Selma

Prof.

Ayşe

Prof. Dr.

Sevgi

Halk Sağlığı hem bilimsel bir disiplin olarak hem de hizmetler açısından günümüzdeki durumuna gelebilmek için zorlu bir tarih yolculuğundan geçmiştir. Araştırma yöntemlerinin 19.yüzyılda gelişmesiyle sağlık sorunlarının ortaya çıkışındaki neden-sonuç ilişkileri daha iyi tanımlanmaya başlandı. Çalışma koşulları ile hastalıklar arasındaki ilişkinin daha iyi anlaşılması iş sağlığı disiplininin gelişmesine öncülük etti, benzer şekilde çevre sağlığı ve beslenme disiplinlerinin bilimsel temelleri atıldı. Halk sağlığının altın buluşu olarak tanımlanabilecek aşıların geliştirilmesi ve kitlesel olarak uygulanmasıyla birlikte başta çiçek ve çocuk felci olmak üzere birçok bulaşıcı hastalığın neden olduğu sakatlık ve ölümler önlenebildi. Başta yüksek gelir grubundaki ülkelerde olmak üzere tüm dünyada son yüzyılda doğumda beklenen yaşam süreleri ve sağlıklı yaşam beklentileri anlamlı şekilde arttı; en sık hastalık ve ölüm nedenleri değişmeye başladı; sağlık davranışlarının etkisi daha iyi anlaşılmaya başlandı. Sağlık davranışlarının oluşumunda ise insanların eğitim, meslek, gelir, yaşadıkları ve çalıştıkları çevrenin koşulları başta olmak üzere tüm sosyal belirleyicilerin sağlık hizmetleri veya yaşam tarzı seçimlerinden daha önemli olabileceğini araştırma sonuçları gösteriyor. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) bünyesinde çalışmalarını sürdüren Sağlığın Sosyal Belirleyicileri Küresel Komisyonu yalnızca sağlık hizmetlerine adil erişimin yeterli olmadığına, aynı zamanda daha geniş sosyal refah ve kalkınmayı sağlamak için sağlık sistemi dışındaki sektörlerle de çalışmak gerektiğine vurgu yapmaktadır. DSÖ de bu doğrultuda “Her Politikada Sağlık” yaklaşımının önemine dikkat çekmektedir.&nbsp;

Public Health Discipline from Yesterday to Today

Bir sağlık sistemi, sağlık faaliyetlerinin finansmanı, düzenlenmesi ve sunumu ile ilgili tüm kaynakları, karar vericilerini ve kuruluşları içerir. Ayrıca, sağlığı iyileştirmeyi hedefleyen tüm kaynaklar, organizasyonlar, gruplar ve bireyleri de kapsar. Türkiye’deki sağlık sistemi geçmişten günümüze ele alındığında yıllar içinde değişiklikler göstermiştir. Ülkemizde uygulanan sağlık politikaları ise koruyucu hizmetler ağırlıklı olarak başlamış, daha sonra tedavi önleyici sağlık hizmetlerine ağırlık vererek toplum sağlığını koruma ve iyileştirme odaklı da sürdürülmektedir. Günümüzdeki sağlık sistemi kamu ve özel sağlık hizmetlerini kapsayan karma bir yapıya sahiptir. Sağlık politikalarının uygulanmasında yaşanan belirsizlik ve tutarsızlık önemli bir sorundur. Programlar sık sık değişikliklere uğramakta ve bu durum sağlık hizmetlerinin niteliğini olumsuz etkilemektedir. Ayrıca, sağlık hizmetlerinin yaygınlaştırılması vaadiyle başlayan süreç, özellikle kırsal kesimde ve savunmasız gruplar arasında hala yetersiz kalmaktadır. Bu bağlamda sağlık hizmetlerine erişimdeki eşitsizliklerin ortadan kaldırılması, karşılanmamış sağlık hizmeti gereksinimlerinin hızla karşılanması gerekmektedir. Sağlık hizmetine gereksinim duyanların reformlar yerine sağlığın toplumsal belirleyicilerini irdeleyen daha geniş bir çerçeveye entegre olmuş, birinci basamak sağlık hizmetlerine dayalı, kamu tarafından finanse edilen sağlık sistemlerine ihtiyacı vardır.&nbsp;

Nuray

Meryem

Assoc. Prof. Dr.

