonomide Kullanılan İsimlerin Türkçeye Kazandırılması Hakkında Bir Deneme

Volkan Sarıgül

Paleontoloji ve biyoloji gibi doğa bilimi dallarının ortak konularından biri olan taksonomi, Latince terimlerin halen yaygın kullanılması bakımından diğer birkaç çalışma alanıyla birlikte öne çıkmaktadır. On altıncı yüzyıldan itibaren bilimsel üstünlüğü ele geçirmeye başlayan Batı dünyasında birincil eğitim dili Latince iken, kısa süre sonra bilimsel çalışmalar Latin alfabesini benimsemiş olan Batı Avrupa’nın ulusal dillerinde yapılmaya başlanmıştır. Bu ulusal diller, Latinceden geçen kelimeleri kimi zaman farklı yazılış ve okunuşlarla kendi dillerine uydurmayı da başarmışlardır. Türkiye’nin, doğa bilimleri de dahil olmak üzere, modern bilim ile ilk büyük çaplı teması o zamanın küresel dili olan Fransızca üzerinden on sekizinci yüzyılda gerçekleşmiştir. Günümüzde ise ülkemizin bilimsel gelişmeleri yakalama çabası İngilizce üzerinden devam etmektedir. Takip edilen yabancı diller zaman içinde değişmiş fakat yabancı kelimeleri ve terimleri geldikleri Batı dilindeki okunuşları esas alarak Türkçeye kazandırma geleneği aynı kalmıştır. Bu durum Türkçede bilimsel bir dilin oluşmasını engelleyen en büyük etkenlerden biridir. Oturmuş bir bilimsel dilin eksikliği taksonomi ile ilgili terimlerin okunuş ve çeviri çalışmalarında da kendini göstermektedir. Dilimize çoğunlukla Fransızcadan gelip yerleşmiş olan yabancı okunuşlar ile taksonomi terimlerini okumak için gereken Latince okuma kuralları pek çok noktada çelişmektedir. Yabancı terimlerin Türkçe karşılıklarını bulabilmek ise üzerinde ciddi biçimde durulması gereken bir konudur. Burada bu sorunların giderilebilmesi adına, köken ve dil bilgisi hakkında bir tartışmanın üzerine taksonomide kullanılan Latince isimler için okunuş ve çeviri önerileri sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler: PaleontolojiTaksonomiTürkçeOkunuşÇeviri
DOI :10.26650/oba.1379430   IUP :10.26650/oba.1379430    Tam Metin (PDF)

A Paleontologist’s Point of View for the Standardization of the Taxonomic Nomenclature in Turkish

Volkan Sarıgül

Taxonomy, a common practice of paleontology and biology among natural sciences, has a distinguished place with few other fields because of the current wide use of Latin terminology. While Latin was once the medium of  instruction in the Western world, which has become superior in science and technology since the sixteenth century, it was succeeded by the Western European languages a century later, which had adopted the Latin alphabet. These national languages had also achieved to adopt many Latin words into their structures, occasionally with slightly different spelling and pronunciation. Turkey’s first large-scale contact with the modern science, including the natural sciences, took place in the eighteenth century through French, the global language of the time, and the current efforts to follow scientific and technical developments continue through English. Even though the followed foreign language changes, the Turkish tradition of adopting foreign words and terms according to the pronunciation in the foreign language from which the word or term is taken remains. This is one of the main hindrances to the formation of an established scientific terminology in Turkish, which also manifests itself in taxonomic studies. There are several inconsistencies between the adopted Western pronunciations, mostly from French, and the instructions of Latin pronunciation for Turkish which is required to read taxonomic terms. Finding the Turkish equivalents of taxonomic terms, on the other hand, demands serious consideration. Here, in order to eliminate these difficulties, suggestions on pronunciation, transcription and translation for the Latin names in taxonomy are presented, based on etymological and grammatical facts.


