Araştırma Makalesi


DOI :10.26650/YTA2021-790609   IUP :10.26650/YTA2021-790609    Tam Metin (PDF)

Cihâd-ı Ekber Bağlamında I. Dünya Savaşı’nda Libya’da Türk-Alman-İtalyan Faaliyetleri ve Senûsî Direnişi

Yusuf Aydın

Ekim 1912 tarihli Uşi antlaşmasıyla Osmanlı Devleti Libya’dan çekildi ve Kasım 1914’te ilan edilen Cihat Beyannamesi her tarafta olduğu gibi Libya’da da camilerde okundu. Başlangıçta İtalya cihat kapsamına alınmadı. İtalya ise Ağustos 1915’te Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etti. Cihat faaliyetleri, başlangıçta İtalyanları Libya’da tedirgin ettiyse de harbin gidişatını değiştiremedi. Bu çalışmada, Savaş yıllarında Libya’da cihat propagandası, Türk-Senusi ittifakı ve Fransız-İngiliz karşı faaliyetleri araştırmamızın konularıdır. Bu araştırma, kronolojik olarak 1915-1918 yıllarını kapsamaktadır. Ayrıca Türk ve Fransız arşivleri, gazeteler ve araştırma eserlerine dayanmaktadır.

Anahtar Kelimeler: CihâdİtalyaSenûsîİrredantizmNuri Bey
DOI :10.26650/YTA2021-790609   IUP :10.26650/YTA2021-790609    Tam Metin (PDF)

Turkish–German–Italian Activities in Libya During the First War in the Context of the Holy War and Senusi Resistance

Yusuf Aydın

The Ottoman Empire withdrew from Libya with the signing of the Ouchy Treaty in October 1912. The Jihad Declaration, which was proclaimed in November 1914, was read in mosques in Libya and other regions. Italy was initially excluded from the scope of jihad. In August 1915, the Italia declared war against the Ottoman Empire. Although the jihad activities made the Italians uneasy in Libya at the beginning, they could not change the course of the war. In this work, we focus on the jihad propaganda in Libya during the war years, the Turkish– Sennusi alliance, and the French–British counter activities. Specifically, this work covers the period of 1915–1918. It is also based on Turkish and French archives, as well as newspapers and research works.


GENİŞLETİLMİŞ ÖZET


After the industrial revolution, the Ottoman Empire entered Italy. Italy then set its sights on the Mediterranean after receiving approval from Europe’s great powers. However, Italy faced France as her rival. As the smallest imperialist state in Europe, Italy then focused on Tunisia for the supply of the raw materials needed for its growing population and industry. However, when France entered Tunisia in 1881, he tried his luck in Abyssinia in the 1880s. Unable to hold on here, it entered Libya on September 29, 1911 with various excuses. The most important factor in Italy’s entry into Libya was Libya’s geographic proximity to Italy. Italy occupied Libya in October 29, 1911. The officers sent to Libya included Mustafa Kemal Pasha, Enver Pasha, and other important officers. With the start of the Balkan wars, the Ottoman State could not continue the war with the Italians in Libya and thus withdrew from Libya under the Ushi Treaty, which was signed in October 18, 1912. This occupation was a rehearsal for the “Cihâd-ı Ekber: Holy War,” which was declared in the Great War. Italy declared war on Turkey in August 1915. The Ottoman Empire joined the First World War as an ally of Germany, and during this period, Jihad-ı Akbar was declared. Immediately thereafter, Turkey, with the support of the Germans, sent funds, weapons, ammunition, and officers to Senusi’ in Tripoli, which is known as Libya today, and then used the weapon of jihad against the Italians. Italy declared war on Turkey on August 23, 1915, and Libya tried to benefit from the Sheik of Senusi. Ahmed Senusi came to Istanbul just before the publication of the jihad fatwa and opened a discussion with the Ottoman government. The Ottoman government had already sent jihad propagandists to Islamic lands, including Libya, before the war. The declaration of jihad in Libya was translated into Arabic and read in all mosques. Although Italians were initially exempted from jihad in Libya, they continued to send underhanded weapons, ammunition officers, etc. Since she declared war on Turkey in August 1915, Italy became the target of the jihad in Libya. After the declaration of war, the Ottoman General Staff established the “North African Groups Command” and assigned Nuri Bey, the brother of Enver Pasha, as its head. Libya’s indigenous troops (Senusis) and mujahids were subordinate to this command. The Iraqiborn Ottoman officer Cafer el Askeri and other Arab officers also trained Sanusi forces and tribes according to the Ottoman warfare order. The language of instruction was Turkish. Weapons, ammunition, and money were provided by Teşkilat-ı Mahsusa. The Senusians did not initially intend to fight Britain, which controlled Egypt at that time; they were mainly against the Italians. However, Special Organization agents were constantly provoking the Senusis, and German agents were sending weapons and ammunition via submarines. As a result, when the Sanusi forces made a sudden raid on the British, Anglo-Sanusi clashes began, but the British had the upper hand. However, the chances of jihad success in Libya were very poor. Weapons and ammunition were sent to Tripoli via submarines. At the beginning of the war, the brother of Enver Pasha, Nuri Bey, was sent to Libya to manage the war while Prince Osman Fuad was sent to reconcile the tribes. Despite the refusal of the Sheik of Senusi, he was pressured by the German and Ottoman officers to attack the British. Although successful moves were made initially, the British later gained an edge. Ahmed Şerif Senusi was replaced by his uncle Sayyid Idris, who preferred to negotiate with the Italians. Toward the end of the war, Ahmet Şerif Senusi was invited by Enver Pasha to Istanbul to be sent to Islamic lands. However, this attempt was rejected by Sultan Vahdeddin. After the Armistice of Mudros, Libya was given to Italy through the Sevres Treaty. In 1919, the Republic of Tripoli was established in Misrata, but it was short lived. Some of the ulama who were in Istanbul for the propaganda of the Holy War were captured by the British. The Holy War in Libya had no chance of succeeding.