Turkey’s Healthcare System and Health Policies

Sağlık yönetimi, sağlık hizmetlerinin etkin bir şekilde yönetilmesi için geliştirilen bir disiplindir. Sağlık yönetimi bireylere, toplumlara ya da kurumlara, salık ve tıbbi bakım ile iyi bir ortamda yaamalarını salamak iin, yapılacak ileri, kullanılacak kaynakları ihtiyalar ve talepler dorultusunda, planlamak, rgtlemek, ynlendirmek, denetlemek ve koordine etmek olarak tanımlanabilmektedir. Bu yönetim süreci, sağlık kuruluşlarının planlama, organizasyon, koordinasyon, izleme ve değerlendirme faaliyetlerini kapsar. Sağlık yönetimi ilkeleri ise bu süreçte rehberlik eden temel prensiplerdir ve sağlık hizmetlerinin yönetiminde etik, etkinlik ve sürdürülebilirlik gibi önemli hususları gözetir. Sağlık yönetimi ilkeleri, erişilebilirlik, kalite, etkililik, verimlilik, adalet, katılım, sürekli iyileştirme, bilimsellik ve kaynak yönetimi gibi temel prensipleri kapsar. Bu ilkeler, sağlık hizmetlerinin yönetiminde yol gösterici prensipler olarak kabul edilir ve daha iyi sağlık hizmeti sunumunu desteklemeyi amaçlar. Sağlık yönetiminin işlevleri etkin bir şekilde tamamlandığı durumda ortaya başarılı bir sağlık yönetimi süreci ortaya çıkacaktır. Sağlık yöneticiliği sadece mesleki sağlık bilgisiyle sınırlı olmayan, iletişim, finans, teknoloji gibi güncel yaklaşımlarla harmanlanması gereken multidisipliner bir alandır.&nbsp;

Kadir

Uzman Dr.

Health Management

Epidemiyoloji, belirli bir toplumda, sağlığı ilgilendiren olayların dağılımının incelenmesi ve bu çalışmaların sağlıkla ilgili sorunların kontrolünde kullanılmasıdır. Epidemiyoloji bir toplumun sağlık sorunlarına tanı konulmasında ve önceliklerin belirlenmesinde önemli bir araçtır. Halk sağlığı biliminin temel uygulama alanlarından birisi olan epidemiyoloji, tarihsel süreç içinde toplumsal sağlığın iyileştirilmesine büyük katkılar sağlamıştır. Epidemiyoloji, halk sağlığı ve tıbbın çeşitli alanlarında yaygın olarak kullanılan çok yönlü bir disiplindir. Sağlık hizmetlerinin etkin sunulabilmesi ve topluma en fazla faydanın sağlanabilmesi için, farklı zamanlarda belli bir toplumda en sık görülen, en sık sakat bırakan ve en sık ölüme neden olan hastalıkların neler olduğunun saptanması ve bu sağlık sorunlarının zaman içindeki değişiminin belirlenmesi önemlidir. Bu verilerle ilerleyen yıllarda görülebilecek sağlık sorunlarına ve bunların çözüm yollarına ilişkin projeksiyonlar yapılabilmektedir. Toplum tabanlı epidemiyolojik çalışmalar ile; bir hastalığın toplumda görülebilecek farklı klinik şekillerine ulaşılması sağlanmakta ve çeşitli nedenlerle sağlık kuruluşlarına ulaşamayan kişilere de ulaşılmaktadır. Ülkemizde sağlık alanındaki tüm bilimsel çalışmaların-araştırmaların-hizmetlerin niteliğini yükseltmek için tüm kurumlarda hizmet sunan, eğitimci, araştırmacı ve yöneticiler yoğun çaba göstermektir. Bu çabaların başarılı olması için sağlık sorunun ne olduğunun tespiti, nedenlerinin saptanması, uygun-güvenli tedavi ve koruyucu çözümlerin belirlenmesinin yapılması önemlidir. Tüm bu çalışmalar için tanımlayıcı, analitik, müdahale, metodolojik araştırma yöntemlerinin kullanılması ile araştırma planlama ve uygulama, verileri doğru analizi ile değerlendirme ve sonuçların doğru yorumlanması gerekir.Kitabın bu bölümünde epidemiyolojinin tarihsel gelişimi, kullanım alanları, toplumun sağlık göstergeleri, bulaşıcı hastalıklar epidemiyolojisine ilişkin temel bilgiler ve epidemiyolojide araştırma yöntemleri çeşitli kaynaklardan yararlanılarak sunulmuştur.