GENİŞLETİLMİŞ ÖZET


Natural philosophy, which was progressively neglected in the education system of Ottoman Turkey, established a basis for the formation of modern sciences in the Western world. As Western Europe has begun to forge ahead since the sixteenth century, they have not only developed human knowledge through discoveries, observations and experiments, but also created a solid scientific terminology based on Latin. The Latin alphabet, among other cultural elements, was inherited by the barbarian kingdoms, which contributed to the fall of the Western Roman Empire and transformed themselves into the modern Western European nations. Spelling of the vernacular Western European languages were modified based on the Latin script, but pronunciation of the words locally differed. Finally, the position of Latin as the preeminent academic language over the centuries gradually replaced by the national languages starting in the seventeenth century. Although the usage of Latin has been considerably diminished in academic studies, taxonomy, one of the common grounds of biology and paleontology, represents one of the exceptional fields in which the Latin nomenclature still prevails. In the Western world, spelling of the taxonomic nomenclature (i.e., the names representing species, genera, and other groups of organisms belonging to higher taxonomic ranks) is uniformly done according to the Latin grammar, but pronunciation of those may vary in different languages.

The Turks, on the other hand, became the permanent settlers of Anatolia towards the end of the eleventh century and built political and cultural relationships with their western rivals, the Eastern Roman Empire. The selection of Greek as the official language of the Eastern Roman Empire created a lack of familiarity with Latin for the Turks. During the period of  modernization in Ottoman Turkey, which began in the eighteenth century, numerous terms were subsumed from French, the world language at the time, and most of these terms have been transcribed by following the French pronunciation. English replaced French as the new lingua franca after the Second World War, from which the new terms have been introduced into Turkish.

A striking resemblance between Latin and Turkish is that the words are pronounced as they are spelled in both languages. This situation became more apparent after the Alphabet Reform in 1928 when the Latin script was adopted for Turkish. Considering that Turkish was formerly typed with the Arabic script, the new alphabet also eliminated the problem of transliteration and eased the transcription process. In Turkish taxonomic terminology, however, pronunciations imitate either those in French or English, whereas no transcription has been applied to the incorporated Western terms that originated from Latin.

To resolve this controversy, a regulatory list with seven clauses is proposed here to establish a standardization of the taxonomic nomenclature in Turkish. The proposed solutions for pronunciation and transcription follow the instructions for the Latin pronunciation as much as possible. For a proper translation, it is strictly advised to have enough knowledge on the subject. The clauses are as briefly follows:

1. No translation or transcription should apply to genus and species names, and these names should be typed by using a distinguishably different font/style from the rest of the text. Pronunciations of the genus and species names in Latin may be provided in square brackets if necessary.

2. The original Latin names for the groups of organisms representing taxonomic ranks higher than the genus level (in both hierarchical taxonomy and cladistics) should not be transcribed. Transcription can be applied to the names which are derived from the original Latin name in another language using the Latin alphabet (e.g., transcription is not allowed for the Latin group name “Theropoda” but allowed for “theropods,” which is the derivative in English). The original Latin name may be provided in brackets next to the transcribed name if necessary.

3. Applications for the pronunciation of the taxonomic names and the transcription of the names representing taxonomic ranks higher than the genus level, containing C, Y, H (in forms of CH, PH, RH, TH), I (in forms of IA, IE, IO, IU), diphthongs (AE, AU, OE, EU), and the letters which are not present in the Turkish alphabet (Q, X, W) are provided, in accordance with the instructions for Latin pronunciation and some particular cases in Turkish. All the silent letters that exist in the Western European languages are nullified, as all the letters must be pronounced in Latin and Turkish.

4. Genus and species names should remain intact in the text (i.e., no suffixes or punctuation marks should be placed).

5. There are special applications for the taxonomic names derived from foreign proper nouns. Basically, the foreign proper nouns which have already been incorporated into Turkish should be in use. Those that have not been officially subsumed into Turkish should be pronounced as similar as possible to what it has been done in the original language and should be transcribed according to the provided method.

6. Translation of the names of the groups of organisms should only be applied to those belonging to the ranks higher than the genus level. It is crucial to obtain accurate information about the origin and meaning of the name and the general characteristics of that group to make a decent translation. If this kind of data is not available, it should be contented with the transcription.

7. Transcribed and translated versions may exist separately for the name of a particular group of organisms, but transcription and translation should not be applied together to form a name.


