Osmanlı Bilimi Araştırmaları

GÖNDERBİLGİ
EnglishTürkçe

Derleme Makalesi


Tam Metin (PDF)

Simyadan Kimyaya Osmanlı İmparatorluğunda Teknoloji

İrfan Elmacı

Modern kimya, element temeline dayanan ve gelişmiş araç-gereçlerle yapılan hassas deneyler sonucunda ulaşılan teorilerle gelişimini ve yeniliklerini sürdüren bir bilim dalıdır. Element temelli kimya biliminin gelişmesi için bilimsel düşünceyi teknoloji ile bir araya getirmek gerekmiştir. Bu makalede kimya tarihi teknoloji odaklı olarak ele alınmakta ve bilim dışı düşüncelerin bilimsel düşüncelerle çürütülmesi sürecinde teknolojinin önemi ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda öncelikle ‘simya çağı’ ele alınmış, ardından modern kimyanın ortaya çıkışı irdelenerek simyadan kimyaya geçişte teknolojinin tesiri belirlenmiştir. Son olarak Osmanlı kimyasının durumu Avrupa ile karşılaştırmalı olarak teknoloji temelinde incelenmiştir. Osmanlılarda, her ne kadar modern kimyayı tanıtan kitaplar Avrupa dillerinden tercüme edilmiş, eğitim kurumlarında, hastanelerde ve diğer bazı devlet kurumlarında laboratuvarlar kurulmuş ise de, bilim-teknoloji-araştırma sacayakları bir araya getirilemediği için, teknoloji, Avrupa olduğu gibi kimya biliminin gelişimine önayak olamamıştır. 

Anahtar Kelimeler: Deney, kimya, Lavoisier, simya, teknik, teknoloji, Osmanlı İmparatorluğu.
Tam Metin (PDF)

From Alchemy to Chemistry: Technology in the Ottoman Empire

İrfan Elmacı

Modern chemistry is based on the concept of chemical element. It progresses through theories developed by sensitive experiments. Technology played a prominent role to obtain the scientific knowledge needed by modern chemistry which highly depends on experimental research and the use of technical equipment. Because of this, it is necessary to combine science and technology to produce scientific knowledge. This article treats the role of technology in the history of chemistry. It approaches the ‘period of alchemy’ historically and tries to reveal how scientific knowledge has invalidated the non-scientific thoughts. The impact of technology on the evolution of alchemy to chemistry is emphasized. Then, chemical knowledge available in the Ottoman Empire is examined. It is argued that despite the introduction of modern chemical knowledge to the Empire through the translation of European chemistry books and the establishment of chemical laboratories in educational institutions, hospitals and some other state institutions, new chemical knowledge was not produced due to the lack of sciencetechnology-research amalgamation as it was the case in the development of modern chemistry in Europe. 

Anahtar Kelimeler: Experiment, chemistry, Lavoisier, alchemy, technique, technology, the Ottoman Empire.