Halim

Epidemiology

Çevre doğrudan veya dolaylı olarak insan sağlığı ile ilişkilidir. Sıcak, soğuk gibi iklim koşulları, radyasyon, gürültü, içme ve kullanma suları, atıklar, toprak kirliliği, vektörlerin kontrolü, konutlar, işyerleri, şehirler, iç ve dış ortam hava kalitesi, tütün ürünleri, beslenme başlıca çevre konularıdır. Çevresel kirleticiler bireylerde enfeksiyon hastalıkları, dolaşım ve solunum sistemi hastalıkları, nörotoksisite, kanserojenite, infertilite, endokrin ve metabolik bozukluklar gibi sağlık sorunlarına yol açabilir. Çevresel toksikoloji ve epidemiyoloji çevresel kirliliklerin insan sağlığına olan etkilerini saptar. Çevresel risk değerlendirme ve iletişimi ile çevresel kirlilikler kontrol edilmeye çalışılır. Son yılların en önemli çevre sorunlarından olan küresel ısınma 1975-80’li yıllarda tanımlanmaya başlanmıştır. Küresel ısınma yerine kullanılan küresel iklim değişikliği terimi ilk olarak 1992’de Birleşmiş Milletler Rio Çevre ve Kalkınma Konferansı’nda tanımlanmıştır. Ardından 1997’de imzalananan Kyoto Protokolü ve 2015’te yapılan Paris Anlaşması küresel iklim değişikliği ile mücadele için yapılmış önemli uluslararası anlaşmalardır. Bu konuda Türkiye’de “2011-2023 İklim Değişikliği Eylem Planı” gibi ulusal eylem planları hazırlanmıştır. Bu planlarda sera gazı emisyonlarının azaltılması, temiz enerjiye geçiş, enerji verimliliğinin artırılması, ormancılık ve tarım sektörlerinin sürdürülebilirliğinin sağlanması ve dolayısı ile sağlığın korunması hedeflenmektedir. İklim değişikliği ile artan hastalıkların takibi için sağlık kurumlarında altyapının güçlendirilmesi, su ve gıda güvenliğinin sağlanması, halkın iklim değişikliğinin sağlık üzerine etkileri konusunda bilinçlendirilmesi diğer hedefler arasındadır.&nbsp;

Hülya

Environmental Health

İş sağlığı, çeşitli sektörlerde çalışanların fiziksel, ruhsal ve sosyal refahını sağlamaya adanmış bir disiplindir. Temelinde işle ilgili yaralanmalar ve tehlikeler ile, meslek hastalıklarının önlenmesi bulunmaktadır. Tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde de meydana gelen iş kazaları ve meslek hastalıkları önemli bir toplumsal sorundur. Bu sorunun işçi, işveren, toplum ve ülke ekonomisi açışından farklı etkileri bulunmaktadır. Disiplinler arası işbirliği ile bu alanda çalışan profesyoneller, işçi sağlığını korumak ve geliştirmek için güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamının oluşmasına çaba göstermektedir. Bu alana önemli katkılar sağlayabilecek potansiyelde olan tüm profesyoneller, zincirin vazgeçilmez bir halkasıdır. Bu nedenle yapılacak tüm bilgilendirme ve eğitimler kıymetlidir. Kitabımızın bu bölümünde temel amacımız, iş sağlığı ve güvenliği konusuna gönül veren tüm profesyonellere destek olmaktır.

Occupational Health

Üreme sağlığı ve cinsel sağlık (ÜS/CS), kadın-erkek ve yaş ayrımı yapılmaksızın toplumun tamamını ilgilendiren bir konudur. Bu konu kapsamında eşit ve sorumlu ilişkilerle, sağlıklı cinsel gelişim sağlanarak bireylerin kapasitelerinin arttırılması, üreme ile ilgili kişinin kendi kararlarını verip uygulayabilmesi, ÜS/CS hakkında ihtiyaç duyulan zamanda danışmanlık alınabilmesi, hastalık ve sakatlıklardan korunulması, bakım ve rehabilitasyon gibi hizmetlerin gereksinim durumunda alınabilmesinin sağlanması yer almaktadır. ÜS/CS hizmetlerinin kullanımı cinsiyet, sosyo-ekonomik statü, kültürel normlar, ülkelerin ÜS/CS politikaları ve sağlık hizmetlerine erişim gibi çeşitli faktörlerden etkilenmektedir. ÜS/CS hizmetlerinin teşvik edilmesi ve eşitsizliklerin azaltılmasında topluma yönelik kapsamlı ÜS/CS eğitimi verilmeli, aile planlaması yöntemleri ve üreme haklarının önemi vurgulanmalı, sağlık profesyonelleri de bu konuya sahip çıkmalıdır. Ayrıca, bireylerin ÜS/CS hizmetlerine erişimde karşılaştığı damgalama, ayrımcılık ve kaynak eksikliği gibi zorluklar ve engeller önlenmelidir. Bu bölüm eğitim, güçlendirme ve hizmetlere erişimi kapsayan bütüncül bir yaklaşımla, tüm bireyler için ÜS/CS haklarının sağlanması, daha sağlıklı ve daha eşitlikçi bir toplumun teşvik edilmesi için ortak çabalara duyulan ihtiyacı vurgulamaktadır.