PDF Görünüm

Referanslar

  • Anonim. İlk ve Orta Öğretim Zooloji Terimleri. Ankara: Devlet Basımevi, 1937. google scholar
  • Başıbüyük, Hasan Hüseyin ve Battal Çıplak. “Filogenetik sistematik: terimleri, prensipleri ve çalışma tekniği üzerine kısa bir derleme.” Turkish Journal of Zoology 21 (1997): 241-257. google scholar
  • Baydur, Suat Yakup. Dil ve Kültür - Türkçenin ve Başka Dillerin Gelişmeleri, Türkçenin Durumu ve Soruları Üzerine Yazılar. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınları, 1952 (Yeniden Baskı, 2018). google scholar
  • Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1973 (Yeniden Baskı, 2002). google scholar
  • Cocks, Leonard Robert Morrison, Nigel Howard Woodcock, Richard Barrie Richards, John Tempest Temple ve Philip Lane. “The Llandovery Series of the type area.” Bulletin of British Museum of Natural History 38 (1984): 131-182. google scholar
  • Dumont, Andre Hubert. “Rapport sur la carte geologique du Royaume.” Bulletins de l’Academie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique 14 (1849): 351-373. google scholar
  • Dürüşken, Çiğdem. Felsefecilere Özel Latince - Descartes Latince Öğreniyor. İstanbul: Alfa Yayınları, 2014. google scholar
  • Fransen, Sietske. “Latin in a Time of Change: The Choice of Language as Signifier of a New Science?” Isis 108 (2017): 629-635, doi:10.1086/694189. google scholar
  • von Gümbel, Carl Wilhelm. Geognostische Beschreibung des bayerischen Alpengebirges und seines Vorlands. Gotha: Verlag von Justus Perthes, 1861. google scholar
  • Hançerlioğlu, Orhan. Felsefe Ansiklopedisi - Kavramlar ve Akımlar, Cilt 3 (İ-K). İstanbul: Remzi Kitabevi, 1977. google scholar
  • Hofker, Jan. “Correlation of the Tuff Chalk of Maestricht (type Maestrichtian) with the Danske Kalk of Denmark (type Danian), the stratigraphic position of the type Montian, and the planktonic foraminiferal faunal break.” Journal of Paleontology 36 (1962): 1051-1089. google scholar
  • Janvier, Philippe, Gael Clement ve Richard Cloutier. “A primitive megalichthyid fish (Sarcopterygii, Tetrapodomorpha) from the Upper Devonian of Turkey and its biogeographical implications.” Geodiversitas 29 (2007): 249-268. google scholar
  • Karacabey, Necdet. “Türkiye’nin yeni bir Colveraia Klinghardt türü ve Joufia Boehm alttürü hakkında.” Maden Tetkik ve Arama Dergisi 82 (1974): 77-83. google scholar
  • Kâtib Çelebi. Levâmi‘u’n-Nûr Fî Zulmet-i Atlas Minor. Yayına hazırlayan Ahmet Üstüner ve Ahmet Arslantürk. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2017. google scholar
  • Kazancı, Gürkan. “Tıp Terminolojisi”. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi 12 (2003): 222-226. google scholar
  • Kelağa Ahmet, İbrahim. “Çağdaş Yunancanın tarihsel gelişimi.” Balkanlar El Kitabı, Cilt 2: Çağdaş Balkanlar, hazırlayan Bilgehan Atsız Gökdağ ve Osman Karatay içinde 477-490. Ankara: Akçağ Yayınları, 2017 (3. Baskı). google scholar
  • Kemp, Thomas Stainforth. The Origin and Evolution of Mammals. New York: Oxford University Press, 2005. google scholar
  • Ketin, İhsan. “Anadolu’nun Tektonik Birlikleri.” Maden Tetkik ve Arama Dergisi 66 (1966): 20-34. google scholar
  • Kırzıoğlu, Fahrettin. Osmanlılar’ınKafkas-Elleri’niFethi (1451-1590). Ankara: Sevinç Matbaası, 1976. google scholar
  • Korkmaz, Zeynep. Türkiye Türkçesi Grameri - Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2003. google scholar
  • Kulp, John Laurence. “Geologic Time Scale.” Science 133 (1961): 1105-1114. google scholar
  • MacFadden, Bruce ve Carl David Frailey. “Pyrotherium, a large engimatic ungulate (Mammalia, Incertae sedis) from the Desedean (Oligocene) of Salla, Bolivia.” Palaeontology 27 (1984): 867-874. google scholar
  • Meriç, Engin. “Orbitoididae’lerin çoğalması hakkında.” Maden Tetkik ve Arama Dergisi 63 (1964): 22-28. google scholar
  • Millas, Herkül. “Yunanca’nın Türkçe Harflerle Yazılışı.” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi 16 (1992): 189-197. google scholar
  • Murray, Alison Margaret ve İzzet Hoşgör. “An early Oligocene elopiform fish from a new locality in Eastern Anatolia, Turkey.” Journal of Vertebrate Paleontology 32 (2013): 296-303. google scholar