PDF Görünüm

Referanslar

  • Aşçıoğlu, Reşit, Işık ve ışından büyük buluşlara ulaşan Pasteur ve Röntgen, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1997. google scholar
  • Aydın Sayılı, Bilim Tarihi Hayatta En Hakiki Mürşit İlimdir, 2. Basım, Gündoğan Yayınları, Ankara, 1999. google scholar
  • Bahadır, Osman, Osmanlılarda Bilim, Sarmal Yayınevi, İstanbul, 1996. google scholar
  • Barclay, A., Pure Chemistry, Part 1 Historical Review, Londra, 1937. google scholar
  • Basalla, George, Teknolojinin Evrimi, 13. Basım, Çeviri: Cem Soydemir, TÜBİTAK, Ankara, 2008. google scholar
  • Bensaude-Vincent, Bernadette ve Stengers, Isabelle, A History of Chemistry, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, Londra, 1996. google scholar
  • Berkem, Ali Rıza, Kimya Tarihine Toplu Bir Bakış, Türkiye Kimya Derneği, Yayın No:12, İstanbul, 1996, s. 20. Cajori, Florian, A History of Physics, Macmillan & CO. Ltd. (Basım: the Macmillan Company, New York) Londra, 1899. google scholar
  • Demir, Remzi, Osmanlılarda Bilimsel Düşüncenin Yapısı, 2. Basım, Epos Yayınları, Ankara, 2014. google scholar
  • Dölen, Emre, “1870’li Yıllarda Mekteb-i Tıbbiye Laboratuvarında Yapılan Analiz ve İncelemeler”, II. Türk Tıp Tarihi Kongresi’nden ayrıbasım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1999, ss. 71-79. google scholar
  • Dölen, Emre, “Kırımlı Aziz Bey’in “Kimya-yı Tıbbî” Adlı Kitabındaki Laboratuvar Aletleri”, V. Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildirileri, Ankara 1998, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1999, ss. 139 -160. google scholar
  • Dölen, Emre, “Modern Kimyanın Türkiye’ye Girişi”, Osmanlı Ansiklopedisi Cilt:8 Bilim, Editör: Gülen Eren, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, ss. 461-470. google scholar
  • Dölen, Emre, “XIX. Yüzyılda “Paris Eczacılık Yüksekokulu”nda Öğrencilerin Kimya Laboratuvarları”, IV. Türk Eczacılık Tarihi Toplantısı Bildirileri, 4-5 Haziran 1998, İstanbul, Marmara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayını No:15, İstanbul, 2000, ss. 447-469. google scholar
  • Dölen, Emre, Osmanlılar’da Kimyasal Semboller ve Formüller (1834-1928), İstanbul, 1996. google scholar
  • Fine, Leonard W. ve Beall, Herbert, Chemistry for Engineers and Scientists, Sounders College Publishing, ABD, 1990. google scholar
  • Freely, John, Galileo’dan Önce Ortaçağ Avrupa’sında Modern Bilimin Doğuşu, 1. Baskı, Kolektif Kitap Bilişim ve Tasarım Ltd. Şti., İstanbul, 2014. google scholar
  • Gribbin, John, Bilim Tarihi, Çeviri: Barış Gönülşen, 1. Basım, Alfa Bilim, İstanbul, 2014. google scholar
  • Günergun, Feza, “Ondokuzuncu Yüzyıl Türkiye’sinde Kimyada Adlandırma”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, Cilt:V/1, İstanbul, 2003, ss. 1-34. google scholar
  • Günergun, Feza, “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Kimyager-Eczacı Bonkowski Paşa (1841-1905)”, I. Türk Tıp Tarihi Kongresi’nden ayrıbasım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1992, ss. 229-252. google scholar
  • İhsanoğlu, Ekmeleddin, Osmanlılar ve Bilim, Etkileşim Yayınları, İstanbul, 2010. google scholar
  • Kâhya, Esin, “18. ve 19. Yüzyıllarda Genel Çizgileriyle Osmanlılarda Bilim”, Erdem Cilt:3, Mayıs 1987, Sayı:8’den ayrıbasım, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara, 1987, ss. 491-517. google scholar
  • Kâhya, Esin, “Modern Kimyanın Kurucusu Olarak Câbir B. Hayyan”, XII. Türk Tarih Kongresi’nden ayrıbasım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1999, ss. 519-526. google scholar
  • Kâhya, Esin, “XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda İatrokimya Cereyanının Etkileri”, III. Türk Tıp Tarihi Kongresi, Kongreye sunulan bildiriler, İstanbul 20-23 Eylül 1993, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1999, ss. 69-76. McClellan III, James E. ve Dorn, Harold, Dünya Tarihinde Bilim ve Teknoloji, 2. Baskı, Çeviri: Haydar Yalçın, Arkadaş Yayınevi, Ankara, 2008. google scholar
  • McKie, Douglas, “The Birth of Modern Chemistry”, The History of Science, Origins and Results of the Scientific Revolution, A Symposium, Cohen & West Ltd, Londra, 1951, ss. 97-107. google scholar
  • Taylor, F. Sherwood, A Short History of Science, William Heinemann Ltd, Londra, 1939. google scholar
  • Tekeli, İlhan ve İlkin, Selim, Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1999. google scholar
  • Tekeli, Sevim, “Batılılaşmada Son Dönem: İshak Hoca”, Erdem, Cilt:4/2, Mayıs 1988, Sayı:11, Ayrıbasım, Ankara, 1989, ss. 437-465. google scholar
  • Tez, Zeki, Kimya Tarihi, V Yayınları, Ankara, 1986. google scholar
  • Toon, Ernest R. ve Ellis, George L., Laboratory Experiments for Foundations of Chemistry, Taş Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul, 1986. google scholar
  • Uluçay, Çağatay ve Kartekin, Enver, Yüksek Mühendis Okulu, İ.T.Ü. Makina Fakültesi, İstanbul, 1958. google scholar
  • Yenson, Mutahhar, “19. Yüzyıl Tıpsal Kimya Laboratuvarcılığımızın Tıp Tarihimiz Bakımından Önemi”, I. Türk Tıp Tarihi Kongresi’nden ayrıbasım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1992, ss. 137-138. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Elmacı, İ. (2018). Simyadan Kimyaya Osmanlı İmparatorluğunda Teknoloji. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 19(2), 265-287. https://doi.org/null