İlke

Reproductive and Sexual Health

Bulaşıcı hastalıklar kontrol edilmezlerse çabuk yayılarak salgın yapabildikleri, ölüm ve sakatlıklara, sosyal ve ekonomik kayıplara yol açabildiklerinden her zaman halk sağlığı için önemli hastalıklardır. Bulaşıcı hastalıklar kaynak, bulaşma yolu, duyarlı kişiden oluşan enfeksiyon zincirinin tamamlanmasıyla ortaya çıkar. Bağışıklama, çevre ve iklim koşullarına karşı korunma, hijyen, su ve gıda sanitasyonu, atıkların kontrolü, vektörlerin kontrolü gibi birçok kontrol yöntemleri ile enfeksiyonların ortaya çıkması önlenebilir. Bulaşıcı hastalıklarda düzenli sürveyansın yapılması hastalıklara karşı hazırlıklı olmayı sağlar. Türkiye’de de bulaşıcı hastalıklara yönelik aktif, pasif ve sentinel sürveyans programları yürütülmekte ve bildirim sistemleri kullanılmaktadır. Bunun yanında kızamık, tetanos, kuduz, tüberküloz, hepatit B gibi bazı enfeksiyon hastalıklarına yönelik kontrol programları bulunmaktadır. Bulaşıcı hastalıkların kontrolü konusunda toplumsal farkındalığın arttırılması ile de toplum sağlığının iyileştirilmesine katkı sağlanabilir. Bu bölümde bulaşıcı hastalıkların önemi, epidemiyolojisi, bu hastalıklardan korunma ve hastalıkların kontrolü ele alınmıştır.

Control and Prevention of Infectious Diseases

Türkiye’de ilk üç ölüm nedeni kardiyovasküler hastalıklar, kanserler ve solunum sistemi hastalıklarıdır. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre küresel ölümlerin üçte ikisini kardiyovasküler hastalıklar, kanserler, diabetes mellitus (DM) ve kronik akciğer hastalıkları oluşturmaktadır. Bulaşıcı olmayan bu hastalıkların ortak risk faktörleri tütün kullanımı, fiziksel hareketsizlik, sağlıksız beslenme, alkol kullanımı olarak belirlenmiştir. Bu nedenlerle bulaşıcı olmayan hastalıklardan korunmak için Türkiye’de Tütün Kontrolü Strateji Belgesi ve Eylem Planı, Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programı, Diyabeti Önleme ve Kontrol Programı, Türkiye Kronik Hava Yolu Hastalıklarını Önleme ve Kontrol Programı, Türkiye Kalp ve Damar Hastalıklarını Önleme ve Kontrol Programı başlatılmıştır. Türkiye’nin endemik guatr ülkesi olması nedeni ile başlatılan İyot Yetersizliği Hastalıkları ve Tuzun İyotlanması Programı 1994 yılından beri sürdürülmektedir. Ulusal Kanser Kontrol Programı kapsamında T.C. Sağlık Bakanlığı tarafından 2008 yılında başlatılan kanser taramaları, Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezlerinde (KETEM) halen sürdürülmektedir. Meme kanseri taraması 40-69 yaş arası kadınlara, serviks kanseri taraması 30-65 yaş arası kadınlara, kolorektal kanser taraması 50-70 yaş arası kadın ve erkeklere yapılmaktadır. Bulaşıcı olmayan hastalıkların ortaya çıkışında genetik faktörler ve daha büyük oranda çevresel faktörler etkilidir. Bu nedenle korunmada erken teşhisin önemi yanında biyopsikososyal faktörler dikkate alınarak hastalıklar ortaya çıkmadan yaşam tarzı değişiklikleri ve aşılar ile primordial ve primer korunmaların sağlanması daha da önemlidir.&nbsp;

