Atatürk Devri Türk Dış Politikası 1920-1938: Kafkasya, Balkanlar, Ortadoğu Siyasi, Sosyal, Kültürel, Ekonomik İlişkiler Perspektifinden

EnglishTürkçe

BÖLÜM


DOI :10.26650/B/AA09.2021.009.08   IUP :10.26650/B/AA09.2021.009.08    Tam Metin (PDF)

Mustafa Kemal Atatürk Döneminde Türkiye ile İran Arasında Ekonomik ve Kültürel İlişkiler

Mübariz Ağalarlı, Araş İftihari

Rıza Şah döneminde Türkiye Cumhuriyeti ile yapılan ilk resmi antlaşma, 24 Nisan 1926’da Tahran’da imzalanan Dostluk ve Güvenlik Antlaşması (Vidadiyye ve Teminiyye) olmuştur. Buna ek olarak, 1923’te Cumhuriyetin ilan edilmesiyle Rıza Şah’ın Atatürk’e gönderdiği Kur’an ve kılıç hediyeleri, 1934’te Rıza Şah’ın Türkiye’yi ziyareti ve 1937’de imzalanan Sadabad Paktı, Türkiye-İran ilişkilerinde büyük önem taşımıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin 29 Ekim 1923’te ilan edilmesi, İran’daki aydınlar arasında büyük yankı uyandırmış ve İran’da da benzer reformlar yapılması meselesini gündeme getirmiştir. Ancak, siyaset ve dini birbirinden ayıran Türk inkılabının özelliği, İran’ın muhafazakar orta sınıfları arasında şüphe uyandırmış ve hatta bu inkılaplar devletin “dinsizleşmesi” olarak yorumlanmıştır. Rıza Şah, Türkiye’deki reformlardan etkilenmiş ve bu reformları örnek almış ve iki ülke bu süreçte dostane ilişkiler kurmuş olsa da, ülkelerin kendi gerçekleri ve yöneticilerin tutumları inkılap sürecinde belirleyici olmuştur. Türk inkılabı çok daha radikal bir süreç izlediği halde, İran’daki her reform adımı bir direniş ve güçlü bir muhalefetle karşı karşıya kalmıştır. Bununla birlikte, İran’da yönetimin belirleyiciliği, oldu-bittilerle modernleşme adımlarının atılmasına neden olduğundan hem aydınlar hem de halk reformları benimserken güçlük yaşamıştır. Türk inkılâbı ise belli bir araştırma ve tartışma ve benimseme sürecinden geçmiştir.


Anahtar Kelimeler: Türkiye, İran, Mustafa Kemal, Rıza Şah, Sadabad Paktı
DOI :10.26650/B/AA09.2021.009.08   IUP :10.26650/B/AA09.2021.009.08    Tam Metin (PDF)

Economic and Cultural Relations Between Turkey and Iran During Mustafa Kemal Ataturk’s Era

Mübariz Ağalarlı, Araş İftihari

The first official treaty with the Republic of Turkey during the reign of Reza Shah was the Treaty of Friendship and Security (Vidadiyye ve Teminiyye) signed in Tehran on April 24, 1926. In addition, the Qur’an and sword gifts sent by Reza Shah to Atatürk with the proclamation of the Republic in 1923, the visit of Reza Shah to Turkey in 1934, and the Sadabad Pact signed in 1937 were of great importance in relations between Turkey and Iran. The Proclamation of the Republic of Turkey on October 29, 1923, caused great repercussions among intellectuals in Iran and the issue of making the same changes in Iran were raised. But the feature of the Turkish revolution, which distinguished politics and religion, caused suspicion among Iran’s conservative middle classes and was even perceived as “irreligion” of the state. Although Reza Shah was influenced by the reforms in Turkey and took these reforms as an example, and the two countries established friendly relations in this process, the realities of the countries and the attitudes of the rulers were decisive in this process. As the Turkish revolution followed a much more radical process, every step of the revolution in Iran encountered resistance and strong opposition. In Iran, both intellectuals and the public had difficulty adopting reforms, as the determinacy of government led to modernization steps being taken. The Turkish revolution, on the other hand, went through a process of research, discussion, and adoption.


Anahtar Kelimeler: Turkey, Iran, Mustafa Kemal, Reza Shah, the Treaty of Saadabad