  • Ortaylı, İlber. Türklerin Altın Çağı. İstanbul: Kronik Kitap, 2017. google scholar
  • Özdemir, Emin. Terim Hazırlama Kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1973. google scholar
  • Parker, Charles Thomas, Brian Tindall ve George Garrity. “International Code ofNomenclature ofProkaryotes - Prokaryotic code (2008 revision).” International Journal of Systematic and Evolutionary Microbiology 69 (2019): S1-S111, doi: 10.1099/ijsem.0.000778. google scholar
  • Parlatır, İsmail, Nevzat Gözaydın, Hamza Zülfikar, Belgin Tezcan Aksu, Seyfullah Türkmen ve Yaşar Yılmaz. Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük, Cilt I (A-J). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi, 1998. google scholar
  • Parlatır, İsmail, Nevzat Gözaydın, Hamza Zülfikar, Belgin Tezcan Aksu, Seyfullah Türkmen ve Yaşar Yılmaz. Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük, Cilt II (K-Z). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi, 1998. google scholar
  • Pearson, David Amory Bapty. “Problems of Rhaetian stratigraphy with special reference to the lower boundary of the stage.” The Quarterly journal of the Geological Society of London 126 (1970): 125-150. google scholar
  • Perek, Faruk Zeki. Tercümeli Latin Grameri I-II. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1968. google scholar
  • de Queiroz, Kevin ve Philip Douglas Cantino. International Code ofPhylogenetic Nomenclature (PhyloCode), Version 6. Florida: CRC Press, 2020. google scholar
  • Roux, Jean-Paul. Türklerin Tarihi, Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl. Çeviren Ahmet Kazancıgil ve Lale Arslan-Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2004. google scholar
  • Sandalcı, Sema. Eski Yunanca Dilbilgisi ve Cümle Yapısı I. İstanbul: Pencere Yayınları, 2006. google scholar
  • Sarıgül, Volkan, “Jeoloji, Paleontoloji ve Evrim”, Evrenin Karanlığında Evrimin Işığı, hazırlayan Çağrı Mert Bakırcı içinde 117-148. İstanbul: Muaf Kitap, 2017. google scholar
  • eş-Şâvenî, Ahmed. “Sözlükbilim ve çeviride analitik yöntem,” çeviren Galip Yavuz. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (1999): 149-162. google scholar
  • Verbrugghe, Gerald Paul. “Transliteration or Transcription of Greek.” The Classical World 92 (1999): 499511. google scholar
  • Vural, Hanifi ve Tuncay Böler. Ses ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları, 2011. google scholar
  • Witton, W F. “Pronunciation of Latin AE”. The Classical Review 20 (1906): 233. doi:10.1017/ S0009840X0099454X google scholar
  • Zülfikar, Hamza. Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1991. google scholar
  • ICZN. International Code of Zoological Nomenclature, Fourth Edition. London: The International Trust for Zoological Nomenclature, 1999. Erişim 20 Temmuz 2023. https://www.iczn.org/the-code/the-code-online/. google scholar
  • Turland, Nicholas John, John Harry Wiersema, Fred Rogers Barrie, Werner Greuter, David Leslie Hawksworth, Patrick Herendeen, Sandra Knapp, Wolf-Henning Kusber, De-Zhu Li, Karol Marhold, Thomas William May, John McNeill, Anna Monro, Jefferson Prado, Michelle Judith Price ve Gideon Francois Smith. International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants (Shenzhen Code) adopted by the Nineteenth International Botanical Congress Shenzhen, China, July 2017 (Regnum Vegetabile 159). Glashütten: Koeltz Botanical Books, 2018. Erişim 20 Temmuz 2023. https://www.iapt-taxon.org/nomen/ main.php google scholar
  • Uluslararası Stratigrafi Komisyonu (International Commission on Stratigraphy). “Uluslararası Kronostratigrafik Çizelge (International Chronostratigraphic Chart) 2023/09”. Erişim 18 Aralık 2023. https://stratigraphy.org/chart#latest-version. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Sarıgül, V. (2024). Bir Fosil Bilimcinin Gözünden Taksonomide Kullanılan İsimlerin Türkçeye Kazandırılması Hakkında Bir Deneme. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 25(2), 479-519. https://doi.org/10.26650/oba.1379430