AMA

Elmacı İ. Simyadan Kimyaya Osmanlı İmparatorluğunda Teknoloji. Osmanlı Bilimi Araştırmaları. 2018;19(2):265-287. https://doi.org/null


ABNT

Elmacı, İ. Simyadan Kimyaya Osmanlı İmparatorluğunda Teknoloji. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, [Publisher Location], v. 19, n. 2, p. 265-287, 2018.


Chicago: Author-Date Style

Elmacı, İrfan,. 2018. “Simyadan Kimyaya Osmanlı İmparatorluğunda Teknoloji.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 19, no. 2: 265-287. https://doi.org/null


Chicago: Humanities Style

Elmacı, İrfan,. “Simyadan Kimyaya Osmanlı İmparatorluğunda Teknoloji.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 19, no. 2 (Apr. 2025): 265-287. https://doi.org/null


Harvard: Australian Style

Elmacı, İ 2018, 'Simyadan Kimyaya Osmanlı İmparatorluğunda Teknoloji', Osmanlı Bilimi Araştırmaları, vol. 19, no. 2, pp. 265-287, viewed 26 Apr. 2025, https://doi.org/null


Harvard: Author-Date Style

Elmacı, İ. (2018) ‘Simyadan Kimyaya Osmanlı İmparatorluğunda Teknoloji’, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 19(2), pp. 265-287. https://doi.org/null (26 Apr. 2025).


MLA

Elmacı, İrfan,. “Simyadan Kimyaya Osmanlı İmparatorluğunda Teknoloji.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları, vol. 19, no. 2, 2018, pp. 265-287. [Database Container], https://doi.org/null


Vancouver

Elmacı İ. Simyadan Kimyaya Osmanlı İmparatorluğunda Teknoloji. Osmanlı Bilimi Araştırmaları [Internet]. 26 Apr. 2025 [cited 26 Apr. 2025];19(2):265-287. Available from: https://doi.org/null doi: null


ISNAD

Elmacı, İrfan. “Simyadan Kimyaya Osmanlı İmparatorluğunda Teknoloji”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları 19/2 (Apr. 2025): 265-287. https://doi.org/null



ZAMAN ÇİZELGESİ


Gönderim06.10.2017
Kabul16.05.2018
Çevrimiçi Yayınlanma01.06.2018

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.