Referanslar

  • Afşar, M. (1925). Metlube ma vehdete milliye İran. Mecelleye ayende, sale evvel, şumreye evvel. google scholar
  • Alamuti, M. (1982). İran der Ahti pehlevi zendegi-ye Rıza Han. Tehran, İran: Pegah. google scholar
  • Arar, İ. (1981). Atatürk’ün günümüz olaylarına da ışık tutan bazı konuşmaları. Belleten, 45(177), Ankara, Türkiye. google scholar
  • Ariyanpur, Y. (1997). Ez Nima Ta Rüzgare Ma, çape devvom. Tehran, İran: İntişarete Züvvar. google scholar
  • Atuk, V. (2007 Güz). İran Şahı Rıza Pehlevi’nin Türkiye ziyareti. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi - Journal of Modern Turkish History Studies, 17(35), 219-247. google scholar
  • Beniahmet, A. (1999) Tarihe Şahenşahiye Pehlevi (cilde 2). Tehran, İran:Neşre Nilufer. google scholar
  • Çetinsaya, G. (2000). Milli Mücadeleden Cumhuriyete Türk-İran ilişkileri (1919-1925). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 16. google scholar
  • Davran, Y. (2005). Cumhuriyetten günümüze Türk operasının dünü, bugünü ve geleceği, V. Türk Kültürü Kongresi- Sahne Sanatları içinde (Cilt 11), (Yay. Haz. Ömer Çakır). Ankara, Türkiye: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. google scholar
  • Dilan, H. B. (1998). Atatürk dönemi Türkiye’nin dış politikası (1923-1939). İstanbul, Türkiye. google scholar
  • Ebdulrıza, H. M. (1994). Siyaseti Hariciye İran der dourane Pehlevi. Tehran, İran: Neşre Elborz. google scholar
  • Ebdülrıza, H. M. (1996). Tarihi revabeti hariciye İran (Çape 5). Tehran,İran: Emir Kebir. google scholar
  • Erdal, İ. (2012). Atatürk Dönemi (1923-1938) Türk-İran ilişkileri ve Sadabad Paktı, Karadeniz Araştırmaları, 34, 77-88. google scholar
  • Esnade Muahidate do Canebeye İran ba sayere dövel. Tehran, Deftere mütaleate siyasi ve beynelmileli (1990) (Cilt 5). google scholar
  • Gürakar, T. (2008). Türkiye ve İran: gelenek, çağdaşlaşma, devrim. İstanbul, Türkiye: Kaynak Yayınları. google scholar
  • Hidayet, M. Han. (1957). Hatirat ve hatarat. Tehran, İran: Neşre Rengin. google scholar
  • XX. Yüzyıl Güney Azerbaycan edebiyyatında demokratik ideyalar (1900-1985).(1990). Makaleler toplusu, Bakü, Azerbaycan, 95. google scholar
  • ICANAS, (Ankara, 10-15 Eylül 2007), s. 1783-1797. google scholar
  • Kara, P. (2010). Türkiye-İran ilişkileri (1923-1960). (Doktora Tezi). Konya, Türkiye. google scholar
  • Kaştan, Y. (10-15 Eylül 2007). Atatürk döneminde Türkiye - İran siyasi ve ekonomik ilişkileri. 38. google scholar
  • Kave, B.(1999). Pantürkizm ve İran. Tehran, İran:Nere Pejuheş ve Şirazeye Kitab. google scholar
  • Kave, B.(2015). Revabete İran ve Türkiye ez soqute douleti Osmani ta beramedeni nezame Cumhuru. Tehran, İran: Neşri Perdise Daneş. google scholar
  • Mecelleye Ayende, Şumareye 10, (mayıs/1926) Ordibehete 1305. google scholar
  • Medetli, E. (2007). Azerbaycan tarihi meseleleri İran tarihçiliğinde (XX yüzyılın başlarında). Türhan, Bakü, Azerbaycan. google scholar
  • Medetoğlu, A. (2011). Güney Azerbaycan türkleri son 100 yılda. Bakü, Azerbaycan. google scholar
  • Mekki, H. (1983). Tarih-e bist salaye İran, (Cilt I). Tehran, İran: Neşr-e Naşir. google scholar
  • Metin, B. (Ağustos 2012). Türk-İran ilişkilerinde Güney Azerbaycan meselesi (1918-1938). TSA, yıl 16,2. google scholar
  • Metin, C. (2006). Türk modernleşmesi ve İran (1890-1936). (Doktora Tezi). Ankara, Türkiye. google scholar
  • Müttehedül, M. S. (1935/01/13). Vizareti teclile Omure Harice No: 41749. google scholar
  • Neqdi, N. H. (2009). Revabete İran ve Türkiye. Tehran, İran: Daneşgahe Azade İslami. google scholar
  • Nesibli, N. (2013). Pehlevi rejiminin assimlyasiyon siyaseti v^ ona karşı mukavimet. Bakü, Azerbaycan. google scholar
  • Novaya istoriya İrana, (1988). Xrestomatiya, Moskva., Nauka. google scholar
  • Oberlinq, P. (1994). Atatürk and Reza Shah. İ Uluslararası Atatürk Sempozyumu Bildirileri (21 Eylül 1987) içinde. Ankara, Türkiye, s. 651-659. google scholar
  • Onbeşinci yıl kitabı (1938). Ankara, Türkiye: Ek. Haritalar. google scholar
  • Pehlevi, M. R. (2000). Pasoh be tarih. (İngilizceden farscaya çevireni: Hüseyin Ebu Turabiyan). Tehran, İran:Neşri Zeryab. google scholar
  • Robert, A. (1998). Qiyame Şeyh Sait Piran (Tercüme İbrahim Yunisi). Tehran, İran: Neşri Neqahe. google scholar
  • Ruznameye Şefeq-i sorh. Numruhaye 25 murdat ve 27 murdat. 1304 (1925/Eylül). google scholar
  • Ruznameye Tecedtüt, (20 sünbüle, 1303) (1924). google scholar
  • Sarıkaya, Y. (2008). Tarihi ve jeopolitik boyutlarıyla İran’da milliyetçilik. İstanbul, Türkiye: Ötüken Yayınları. google scholar
  • Sonyel, S. (1995). Kurtuluş Savaşı ve dış politika (C.I). Ankara, Türkiye: Türk Tarih Kurumu Yayınları. google scholar
  • Şimşir, B. N. (1996). Bizim diplomatlar. Ankara, Türkiye: Bilgi Yayınevi. google scholar
  • Tağıyeva, Ş. (2000). Ekrem Rehimli (Bije), Semed Bayramzade, Güney Azerbaycan, Bakü, Orhan. google scholar
  • Tanrıöver, H. S. (2000). Dağ yolu (I). Ankara, Türkiye: Kültür Bakanlığı 1000 Temel Eser. google scholar
  • Türk ocağında konferans. İranşehr, sal 2, Şumare 2, Mizan 1302 (1923), s. 78-94. google scholar
  • Vakit Gazetesi, 29 Haziran 1934. google scholar


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.