PDF Görünüm

Referanslar

  • 1. Arşivler Belgeleri google scholar
  • Archives du Ministeres des Affaires Etrangeres. (MAE) google scholar
  • Vol. 896. Vol. 1662. Vol. 1678. Vol. 1679. Vol. 1697. google scholar
  • Archives Historiques de L’armee de Terre (SHAT). google scholar
  • SHAT, 7 N 723. 7 N 2103. 7 N 2104. 7 N 2106. 16 N 3205. 20 N 1085. google scholar
  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) google scholar
  • BOA, HR. SYS. K.2411, G.28. google scholar
  • BOA, HSD. C.B. K.4, G.78. google scholar
  • DH.EUM. 6. ŞB. K.2, G.81. google scholar
  • 2. Resmi Yayınlar google scholar
  • Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi. google scholar
  • 3. Süreli Yayınlar google scholar
  • Correspondance d’Orient google scholar
  • İleri google scholar
  • Le Temps google scholar
  • Le Journal des Debats google scholar
  • La Croix google scholar
  • L’Asie Française google scholar
  • L’Excelsior google scholar
  • L ’Humanite, L’Europe Nouvelle La Revue Bleue Mercure de France, Revue de Paris, Revue de l’Occident Musulman et de la Mediterranee Revue des Deux Mondes google scholar
  • Revue du Monde Musulman, Sebilürreşad Tanin google scholar
  • 4. Araştırma Eserler google scholar
  • Arnoulet, François: “Les Tunisiens et la guerre”, Revue de l’Occident Musulman et de la Mediterranee, Vol. XXXVIII, no : 38, 1984. google scholar
  • Aydemir, Şevket Süreyya: Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa, C. II. İstanbul, Remzi Kitabevi, 1971. google scholar
  • Aydın, Yusuf: Birinci Dünya Savaşı’nda Cihat İlanı ve Orta Doğu, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2015. google scholar
  • Azamat, Nihat: “Ahmed Şerif Senûsî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), C. XXXVI, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009. google scholar
  • Bayar, Celal: Ben de Yazdım, C. I., 2. Baskı, İstanbul, Baha Matbaası, 1967. google scholar
  • Bayur, Yusuf Hikmet: Türk İnkılabı Tarihi, C. 3/2, 3. Baskı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991. google scholar
  • ____________: Türk İnkılabı Tarihi, C. 3/3, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1957. Carrere, N: “Les raisons de la guerre italo-turque”, Le Temps, nr: 19779, 1 septembre 1915. Ceyhan, Nesime: Trablusgarp Hikâyeleri, İstanbul, Selis Kitaplar, 2006. google scholar
  • Chatelier, A. Le: “Les adversaires de l’Italie en Tripolitaine”, La Revue Bleue, nr: 14, 5 Octobre 1912. google scholar
  • Cheikh Ali: “Les Italiens en Tripolitaine”, L ’Europe Nouvelle, nr:9, 28 Fevrier 1920. Civinini, Geolfo: “İtalyanlar Trablus’ta ne haldeler?”, Tanin, nr: 2760, 19 ağustos 1916. Danişmend, İsmail Hami: İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. II., İstanbul, Türkiye Yayınevi, 1971. google scholar
  • ____________: İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. IV, İstanbul, Türkiye Yayınevi, 1972. Duboscq, Andre: “le fiasco de la guerre sainte”, Le Temps, nr: 19586, 20 fevrier 1915. El-Askeri, Cafer: İsyancı Arap Ordusunda Bir Harbiyeli, Yay. Haz. Necdet Fethi Safvet, Çev. Halit Özkan, İstanbul, Klasik Yayınları, 2008. google scholar
  • Emir Şekip Arslan: İttihatçı Bir Arap Aydınının Anıları, İstanbul, Klasik Yayınları, 2006. Ertürk, Hüsamettin: İki Devrin Perde Arkası, İstanbul, Pınar Yayınları, 1964. google scholar
  • Faguet, Emile: (De l’Academie Fr.), “L’egoisme sacre”, L’Excelsior, nr: 1558, 20 Fevrier 1915. google scholar