Control and Prevention of Non-communicable Diseases

Yaşlılık biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörlerin etkisi ile beklenen yaşam süresinin sonuna doğru gelme sürecidir. Çeşitli yaşlanma teorileri olduğu gibi yıllar içinde yaşlılığın başlangıcı ile ilgili çeşitli kronolojik tanımlar da yapılmıştır. Uzun süre kabul görmüş tanıma göre yaşlılık 65 yaşta başlamaktadır. Kalp hastalıkları, kas-iskelet sistemi hastalıkları, diabetes mellitus, demanslar ve diğer bazı nöropsikiyatrik hastalıklar, kanserler, kronik obstrüktif akciğer hastalıkları, sindirim sistemi şikayetleri ve hastalıkları, görme, işitme, tat duyusunda azalma bu yaşlardan itibaren bireylerde daha sık görülmektedir. O nedenle yaşlılıkta çok yönlü değerlendirmede kullanılmak üzere Mini Mental Durum Değerlendirme Testi, Yesavage Geriatrik Depresyon Skalası, Mini Nütrisyonel Test, “Kalk ve Yürü” Testi, Günlük Yaşam Aktiviteleri Testi gibi çok sayıda test ve ölçek geliştirilmiştir ve 65 yaştan itibaren bireylerin rutin sağlık taramalarında kullanılmaktadır. Toplumda yaşlı nüfus oranı ne kadar artarsa o toplum yaşlı toplum olmaya o kadar yaklaşır. Türkiye’de yaşlı nüfus 2022’de toplumun %9,9’unu oluşturmuştur. Kadınların doğuşta yaşam beklentisi tüm ülkelerde erkeklerden fazladır. Türkiye’de 2023’te erkeklerde doğuşta yaşam beklentisi 75,8 yıl, kadınlarda 80,2 yıldır. Sağlıkları bozulmaya başlayan ve gittikçe günlük yaşam aktivitelerini yapmakta zorlanan yaşlıların bakımı planlanması gereken önemli bir konudur. Yaşlı bakımı için ülkeler başlıca kurum bakımı ve evde bakım modelleri olmak üzere sağlık politikaları ve sağlık hizmetlerine uygun modelleri benimsemektedirler.

Elderly Health

Günümüzde beslenme, tüm dünyada sağlığı korumanın ve tam iyilik hali ile sürdürmenin temel bir etkenidir. Beslenme halk sağlığının en önemli öğelerinden biri olup kaliteli yaşam ve sağlıklı toplum oluşturmakla yakından ilintilidir. Sağlığın korunması, hastalıkların önlenmesi, iyileştirilmesi ve sosyoekonomik gelişmenin sağlanması bağlamında halk sağlığı açısından toplum beslenmesi önemli bir yer tutar. Halk sağlığı beslenmesi, toplumdaki beslenmeyle ilgili hastalıkların/sorunların önlenmesi yoluyla sağlığın geliştirilmesi ve bu sorunları çözmeye yönelik kamu politika ve programlarıyla ilgilenen çalışma alanıdır. Toplum sağlığında beslenme uygulamaları, sağlıklı beslenme ve birincil ve ikincil korunma ile toplumda beslenmeye bağlı hastalıkların önlenmesine ve sağlığın geliştirilmesine yönelik çabalardır. Halk sağlığı beslenmesi, gıdalardan kaynaklanan problemleri önlemek ve sağlıklı beslenmeyi özendirmek için tüm nüfus düzeyinde bir bakış açısı uygularken, topluluk beslenmesi daha küçük bir coğrafi alanla tanımlanan yerel düzeyde bir bakış açısı benimser. Bu amaçla kullanılan epidemiyoloji bilimi, risk altındaki nüfusta beslenme ile ilintili hastalıkların tanımlanması, beslenme sorunlarının nedenlerinin araştırılması, çözümlerine yönelik en uygun yaklaşımların belirlenmesi ve sorunların çözümlerine yönelik kullanılan değerlendirme yöntemlerinin bütünüdür. Beslenme sorunlarının önlenmesi için farklı birçok yaklaşımın birlikte uygulanması ve sürekli olarak izlenmesi halk sağlığı açısından büyük önem taşımaktadır.&nbsp;

Community Nutrition and Food Security

Sağlığın geliştirilmesi yaklaşımının ortaya çıkışında önemli bir yeri olan Lalonde Raporu’nda (1974) kişinin yaşam tarzının erken hastalık ve ölümlerin %50’sinden sorumlu olabileceği tahmin edilmiştir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından 1986 yılında, köklerini 1978 yılında yayınlanan Temel Sağlık Hizmetleri (Alma-Ata) Bildirgesi’nden alan, oradaki temel kavramları daha kapsamlı hale getiren Sağlığı Geliştirme için Ottawa Şartı geliştirildi. Ottawa Şartı’nda sağlığın geliştirilmesi çalışmalarında üç temel strateji olarak: savunuculuk, etkinleştirme/güçlendirme ve aracılık etme tanımlanmış olup, barış, barınma, eğitim, gıda, gelir, istikrarlı bir ekosistem, sürdürülebilir kaynaklar, sosyal adalet ve eşitlik sağlık için önkoşul ve kaynaklar olarak sayılmaktadır. Ottawa Şartı, sağlığın geliştirilmesinin temel amacının, tüm insanların sağlık potansiyelinin tamamını elde etmelerini sağlayarak sağlıkta eşitliği gerçekleştirmek olduğunu net bir şekilde vurgulamıştır. Bu amaca ulaşabilmek için 5 eylem alanı tanımlanmıştır: (1) Sağlıklı kamu politikaları oluşturmak, (2) Destekleyici ortamlar yaratmak, (3) Topluluk eylemini güçlendirmek, (4) Kişisel becerileri geliştirmek, (5) Sağlık hizmetlerini yeniden yönlendirmek.Ottawa Şartı’ndan bu yana, DSÖ Küresel Sağlığı Geliştirme Konferansları yoluyla sağlığın geliştirilmesine yönelik küresel ilkeleri ve eylem alanlarını oluşturmuş ve geliştirmiştir. Son yıllarda ise sağlığı ve iyilik halini geliştirme ve sağlıkta eşitsizliği azaltmaya yönelik kapsayıcı bir sektörler arası yaklaşımla sağlık ve diğer politika sektörlerini birbirine bağlamaya yardımcı bir strateji olan “Her Politikada Sağlık” kavramı ön plana çıkmaktadır.&nbsp;