AMA

Sarıgül V. Bir Fosil Bilimcinin Gözünden Taksonomide Kullanılan İsimlerin Türkçeye Kazandırılması Hakkında Bir Deneme. Osmanlı Bilimi Araştırmaları. 2024;25(2):479-519. https://doi.org/10.26650/oba.1379430


ABNT

Sarıgül, V. Bir Fosil Bilimcinin Gözünden Taksonomide Kullanılan İsimlerin Türkçeye Kazandırılması Hakkında Bir Deneme. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, [Publisher Location], v. 25, n. 2, p. 479-519, 2024.


Chicago: Author-Date Style

Sarıgül, Volkan,. 2024. “Bir Fosil Bilimcinin Gözünden Taksonomide Kullanılan İsimlerin Türkçeye Kazandırılması Hakkında Bir Deneme.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 25, no. 2: 479-519. https://doi.org/10.26650/oba.1379430


Chicago: Humanities Style

Sarıgül, Volkan,. Bir Fosil Bilimcinin Gözünden Taksonomide Kullanılan İsimlerin Türkçeye Kazandırılması Hakkında Bir Deneme.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 25, no. 2 (Dec. 2024): 479-519. https://doi.org/10.26650/oba.1379430


Harvard: Australian Style

Sarıgül, V 2024, 'Bir Fosil Bilimcinin Gözünden Taksonomide Kullanılan İsimlerin Türkçeye Kazandırılması Hakkında Bir Deneme', Osmanlı Bilimi Araştırmaları, vol. 25, no. 2, pp. 479-519, viewed 22 Dec. 2024, https://doi.org/10.26650/oba.1379430


Harvard: Author-Date Style

Sarıgül, V. (2024) ‘Bir Fosil Bilimcinin Gözünden Taksonomide Kullanılan İsimlerin Türkçeye Kazandırılması Hakkında Bir Deneme’, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 25(2), pp. 479-519. https://doi.org/10.26650/oba.1379430 (22 Dec. 2024).


MLA

Sarıgül, Volkan,. Bir Fosil Bilimcinin Gözünden Taksonomide Kullanılan İsimlerin Türkçeye Kazandırılması Hakkında Bir Deneme.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları, vol. 25, no. 2, 2024, pp. 479-519. [Database Container], https://doi.org/10.26650/oba.1379430


Vancouver

Sarıgül V. Bir Fosil Bilimcinin Gözünden Taksonomide Kullanılan İsimlerin Türkçeye Kazandırılması Hakkında Bir Deneme. Osmanlı Bilimi Araştırmaları [Internet]. 22 Dec. 2024 [cited 22 Dec. 2024];25(2):479-519. Available from: https://doi.org/10.26650/oba.1379430 doi: 10.26650/oba.1379430


ISNAD

Sarıgül, Volkan. Bir Fosil Bilimcinin Gözünden Taksonomide Kullanılan İsimlerin Türkçeye Kazandırılması Hakkında Bir Deneme”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları 25/2 (Dec. 2024): 479-519. https://doi.org/10.26650/oba.1379430



ZAMAN ÇİZELGESİ


Gönderim21.10.2023
Kabul05.07.2024
Çevrimiçi Yayınlanma02.08.2024

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.