  • Ferid, Muhammed: Mısır Mısırlılarındır, İngiliz İşgaline Karşı Osmanlı Hilafeti, Çev. Ali Benli-Macit Karagözoğlu, İstanbul, Klasik Yayınları, 2007. google scholar
  • Gallavresi, Giuseppe: “Les origines et les limites de la neutralite italienne”, Revue des Deux Mondes, t. XXIII, 1914. google scholar
  • Geffroy, Gustave: Leopold-Lacour, Louis Lumet, La France Heroıque et ses Allies, t. I, 1914-1916, Paris, Larousse, 1916. google scholar
  • Genelkurmay Başkanlığı, 1911-1912 Osmanlı-İtalyan Harbi ve Kolağası Mustafa Kemal, Yay. Haz. Genelkurmay ATASE Başkanlığı, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1985. google scholar
  • ____________: Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Hicaz, Asir, Yemen Cepheleri ve Libya Harekâtı, 1914-1918, C. VI, Ankara, Genelkurmay Yayınları, 1978. google scholar
  • Guichonnet, Paul: L’Unite Italienne, Paris, Que Sais-Je, 1970. google scholar
  • Hinzeline, Emile: Histoire Illustre de la Guerre du Droit, t. II, Paris, Librairie Aristide Quillet, 1916. google scholar
  • Histoire Üniverselle Quillet Les Pays et les Peuples Des Origines a Nos Jours, (Redige par Pierre Rollet et Marcel Renault), t. II, Paris, Librairie Aristide Quillet, 1955. google scholar
  • Hülagü, Metin: Panislamizm Osmanlı’nın Son Umudu, İzmir, Yitik Hazine Yayınları, 2006. Kandil, Hasan: Fethu Darfur, Sene 1916, İskenderiye, 1356-1937. google scholar
  • Karabekir, Kazım: İstiklal Harbimiz, İstanbul, Türkiye Yayınevi, 1960. google scholar
  • Karabulut, Sezen: “Osmanlı Devleti’nin muhasım devlet politikasına bir örnek: Trablusgarp savaşı ve İzmir’deki İtalyanlar”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, Yıl: 2018/2, C. 17, S. 34, s. 185-205. google scholar
  • Kızıltoprak, Süleyman-Şefattin Deniz: II. Abdülhamid Zamanında Bir Osmanlı Binbaşısının Gözünden Libya, İstanbul, Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2020. google scholar
  • Kızıltoprak, Süleyman: “Mısır Sorunu Çerçevesinde Osmanlı Devleti’nin Üçlü İttifak’a Yaklaşımı”, Prof. Dr. Fahir Armaoğlu’na Armağan, Ersin Embel (ed.), Ankara 2008. google scholar
  • ____________: Mısır’da İngiliz İşgali Osmanlı’nın Diplomasi Savaşı (1882-1887), İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010. google scholar
  • ____________: “Krallardan Darbeci Generallere Mısır’ın Siyasal Tarihi”, Akra Sanat Ve Edebiyat Dergisi, S. 3, 2014. google scholar
  • ____________: “Osmanlı Devleti’nin Ortadoğu’daki Son Hamlelerinden Süveyş Cephesi ve Son Hıdiv Abbas Hilmi Paşa’nın Rolü”, Havadis, 100 Yıl Önce 19141915, December 2014. google scholar
  • ____________: “Sömürgeci Rekabet ve Basın ‘Bosphore Egyptien’ Olayı, İslam Öncesinden Çağdağ Türk Dünyasına: Prof. Dr. Gülçin Çandarlıoğlu’na Armağan, (ed.: Ahmet Taşağıl, Hayrunnisa Alan, Abduvahap Kara, Osman Yorulmaz), 2. Baskı, İstanbul, Türk Dünyası Araştırmalar Vakfı Yayını, 2015. google scholar
  • Koloğlu, Orhan: Mustafa Kemal’in Yanında İki Libya’lı Lider, Ankara, Libya Arap Halk Cemahiriyesi Ankara Halk Bürosu Yayınları, 1981. google scholar
  • Kral Abdullah: Biz Osmanlı’ya Neden İsyan Ettik? 8. Baskı, İstanbul, Klasik Yayınları, 2009. Kurtcebe, İsrafil: Türk-İtalyan İlişkileri, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995. google scholar
  • Larchain, Michel: “Les revendications coloniales de l’Italie”, L’Europe Nouvelle, no: 24, 14 Juin 1919. google scholar