Health Promotion

Ruh sağlığı, bireylerin yaşam streslerini etkin bir şekilde yönetme, kişisel farkındalıklarını artırma, üretkenliklerini sürdürme ve topluma katkıda bulunma yetenekleriyle ilgili bir kavramdır. Ruh sağlığı, bireylerin sosyal, biyolojik ve çevresel faktörleriyle belirlenir ve kişisel, toplumsal, sosyoekonomik gelişim için önemlidir. Ruhsal hastalıklar geniş bir spektrumda ortaya çıkar ve küresel düzeyde önemli bir yük oluşturur. Ruh sağlığı hizmetleri, genellikle hastane temelli, toplum temelli ve denge modeli olmak üzere üç ana yaklaşım altında ele alınır. Bu modeller, hastalıkların erken teşhisini, tedavisini ve rehabilitasyonunu içerirken, toplumsal uyumu ve bireysel ihtiyaçları da göz önünde bulundurur. Ruh sağlığının korunması ve iyileştirilmesinde etkili olan faktörler çok yönlüdür. Bireysel düzeyde yaş, cinsiyet, genetik gibi özellikler risk oluşturabilir. Sosyal belirleyicileri arasında ise demografik ve ekonomik durum, çevresel etkenler ve sosyokültürel belirleyiciler yer alır. Şiddet, eşitsizlikler ve çocukluk travmaları gibi faktörler de sosyal belirleyicilerdendir. Ruh sağlığı sorunlarının ortaya çıkışını geciktirmek veya önlemek için tüm bu faktörler gözetilerek koruyucu önlemler alınmalıdır. Toplumsal düzeyde, koruyucu ruh sağlığı müdahaleleri önemlidir ve genellikle temel, birincil, ikincil ve üçüncül koruma adımlarıyla gerçekleştirilir. Türkiye’de halk sağlığı hizmetleri kapsamında yürütülen birçok ruh sağlığı programı bulunmaktadır. Ruh sağlığı hizmetleri sunulurken sağlık personeli eksikliği ve farkındalık eksikliği gibi zorluklarla karşılaşılsa da Türkiye’de ruh sağlığı hizmetlerinde ilerleme kaydedilmektedir. Bu bölümde toplum/ ruh sağlığı kavramı, hizmet modelleri, belirleyicileri ve uygulama örneklerine yer verilmiştir.

Public Mental Health

Afetler, insanların yaşam düzenini ve toplumun normal işleyişini bozan ve toplulukların elindeki kaynaklarla başa çıkma yeteneklerini aşan doğal veya insan kaynaklı olaylardır. Bu durumlar, sadece fiziksel hasarlarla sınırlı kalmayıp, ekonomik ve sosyal yapıları da derinden etkileyerek ciddi maliyetlere yol açar. Afetler yalnızca kısa dönem etkileriyle değil, aynı zamanda uzun vadede yarattıkları sonuçlarla da toplumların karşı karşıya kaldığı sorunları artırır. Afet tıbbı, afet riskleriyle karşı karşıya kalan toplumun olumsuz sağlık durumlarını önlemek ve azaltmak için sağlık hizmet ve tesislerinin afet öncesi ve sonrası dönemde çalışır durumda kalmasını sağlamayı amaçlar. Afet yönetimi, bu tür olaylara hazırlıklı olmayı, etkili müdahalede bulunmayı ve toplumları tekrar normal yaşantılarına döndürebilmeyi hedefler. Afet yönetimi süreçleri, sessiz dönemden başlayıp, alarm, izolasyon, dış yardım ve rehabilitasyon dönemlerini kapsar. Her bir süreç, afetin etkilerini azaltmaya ve toplumun iyileşme kapasitesini artırmaya yöneliktir. Halk sağlığı açısından, afetlere yaklaşım birincil (önleme ve hazırlıklı olma), ikincil (afet sırası ve hemen sonrasında alınacak önlemler) ve üçüncül (toplumun düzeninin iyileştirilmesi) koruma olarak yapılandırılır. Bu çerçevede, bulaşıcı hastalıkların kontrolü, çevre sağlığı yönetimi, beslenme organizasyonu ve psikososyal destek önemli bileşenlerdir. Afet yönetimi, aynı zamanda, toplumların afetlere karşı daha dirençli hale gelmelerini sağlayacak kurumsal yapılanmaların ve politikaların geliştirilmesini de içerir. Bu yaklaşımla, afetler karşısında toplumların daha hızlı ve etkili bir şekilde toparlanmaları sağlanmış olur.&nbsp;

Muhammed

Unusual Situations-Disasters and Public Health

Kazalar ve yaralanmalar, bireylerin hayatlarını derinden etkileyebilen ve sağlık sistemleri üzerinde büyük bir yük oluşturan önemli halk sağlığı sorunlarıdır. Trafikten eve, iş yerlerinden endüstriyel alanlara ve spor faaliyetlerine kadar geniş bir yelpazede meydana gelen bu olaylar, ciddi can ve mal kaybına neden olabilmekte, kalıcı sakatlıklara yol açabilmektedir. Halk sağlığı yaklaşımı, risk faktörlerinin belirlenmesi, etkili müdahale stratejilerinin uygulanması ve koruyucu önlemlerin teşvik edilmesini içerir. İlk olarak, bireyler ve topluluklar arasında risk bilincinin artırılması, eğitim programları ve kampanyalar aracılığıyla gerçekleştirilir. İkincil koruma, kazaların erken teşhisi ve müdahalesini içerirken, üçüncül koruma, kaza sonrası rehabilitasyon ve destek hizmetlerinin sağlanmasını kapsar. Trafik kazalarını önlemek için araç güvenliği standartlarının yükseltilmesi, yaya ve bisiklet yollarının güvenliğinin artırılması, sürücülerin bilinçlendirilmesi ve alkol tüketiminin sınırlandırılması gibi önlemler alınabilir. Ev kazalarında ise, güvenli ev tasarımları, zehirli maddelere erişimin kısıtlanması ve yangın güvenliği eğitimleri öne çıkar. Endüstriyel kazaların önlenmesinde ise, iş güvenliği eğitimleri, tehlikeli maddelerin doğru yönetimi ve acil durum planlarının hazırlanması kritik öneme sahiptir. Eğitim kurumları, yerel yönetimler, sağlık hizmeti sağlayıcıları ve sivil toplum kuruluşları gibi çeşitli aktörlerin işbirliği ile kapsamlı önleme programları geliştirilebilir. Risk faktörlerinin azaltılması, güvenli çevrelerin oluşturulması ve etkili müdahale stratejilerinin uygulanması ile bu tür olayların sıklığının ve etkilerinin azaltılması mümkündür. Bu süreç, aynı zamanda sağlık hizmetlerinin maliyetlerinin düşürülmesine ve toplumun genel yaşam kalitesinin artırılmasına katkıda bulunur.&nbsp;

Accidents and Injuries

Bebek ve çocuk sağlığının korunması ve geliştirilmesi hem bireylerin sağlıklı yetişkinlere dönüşmesi hem de toplumların geleceği açısından önemlidir. Bebek ve çocuk sağlığının önemli göstergelerinden olan mortalite hızları içinde bulunduğumuz yüzyılda etkili müdahalelerle önemli ölçüde azaltılmıştır. Sağlıklı büyüme ve gelişme için en önemli adımlar yaşamın ilk altı ayında yalnızca anne sütü ile beslenme, çocukluk dönemi aşı takviminin tamamlanması, yenidoğan dönemi taramaların ve izlemlerin yapılması olarak sayılabilir. Bu dönemde sık görülen hastalıkların erken tanısı ve tedavisinin sağlanması mortalite ve morbiditenin azaltılması için gereklidir. Türkiye’de yenidoğan döneminde metabolik ve endokrin hastalıkların erken tanısı, işitme ve görme yetisini değerlendirme amacıyla tarama programları bulunmaktadır. Hayata sağlıklı bir başlangıç ilerideki yaşam kalitesini önemli ölçüde etkiler. Bu bölümde bebek ve çocuk sağlığı ile ilgili göstergeler, emzirme ve sağlıklı beslenme, sık görülen hastalıklar, bağışıklama ve birinci basamakta bebek ve çocuk sağlığı izlemleri ele alınmıştır.&nbsp;