  • Mazade, Charles de: “L’epreuve de l’Unite Italienne”, Revue des Deux Mondes, t. LXIII, 1866. google scholar
  • Muhammed Kürdali: Bir Osmanlı-Arap Gazetecinin Anıları, Çev. İbrahim Tüfekçi, İstanbul, Klasik Yayınları, 2006. google scholar
  • Landau, Jacob M.: Pan-İslam politikaları, Çev. Nigar Bulut, İstanbul, Anka Yayınları, 2001. google scholar
  • M. Larcher, Commandant: La Guerre Turque Dans la Guerre Mondiale, Paris, Berger-Lavrault Cie, 1926. google scholar
  • M. Moukhtar Pacha, General: La Turquie, l’Allemagne et l’Europe, Depuis le Traite de Berlin Jusqu’a la Guerre Mondiale, Paris, Berger-Levrault, 1924. google scholar
  • Özköse, Kadir: Muhammed Senûsî Hayatı, Eserleri, Hareketi, İstanbul, İnsan Yayınları, 2000. google scholar
  • Pautremat, Pascal: La Politique Musulmane de la France au XXe Siecle, De l’Hexagone aux Terres d’Islam, Espoirs, Reussites, Echecs, Paris, Maisonneuve-Larose, 2003. google scholar
  • Pehlivanlı, Hamit: “Teşkilat-ı Mahsusa Kuzey Afrika’da (1914-1918)”, Atatürk Araşatırma Merkezi Dergisi, C. 16, S. XLVII, Temmuz 2000. google scholar
  • Pinon, Rene: “L’Europe et la Guerre Italo-Turque”, Revue des Deux Mondes, t. IX, 1912. google scholar
  • Polat, Ü. Gülsüm: Osmanlı Devleti ve İngiltere Ekseninde I. Dünya Savaşı Yıllarında Mısır, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2015. google scholar
  • Pomiankowiski, Joseph: Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküşü, “1914-1918 I. Dünya Savaşı”, (Çev. Kemal Turan), İstanbul, Kayıhan Yayınevi, 1990. google scholar
  • Pozzi, Jean: “L’Italia Irredenta”, Revue des Deux Mondes, t. XXV, 1915, s. 481-516. google scholar
  • Rouire: “Les Italiens dans l’Erythree”, Revue des Deux Mondes, t. CXXXIV, 1896. google scholar
  • Stoddard, Philip H: Teşkilat-ı Mahsusa, Çev. Tansel Demirel, 3. Baskı, İstanbul, Arma Yayınları, 2003. google scholar
  • Şeyhülislam Cemalddinefendizade Ahmed Muhtar: Halaskar-ı Mübeccelimiz Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerine, Muhterem Meb’ûslara Ariza, Ahmet İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi. 1339. google scholar
  • Triaud, Jean Louis: La Legende Noire de la Sanûsiyya, Une Confrerie Musulmane Saharienne Sous le Regard Français (1840-1930), Vol. II, Institut de Recherches et d’etudes Sur le Monde Arabe et Musulman, Aix-en-Provence, Paris, Edition de la Maison des Sciences de l’Homme, 1995. google scholar
  • Un Siecle et Demie dHistoire, t. III, Editorial Argentor, Strasbourg, Societe Anonyme d’edition, 1931. google scholar
  • Valbert, G: “La France et l’Italie”, Revue des Deux Mondes, t. XLV, 1881. google scholar
  • Vardar, Galip: İttihat ve Terakki İçinde Dönenler, Haz. Nafiz Tansu, İstanbul, İnkılap Kitabevi, 1960. google scholar
  • Vulliaud, Paul: “Gioberti et l’imperialisme italien”, Mercure de France, 15 V 1929. google scholar
  • Yiğit, Yücel: “Üç Kıta Devleti’nin Çöküşü”, Çağdaş Türkiye Tarihi, Pegem Akademi, Ankara, 2019. google scholar
  • ____________: “The Teşkilat-ı Mahsusa and World War I”, Middle East Critique, Vol. 23, 2014. google scholar
  • ____________: “Teşkilat-ı Mahsusa’nın Anatomisi”, Güvenlik Çalışmaları Dergisi, C. 17, S. 1, Ankara, 2015. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Aydın, Y. (2021). Cihâd-ı Ekber Bağlamında I. Dünya Savaşı’nda Libya’da Türk-Alman-İtalyan Faaliyetleri ve Senûsî Direnişi. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 0(39), 39-74. https://doi.org/10.26650/YTA2021-790609