Emine

Infant and Child Health

Çocukluk döneminde (0-12 yaşın sonu), 0-5 yaş sonuna kadar olan dönem erken çocukluk dönemidir; 6-13 yaş ise okul dönemi olarak tanımlanmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından 10-19 yaşlar ise adolesan dönemi olarak tanımlanmıştır. Bu dönemlerde çevresel faktörlerin de etkisiyle biyopsikososyal gelişim ve sağlık sorunları farklılık gösterir. Okul döneminde işitme, görme, büyüme gelişme taramaları, diş taramaları ihmal edilmemelidir. Okullarda bulaşıcı hastalıkların erken saptanması, tecrit ve karantina önlemlerinin alınması, kazalarda ilkyardım yapılması, ruh sağlığını koruma çalışmaları, kronik hastalıkların kontrolü, doğuştan gelen malformasyonların belirlenmesi, beden sağlığını korumak için beden eğitimi çalışmaları yapılması önemlidir. Okullarda rutin bağışıklama programının uygulanması ve sağlık eğitimi ihmal edilmemelidir. Ergenlik döneminde bedensel gelişme ile birlikte cinsel gelişme ve zihinsel gelişme çok hızlıdır. Bu hızlı gelişmeler nedeniyle bazı sorunlar yaşanabilir. Bu sorunlarda ergenlere yol gösterici olunmalıdır, cinsel sağlık ve ruh sağlıkları konusunda başvurabilecekleri birimler sağlanmalıdır. DSÖ 15-24 yaşı gençlik olarak tanımlamaktadır. Bu dönemde cinsel sağlık, doğurganlığın düzenlenmesi ve gebelik konuları ön plana çıkar. Ayrıca bu dönemde öğrencilikten iş yaşamına geçiş olduğu için ruh sağlığı sorunları, işe bağlı sorunlar ortaya çıkabilir. Alkol, sigara, uyuşturucu, ilaç gibi bağımlılık yapan maddelerin kullanımı, şiddet, kazalar ve trafik kazaları bu dönemlerde mücadele edilmesi gereken konulardır. Yaşa uygun gerekli aşılar yapılmalı, erkeklerde inmemiş testis ve testis kanseri taranmalıdır. Gençlere verilecek sağlık eğitimlerinde sözü edilen konular yanında kalıtsal hastalıklar da unutulmamalıdır.&nbsp;

School Health, Adolescent and Youth Health

Sağlık ekonomisi, sağlık hizmetlerinin üretimini, dağıtımını, finansmanını ve sonuçlarını analiz eden bir disiplindir. Bu alan, sağlık sistemlerinin etkinliği, verimliliği ve adalete ilişkin temel konuları ele alırken, sağlık kaynaklarının en etkili biçimde kullanılmasını amaçlar. Ayrıca, hastaların tedaviye erişimini, sağlık hizmetlerinin kalitesini ve maliyetini değerlendirerek sağlık politikalarının geliştirilmesine katkı sağlar. Sağlık ekonomisi, sağlık hizmetlerinin sunumunda en iyi sonuçların elde edilmesi için kaynak tahsisinin nasıl yapılacağını belirlemeye yönelik analizler de yapar. Bu doğrultuda, belirli bir tedavi veya sağlık programının sağladığı faydalar ile maliyet arasındaki dengeyi inceler. Bu bilgiler kullanılarak, sağlık hizmetlerinin en uygun şekilde sağlanması ve kullanılması için stratejik kararlar alınabilir. Ayrıca, sağlık ekonomisi sağlık sigortası, sağlık hizmetlerinin finansmanı ve organizasyonu gibi konuları da ele alır. Bu alanın araştırmaları, sağlık politikalarının tasarımı ve uygulanmasında karar vericilere kılavuzluk eder. Sağlık ekonomisi, sağlık hizmetlerinin karmaşıklığını ve önemini anlamamıza yardımcı olan bir disiplindir. Bu disiplin, sürekli olarak devam eden araştırmalarla sağlık sistemlerinin daha etkili, verimli ve adil hale getirilmesine katkı sağlar ve sağlık hizmetlerinin geleceğini şekillendirir.

Fatma

Health Economics

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.

Editor	Selma Karabey, Ayşe Emel Önal, Sevgi Canbaz

Subjects	Health Care Sciences & Services, Public, Environmental & Occupational Health

E-ISBN	978-605-07-1754-9
Publisher	İstanbul University Press
Publish Date	06.12.2024
Cover (PDF)
Front Pages (PDF)
Full Text (PDF)

Public Health: Today and Always