AMA

Aydın Y. Cihâd-ı Ekber Bağlamında I. Dünya Savaşı’nda Libya’da Türk-Alman-İtalyan Faaliyetleri ve Senûsî Direnişi. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları. 2021;0(39):39-74. https://doi.org/10.26650/YTA2021-790609


ABNT

Aydın, Y. Cihâd-ı Ekber Bağlamında I. Dünya Savaşı’nda Libya’da Türk-Alman-İtalyan Faaliyetleri ve Senûsî Direnişi. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, [Publisher Location], v. 0, n. 39, p. 39-74, 2021.


Chicago: Author-Date Style

Aydın, Yusuf,. 2021. “Cihâd-ı Ekber Bağlamında I. Dünya Savaşı’nda Libya’da Türk-Alman-İtalyan Faaliyetleri ve Senûsî Direnişi.” Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları 0, no. 39: 39-74. https://doi.org/10.26650/YTA2021-790609


Chicago: Humanities Style

Aydın, Yusuf,. Cihâd-ı Ekber Bağlamında I. Dünya Savaşı’nda Libya’da Türk-Alman-İtalyan Faaliyetleri ve Senûsî Direnişi.” Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları 0, no. 39 (Apr. 2025): 39-74. https://doi.org/10.26650/YTA2021-790609


Harvard: Australian Style

Aydın, Y 2021, 'Cihâd-ı Ekber Bağlamında I. Dünya Savaşı’nda Libya’da Türk-Alman-İtalyan Faaliyetleri ve Senûsî Direnişi', Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, vol. 0, no. 39, pp. 39-74, viewed 26 Apr. 2025, https://doi.org/10.26650/YTA2021-790609


Harvard: Author-Date Style

Aydın, Y. (2021) ‘Cihâd-ı Ekber Bağlamında I. Dünya Savaşı’nda Libya’da Türk-Alman-İtalyan Faaliyetleri ve Senûsî Direnişi’, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 0(39), pp. 39-74. https://doi.org/10.26650/YTA2021-790609 (26 Apr. 2025).


MLA

Aydın, Yusuf,. Cihâd-ı Ekber Bağlamında I. Dünya Savaşı’nda Libya’da Türk-Alman-İtalyan Faaliyetleri ve Senûsî Direnişi.” Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, vol. 0, no. 39, 2021, pp. 39-74. [Database Container], https://doi.org/10.26650/YTA2021-790609


Vancouver

Aydın Y. Cihâd-ı Ekber Bağlamında I. Dünya Savaşı’nda Libya’da Türk-Alman-İtalyan Faaliyetleri ve Senûsî Direnişi. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları [Internet]. 26 Apr. 2025 [cited 26 Apr. 2025];0(39):39-74. Available from: https://doi.org/10.26650/YTA2021-790609 doi: 10.26650/YTA2021-790609


ISNAD

Aydın, Yusuf. Cihâd-ı Ekber Bağlamında I. Dünya Savaşı’nda Libya’da Türk-Alman-İtalyan Faaliyetleri ve Senûsî Direnişi”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları 0/39 (Apr. 2025): 39-74. https://doi.org/10.26650/YTA2021-790609



ZAMAN ÇİZELGESİ


Gönderim04.09.2020
Kabul16.01.2021
Çevrimiçi Yayınlanma29.06.2021

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.